Nowe Zamki

Nowe Zamki

Nové Zámky

Herb Flaga
Państwo	Słowacja
Kraj	nitrzański
Powiat	Nowe Zamki
Data założenia	1561
Burmistrz	Otokar Klein
Powierzchnia	72,57 km²
Wysokość	114 m n.p.m.
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	36 410 504,31 os./km²
Nr kierunkowy	+421 35
Kod pocztowy	940 01
Tablice rejestracyjne	NZ
Położenie na mapie kraju nitrzańskiego Nowe Zamki
Położenie na mapie Słowacji Nowe Zamki
47°59′08″N 18°09′28″E
Strona internetowa

Oblężenie twierdzy Nowe Zamki przez Turków w 1663 roku.

Nowe Zamki (słow. Nové Zámky, niem. Neuhäus[e]l, węg. Érsekújvár, tur. Uyvar, łac. Novum Castrum) – miasto powiatowe na Słowacji, w kraju nitrzańskim; 39,6 tys. mieszkańców (2011).

Geografia

Miasto położone jest na obszarze Niziny Naddunajskiej, nad rzeką Nitra, na wysokości 119 m n.p.m. Leży w odległości około 100 km od Bratysławy i około 25 km od granicy z Węgrami. Jest ważnym węzłem komunikacyjnym południowej Słowacji.

Miasto znajduje się w strefie umiarkowanej klimatu kontynentalnego. Średnia temperatura roczna wynosi 9,7 °C, przy czym najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 20,1 °C, a najzimniejszym styczeń: –1,8 °C. Średni opad roczny wynosi 556 mm.

Historia

Plan „Idealnie ufortyfikowanego miasta Neuhäusel” z ok. 1680 roku

Miasto posiada wyjątkową historię. Od drugiej połowy X wieku aż do roku 1918 należało (z niewielkimi przerwami) do Królestwa Węgier. W latach 1573–1581 zbudowano tu, na miejscu starszej osady, twierdzę mającą bronić Węgier przed najazdami Turków Osmańskich. Wokół twierdzy powstało miasto. W początkach XVII wieku zbudowano nową, potężną fortecę na planie gwiazdy, która była w owym czasie jedną z najnowocześniejszych budowli obronnych w Europie.

Turcy próbowali zdobywać ją sześciokrotnie, a udało im się to dopiero w 1663 roku. Była ośrodkiem administracyjnym tureckiego wilajetu – z podległymi sandżakami jak Litra, Leve, Novigrad, Holok, Bukabak i Şefradi (prawdopodobnie Šahy).

Słowackie powiedzenie „Stać jak Turek pod Nowymi Zamkami”, znaczy robić coś z poświęceniem i cierpliwością, co przypomina z jaką determinacją Turcy próbowali zdobyć twierdzę.

W roku 1685 odbiły ją siły cesarskie dowodzone przez Karola V, księcia Lotaryngii. W sześć lat później arcybiskup Ostrzyhomia nadał osadzie pod zamkiem prawa miejskie.

Miasto odgrywało ważną rolę w licznych antyhabsburskich powstaniach XVII wieku. Chcąc na przyszłość zapobiec temu, by forteca stawała się punktem oparcia dla kolejnych zrywów, cesarz Karol VI w roku 1724 kazał ją zburzyć.

Po upadku Austro-Węgier w roku 1918 miasto weszło w skład nowo powstałej Czechosłowacji. W rezultacie tzw. pierwszego arbitrażu wiedeńskiego należało od 1938 do 1945 roku do Węgier. W czasie II wojny światowej (w listopadzie 1944 i w marcu 1945), miasto zostało poważnie zniszczone alianckimi bombardowaniami. W ich wyniku zginęło blisko 6500 osób, czyli około 40% populacji.

W 1935 roku w miejscowości powstał jeden z zakładów Baty.

Zabytki

Synagoga

Synagoga Česká Bašta wzniesiona została w połowie XIX wieku. Po renowacji w roku 1992 została zarejestrowana jako obiekt zabytkowy. Jest jedną z zaledwie czterech czynnych synagog na Słowacji (w miastach Bratysława, Koszyce, Bardejów i Nowe Zamki) i służy celom religijnym miejscowej społeczności żydowskiej.

Kościół i klasztor franciszkanów

Jest to wczesnobarokowa budowla z połowy XVII wieku, modernizowana i przebudowywana w XVIII i pod koniec XIX wieku.

Pomnik Antona Bernoláka

Brązowy pomnik, przedstawiający Bernoláka w pełnej postaci na czworokątnym postumencie, dzieło rzeźbiarza Jozefa Pospíšila, został odsłonięty w Nowych Zamkach 1937 r. Już jednak rok później został on dosłownie w przeddzień zajęcia miasta przez Węgrów zdemontowany i wywieziony do Żyliny. Na nowozamecki rynek wrócił w roku 1946. Dwadzieścia lat później został przeniesiony na tamtejszy Plac Bernoláka (słow. Bernolákovo námestie), by w roku 2005 wrócić ponownie na rynek (słow. Hlavné námestie).

Demografia

Według spisu z roku 2001 miasto zamieszkiwało 42 262 osób, w tym 69,67% Słowaków, 27,52% Węgrów i innych. Jeśli chodzi o podział według wyznania najwięcej było katolików (71,72%), a ewangelicy stanowili 3,36% społeczności.

Rok	Populacja	Rok	Populacja
1694	1200	1880	10 584
1713	1525	1890	11 299
1731	2970	1900	13 204
1755	3873	1910	16 228
1779	4671	1940	23 306
1787	5167	1945	13 400
1811	5493	1946	18 710
1821	5957	1950	20 031
1830	6904	1961	22 041
1851	6936	1965	23 457
1857	7622	1991	42 923
1869	9483	2001	42 262

Porównanie wielkości grup etnicznych:

	Rok
	1700	1720	1890	1910	1930	1938	1991	2001
Węgrzy	61%	46%	71%	91,43%	45%	88%	31,10%	27,50%
Słowacy	25%	36%	8%	5,94%	42%	9,5%	66,82%	69,70%
Niemcy	13%	17%	4%	2%	–	–	–	<0,1%
Romowie	–	–	3%	–	–	–	–	0,80%
Żydzi	–	–	13%	8,48%	8%	–	–	0,4%

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, metalowy, spożywczy, materiałów budowlanych oraz skórzany.

Znane osobistości

• Johann Ludwig von Wolzogen, austriacki filozof i teolog działający w Polsce
• Anton Bernolák, lingwista
• Ferenc Helbing, artysta grafik
• Lajos Kassák, poeta
• Henrieta Nagyová, tenisistka
• Martina Suchá, tenisistka
• Martin Straňovský, piłkarz ręczny

Miasta partnerskie

• Fonyód
• Tatabánya
• Znojmo

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta (sł.)
• Nové Zámky Fotoalbum (sł.)