Morasko (meteoryt)
52°28′59″N 16°53′38″E/52,483040 16,894000.jpg) Meteoryt Memorss, 261 kg | |
| Sposób odkrycia |
Znaleziony |
|---|---|
| Państwo | |
| Miejsce znalezienia | |
| Data znalezienia |
12 listopada 1914[1] |
| Masa |
ok. 1500 kg |
| Typ | |
| Grupa |
IAB-MG |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie Poznania  | |
| 52°28′59″N 16°53′38″E/52,483040 16,894000
| |
.jpg)
Meteoryt Morasko – łączna nazwa znalezisk pochodzących z meteoroidu, który rozpadł się w atmosferze, którego fragmenty są znajdowane w okolicy wsi Morasko (obecnie północna część Poznania).
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Należy do grupy meteorytów żelaznych (oktaedrytów gruboziarnistych (IAB-MG)).
Datowania wieku skorupy spiekowej metodą TL, podobnie jak datowania najstarszych osadów wypełniających kratery wykazały, że meteoryt ten spadł pomiędzy 4100 a 2700 rokiem p.n.e. Według innych danych datuje się upadek meteorytów na 5000–5400 lat temu. Impakt nastąpił z kierunku NE lub ENE. Na bazie symulacji komputerowych stwierdzono kąt wejścia w atmosferę: 30–34°[2]. Ocenia się, że uderzenie o Ziemię nastąpiło z prędkością od 2 do 7 km/s pod bardzo małym kątem.
Dla ochrony miejsca spadku i kraterów uderzeniowych założono rezerwat przyrody Meteoryt Morasko.
Historia
[edytuj | edytuj kod]12 listopada 1914 podczas prowadzenia wykopów pod umocnienia wojskowe na Morasku, wykopano na pograniczu lasu i gruntów ornych z głębokości 0,5 m bryłę żelaza o masie 77,5 kg. Kierujący pracami ziemnymi sierżant Cobliner, od razu rozpoznał w wydobytym fragmencie meteoryt. Znalezisko przekazał do Muzeum Wielkopolskiego. Obecnie fragment ten znajduje się w kolekcji Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie[3]. 16 września 2012 rozpoczęto poszukiwania nowych okazów meteorytu Morasko na terenie rezerwatu. W poszukiwaniach korzystano z nowej metody umożliwiającej znalezienie meteorytów na większych głębokościach. Wykorzystano do tego celu wykrywacz ramowy typu impulsowego firmy Lorenz[4]. W pracach brał udział zespół poszukiwaczy meteorytów z Opola: Łukasz Smuła oraz Magdalena Skirzewska, badania były prowadzone pod patronatem prof. Andrzeja Muszyńskiego reprezentującego Instytut Geologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu[5]. Dodatkowo w badaniach brali udział prof. Pierre Rochette z Francji, mgr Andrzej Pilski, mgr A. Krzesińska, mgr M. Dworzyńska. Meteoryt odkryli Łukasz Smuła wraz z Magdaleną Skirzewską na głębokości 217 cm[6]. Wydobyto go na powierzchnię 8 października 2012. Odnaleziony kawałek meteorytu miał stożkowy kształt o wymiarach: wysokość 50 cm, szerokość 40 cm i długość 71 cm. Obwód w najszerszym miejscu liczył 2 metry. Wydobyty meteoryt ważył około 300 kg razem ze zwietrzeliną. 31 października 2012 został zaprezentowany na terenie Instytutu Geologii Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM. Meteoryt po oczyszczeniu ze zwietrzeliny ważył 261 kg[7]. Oczyszczona skorupa obtopienia powierzchni meteorytu pozwoliła określić kierunek wlotu w ziemską atmosferę (meteoryt zorientowany). Ten okaz meteorytu jest niemal dwukrotnie cięższy od poprzedniego największego fragmentu meteorytu, odnalezionego w 2006 r. i stanowił do roku 2017 największe takie znalezisko w Polsce. Obecnie[kiedy?] okaz ten (261 kg) prezentowany jest w Muzeum Ziemi Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM w Poznaniu. Największym znanym fragmentem jest znaleziony w roku 2017 fragment odkryty przez Andrzeja Owczarzaka i Michała Nebelskiego, który po oczyszczeniu ważył 271,8 kg. Został przez nich nazwany "Kruszynka"[8]. Obecnie[kiedy?] okaz ten znajduje się w prywatnej kolekcji.
