Naziemek żółtopomarańczowy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
naziemek żółtopomarańczowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Albatrellus subrubescens (Murrill) Pouzar Česká Mycol. 26(4): 196 (1972) | |
Naziemek żółtopomarańczowy (Albatrellus subrubescens (Murrill) Pouzar) – gatunek grzybów z rodziny naziemkowatych (Albatrellaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Albatrellus, Albatrellaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1]
Po raz pierwszy opisał go w 1940 r. William Alphonso Murrill, nadając mu nazwę Scutiger subrubescens. Obecną nazwę nadał mu Zdeněk Pouzar w 1972 roku[1]. Synonimy[2]:
- Albatrellus ovinus var. subrubescens (Murrill) Krieglst. 2000
- Polyporus subrubescens (Murrill) Murrill 1947
- Scutiger ovinus var. subrubescens (Murrill) Krieglst. 1992
- Scutiger subrubescens Murrill 1940
W 1983 r. Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda nadali mu polską nazwę bielaczek czerwonawy, w 2003 r. W. Wojewoda uznał ją za niewłaściwą i zmienił ją na naziemek żółtopomarańczowy[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnica 6–14,5 cm, początkowo wypukły z podwiniętym brzegiem, z wiekiem spłaszczającym się. Brzeg kapelusza może być pofalowany lub płaski. Powierzchnia kapelusza u młodych okazów jest gładka, ale wkrótce pokryta przylegającymi łuskowatymi plamami, które u starszych okazów mogą przekształcić się w łuski. Początkowo kapelusz ma biały brzeg i brązowofioletowy środek z łuskowatymi plamami, później na środku staje się pomarańczowobrązowy lub ochrowobrązowy. Po stłuczeniu przybiera żółtawą barwę[4].
Rurki na powierzchni porów (spód kapelusza) mają około 2,5–3 mm długości i zbiegają na trzon. Pory są małe, w liczbie około 2–3 na milimetr. Początkowo są zielonkawobiałe, ale później stają się ciemnobrązowe; eksykaty mogą mieć pory zabarwione na zielono[5].
Centralny, ekscentryczny (oddalony od środka) lub rzadko boczny (przytwierdzony do krawędzi kapelusza)[4]. Wysokość 1,6–7 cm, grubość do 2 cm, kształt cylindryczny, nieregularny, a jego podstawa może być nieco spiczasta lub bulwiasta. Powierzchnia początkowo biała, później z pomarańczowofioletowymi plamami, jeszcze później z brązowawopomarańczowymi plamami, a u starych okazów może być brązowawo-ceglastoczerwona[5].
Zapach słaby, przyjemny, smak od lekko do wyraźnie gorzkiego[4].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki 3,4–4,7 × 2,2–3,4 μm, elipsoidalne do jajowatych, w odczynniku Melzera amyloidalne, większość z pojedynczą, dużą gutulą. Podstawki 12–16 × 5,7–7,7 μm, maczugowate z czterema cienkimi, lekko zakrzywionymi sterygmami o długości 3,4–4,3 μm[5]. System strzępkowy monomityczny, strzępki o długości 3,5–30 μm (najczęściej 6–17 μm), cienkościenne (do 1 μm grubości), szkliste. Są amyloidalne, ale u niektórych wewnętrzna zawartość ma zabarwienie blado niebieskoszare do czarnego, co sprawia, że pod mikroskopem wydają się w masie szaroczarne[4]. W hymenium brak cystyd. W kontekście w rozproszeniu występują szerokie i cienkościenne strzępki gleocystydialne z refrakcyjną zawartością[6].
Zasięg występowania i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje głównie w Ameryce Północnej i Europie, jedno stanowisko podano także w Azji Południowej[7]. W Polsce gatunek rzadki. W 2003 r. W. Wojewoda przytoczył 3 stanowiska[3], w 2007 i 2018 r. podano następne[8]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – wymierające – krytycznie zagrożone – gatunek zagrożony wymarciem, którego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[9].
Grzyb naziemny, saprotrof[3], ale podejrzewa się, że może być grzybem mykoryzowym żyjącym w symbiozie z sosnami dwu- i trójigłowymi. J. Ginns podał, że w Kalifornii napotkał kilka kęp owocników w lesie wyłącznie z takimi sosnami[4]. Preferuje wzrost w lasach sosnowych, ale czasami w Europie występuje także w towarzystwie jodły pospolitej; owocniki związane z tym ostatnim gatunkiem drzew są zazwyczaj mniej wytrzymałe niż te rosnące z sosną[5]. Zwykle owocniki są pojedyncze, ale czasami kilka (zwykle od dwóch do ośmiu) jest zrośniętych ze sobą podstawami trzonów lub bokami kapeluszy[4]. W Polsce owocniki pojawiają się głównie od września do października[3].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na gorzkawy lub wyraźnie gorzki smak uważany jest za grzyb niejadalny, a nawet lekko trujący; powoduje dolegliwości żołądkowo-jelitowe, które zwykle ustępują po jednej do czterech godzin od spożycia[10]. Jednak niektórzy autorzy w Finlandii uważają go za grzyb jadalny (po odpowiednim przygotowaniu)[11]. Grzybów rzadkich nie powinno się jednak zbierać w celach kulinarnych[12].
Zawiera bioaktywny związek scutigeral, który ma działanie antybiotyczne. Związek ten występuje również u spokrewnionego z nim naziemka białawego (Albatrellus ovinus)[13]. Może być przyczyną toksyczności grzyba, zaburza bowiem florę jelitową organizmu[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum – Names Record [online], Index Fungorum [dostęp 2024-10-14].
- ↑ Species Fungorum [online], Species Fungorum [dostęp 2024-10-14].
- ↑ a b c d Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 43, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f J. Ginns, The taxonomy and distribution of rare or uncommon species of Albatrellus in western North America, „Canadian Journal of Botany”, 75 (2), 1997, s. 261–73, DOI: 10.1139/b97-028.
- ↑ a b c d Z. Pouzar, Two rare Japanese species of the genus Albatrellus (Polyporaceae), „Folia Geobotanica et Phytotaxonomica”, 10 (2), 1975, s. 197–203, DOI: 10.1007/bf02852862, JSTOR: 4179859.
- ↑ L. Ryvarden, European Polypores. Part 1. Abortiporus–Lindtneria, Oslo: Lubrecht & Cramer, 1993, s. 95, ISBN 978-82-90724-12-7.
- ↑ Występowanie Albatrellus subrubescens na świecie (mapa) [online], www.gbif.org [dostęp 2024-10-14] (ang.).
- ↑ Aktualne stanowiska Albatrellus subrubescens w Polsce [online], grzyby.pl [dostęp 2024-10-14].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 61, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ P. Angeli, E. Lazzarini, R. Para, I Funghi Tossici e Velenosi [Toxic and Poisonous Mushrooms] (in Italian), Milan: Ulrico Hoepli Editore, 2009, s. 43, ISBN 978-88-203-4291-3.
- ↑ Lasse Kosonen, Sienenmetsästystä. Tunnista parhaat ruokasienet, Helsinki: WSOY, 2015, s. 243, ISBN 978-951-0-48491-3.
- ↑ Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 6, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ R.J. Cole RJ, Handbook of Secondary Fungal Metabolites. Vol. 2, Boston: Academic Press, 2003, s. 607, ISBN 978-0-12-179462-0.
- ↑ A. Bresinsky, H. Besl (1989)., A Colour Atlas of Poisonous Fungi: A Handbook for Pharmacists, Doctors, and Biologists, Londyn: Manson Publishing, 1989, s. 181, ISBN 978-0-7234-1576-3.