Obóz pracy w Koninie-Czarkowie
| Typ | |
|---|---|
| Odpowiedzialny | |
| Rozpoczęcie działalności |
2 marca 1942 |
| Zakończenie działalności |
28 sierpnia 1943 |
| Terytorium |
Polska pod okupacją III Rzeszy |
| Miejsce | |
| Liczba więźniów |
ok. 1000 |
| Narodowość więźniów | |
| Komendanci |
Wilhelm Schäfer |
Położenie na mapie Konina  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
 52°13′48,2″N 18°15′23,5″E/52,230056 18,256528
| |
Obóz pracy w Koninie-Czarkowie, Obóz Zbiorczy Niemieckiego Frontu Pracy nr 23 Konin (niem. Gemeinschaftslager der DAF Nr 23 Konin) – niemiecki nazistowski obóz pracy dla Żydów utworzony w Czarkowie w czasie II wojny światowej, funkcjonujący od marca 1942 do sierpnia 1943 roku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwotnie obóz podlegał pod Deutsche Reichsbahn, w maju 1942 roku przeszedł pod nadzór Deutsche Arbeitsfront. Więźniowie obozu zmuszani byli do pracy przy budowie i modernizacji szlaków kolejowych na linii Berlin–Poznań–Warszawa–Moskwa[1]. W obozie przebywało około 1000[1] lub 1100[2][3] więźniów, sprowadzonych z gett żydowskich z Gąbina, Gostynina, Jaksic, Poddębic i Sannik[1].
Obóz składał się z siedmiu baraków otoczonych drutem kolczastym. Pięć baraków przeznaczonych było dla więźniów, a dwa pozostałe przeznaczono na kuchnię, magazyn oraz pomieszczenia policji i komendanta. Na początku funkcjonowania obozu straż obozowa składała się z około pięciu lub sześciu strażników, później załoga została powiększona. Wśród strażników przeważali volksdeutsche. Niektórzy więźniowie obozu pełnili również funkcję więźniów funkcyjnych[1], więźniowie funkcyjni byli w obozie określani mianem Judenratu[3]. Według relacji ocalałych więźniów, część członków załogi (m.in. magazynier) współpracowała z więźniami, przekazując im informacje z zewnątrz. W ten sposób więźniowie dowiedzieli się m.in. o powstaniu w getcie warszawskim[1].
W obozie panowała wysoka śmiertelność, spowodowana głodem, chorobami (m.in. tyfusem), wypadkami przy pracy oraz brutalnością strażników. Ciała zmarłych więźniów grzebane były na cmentarzu parafialnym św. Bartłomieja[1][2]. Między kwietniem a wrześniem 1942 roku 140 wycieńczonych więźniów wysłano do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie zostali zamordowani[1]. W lutym 1943 roku około 130 więźniów wysłano do obozu pracy w Andrzejowie[3].
Na początku sierpnia 1943 roku w obozie pozostawało około 50–60 więźniów[1][3]. Zostali oni poinformowani przez magazyniera o planach likwidacji obozu, w związku z czym zawiązała się w obozie konspiracja w celu wywołania zbrojnego buntu. W tym celu zamówiono u rzemieślników w obozie 30 długich noży (wykonano 12), planowano zamordowanie szefa konińskiego Gestapo, komendanta obozu oraz strażników[4]. Ostatecznie zdecydowano się na podpalenie obozu i popełnienie następnie zbiorowego samobójstwa[1].
12 sierpnia 1943 roku w godzinach popołudniowych część więźniów wznieciła pożar w kilku barakach, następnie co najmniej dziewięć osób popełniło samobójstwo: Fajwisz Kamlarz (sekretarz komendanta), Hans Knopf (lekarz obozowy), Abraham Tabacznik, Geceł Klejnot, Abraham Najdorf, Salomon Nusynowicz, Szlama Michalski, Abraham Zajf (pisarz obozowy) i Fiszel Zielonka (zwierzchnik obozowej policji żydowskiej). Byli to w większości więźniowie funkcyjni[3]. Dwóch więźniów uciekło z obozu[1]. Działania funkcjonariuszy konińskiego Gestapo i straży pożarnej zakończyły wydarzenia[1].
Po upływie dwóch tygodni, 28 sierpnia 1943, pozostali w obozie więźniowie zostali deportowani do obozu przejściowego w Inowrocławiu[2], a następnie do Auschwitz-Birkenau[2][1][3].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]W 2003 roku na dawnym terenie obozu odsłonięto głaz z tablicą pamiątkową[1]. Na cmentarzu parafialnym św. Bartłomieja znajduje się masowa mogiła ofiar obozu[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m „Chcemy zrobić to, co Samson”… Bunt więźniów obozu pracy przymusowej w Koninie-Czarkowie (12 sierpnia 1943 r.) [online], Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2024-12-28].
- ↑ a b c d Obóz pracy w Koninie-Czarkowie przy ul. Kolejowej | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-12-28].
- ↑ a b c d e f Styczyńska 2022 ↓, s. 566.
- ↑ Styczyńska 2022 ↓, s. 567.
- ↑ Aleksandra Polewska-Wianecka, Konin. Mogiła ofiar czarkowskiego horroru z czasów okupacji niemieckiej [online], Konin Nasze Miasto, 30 października 2021 [dostęp 2024-12-28] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Anna Styczyńska, „Nie powinniście postrzegać tego jako wyniku naszej lekkomyślności lub tchórzostwa”. Testamenty Fajwisza Kamlarza i Abrahama Zajfa, uczestników buntu w obozie pracy przymusowej dla Żydów w Koninie, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 18, 2022, s. 564–573, ISSN 1895-247X.