Skład mineralny
[edytuj | edytuj kod]Kamacyt, taenit, troilit, grafit, schreibersyt, rhabdyt, coenit, sfaleryt, whitlockit[9], moraskoit.
Skład chemiczny
[edytuj | edytuj kod]Żelazo 93%, nikiel 6,56%; kobalt 0,46%; miedź 130 ppm; gal 102 ppm; german 500 ppm; arsen 11,5 ppm; wolfram 1,7 ppm; złoto 1,47 ppm; iryd 1,0 ppm.
Kalendarium znalezisk
[edytuj | edytuj kod]- 1914, dr Franz Cobliner, 77,5 kg, na wałach strzeleckich w okolicy Moraska, podczas kopania okopów. Fragment znajduje się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie,
- 1956, Jerzy Pokrzywnicki, 78 kg, gospodarstwo we wsi Morasko, podczas katalogowania zbiorów polskich meteorytów i poszukiwań ich metodami saperskimi. Fragment znajduje się w zbiorach Muzeum Mineralogicznego we Wrocławiu,
- 1992, osoba nieznana, 56 kg, okolice rezerwatu. Fragment znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi UAM,
- lata 90. XX w., Henryk Nowacki, 71,2 kg, okolice rezerwatu. Miejsce przechowywania nieznane,
- 2000, Aleksander Gehler, Thomas Kurtz, Matthias, Kurtz, 51 kg, okolice rezerwatu. Miejsce przechowywania nieznane,
- 2003, Waldemar Ruliński, 54 kg, okolice rezerwatu. Fragment znajduje się w kolekcji prywatnej,
- 2006, Krzysztof Socha, 164 kg, teren rezerwatu. Fragment znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi UAM. W wyniku plebiscytu „Głosu Wielkopolskiego” meteoryt otrzymał nazwę Rudy,
- 2008, Łukasz Smuła, Magdalena Skirzewska, 28,1 kg, okolice rezerwatu. Fragment znajduje się w zbiorach prywatnych,
- 2011, Steve Arnold, Geoffrey Notkin, 34 kg, teren rezerwatu (na głębokości 160 cm). Fragment znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi UAM. Znaleziony przez łowców meteorytów z programu Meteorite Men (Discovery Science),
- 2012, Magdalena Skirzewska, Łukasz Smuła (we współpracy z prof. Pierre’em Rochette’em i prof. Andrzejem Muszyńskim)[11], 261 kg, teren rezerwatu (na głębokości 218 cm). Fragment znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi UAM,
- 2014, Magdalena Skirzewska, Łukasz Smuła, 73 kg, okolice rezerwatu. Fragment znajduje się w zbiorach prywatnych,
- 2015, Andrzej Owczarzak, Michał Nebelski, dwie sztuki: 174 oraz 31 kg, okolice rezerwatu. Fragment znajduje się w zbiorach prywatnych[12],
- 2017, Andrzej Owczarzak, Michał Nebelski, 271 kg, poza terenem rezerwatu (dotąd największym meteorytem w Polsce był okaz o wadze 261,2 kg, znaleziony w 2012 roku)[8].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- jezioro Umultowskie (możliwy twór poimpaktowy)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Marek Żbik, Tajemnice kamieni z nieba, Stefan Stanisław Jackowski (ilustr.), Warszawa: „Nasza Księgarnia”, 1987, s. 31, ISBN 83-10-08742-X, OCLC 749174015.
- ↑ Tomasz Walesiak, Kratery Morasko w świetle wiedzy na temat ukośnych impaktów, w: ACTA SOCIETATIS METHEORITICAE POLONORUM, Rocznik Polskiego Towarzystwa Meteorytowego, vol. 8, 2017, s. 149
- ↑ Andrzej S Pilski, Nieziemskie skarby, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999, s. 76, ISBN 83-7180-173-4, OCLC 751197878.
- ↑ Odkryliśmy największy polski meteoryt!. ART&MET. [dostęp 2012-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-01)].
- ↑ W Poznaniu odkryto największy polski meteoryt, waży ok. 300 kg. Polska Agencja Prasowa, 2012-10-25. [dostęp 2012-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
- ↑ 261 kilogramów największego, polskiego meteorytu. tvn24.pl, 2012-11-16. [dostęp 2012-11-19].
- ↑ 261 kg waży największy znaleziony w Polsce meteoryt !. Polska Agencja Prasowa. [dostęp 2012-11-27].
- ↑ a b Nauka w Polsce PAP, Wyjątkowa okazja, by zobaczyć największy w Polsce meteoryt. „Kruszynka” waży niemal 300 kg, „WPROST.pl”, 9 marca 2018 [dostęp 2018-03-14] (pol.).
- ↑ „Meteoryty i tektyty w zbiorach Muzeum Ziemi. Katalog”, Teresa Hanczke, Polska Akademia Nauk – Muzeum Ziemi, Warszawa 1995, ISBN 83-900326-3-5, s. 46.
- ↑ meteoryt wystawiony na Festiwalu Fantastyki Pyrkon w Poznaniu, kwiecień 2019
- ↑ Muszyński 2013 ↓ cytat: „Zespół kierowany przez prof. Andrzeja Muszyńskiego trzy dni próbował dokopać się do anomalii zlokalizowanej przez Łukasza Smułę i Magdalenę Skirzewską. Fragment meteorytu znajdował się na głębokości 217 cm pod ziemią.”
- ↑ Historia znalezisk Meteorytu Morasko, tablica ścieżki dydaktycznej w rezerwacie
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- „Największy meteoryt w Polsce” – artykuł w Gazecie Wyborczej (2006-12-01); Dział: nauka; Strona 16, Autorzy: Jacek Łuczak, Łukasz Cynalewski
- „Morasko – inne spojrzenie”, Krzysztof Socha oraz komentarz redakcyjny Andrzeja S. Pilskiego do tego artykułu, Meteoryt 1/2004
- „Gdzie i kiedy spadł meteoryt Morasko?”, Andrzej S. Pilski, Meteoryt 4/2003
- A. Dziurdzi, 2008. Mineralogiczne badania osadów wokół meteorytów na terenie rezerwatu „Meteorytu Morasko”. Mat. V Konf. Meteorytowej, Wrocław.
- W. Stankowski, 2008. Nowe dane o czasie upadku meteorytu Morasko. Mat. V Konf. Meteorytowej, Wrocław.
- Meteoritical Bulletin Entry for Morasko. The Meteoritical Society, International Society for Meteoritics and Planetary Science. [dostęp 2020-04-30]. (ang.).
- Karolina Koziołek, „Największy meteoryt wkrótce zobaczymy na Morasku”, Głos Wielkopolski, Nr 256 z 2.11.2012, s. 2.
- Opis meteorytu Morasko w bazie danych Polskiego Towarzystwa Meteorytowego. Polskie Towarzystwo Meteorytowe. [dostęp 2016-04-01]. (pol.).
- Wadi & Woreczko Jan (red.), „Meteoryt i jego kratery” – wortal poświęcony polskim meteorytom Wiki.Meteoritica.pl
- Urania – Postępy Astronomii, 6/2012, ISSN 1689-6009, s. 331,
- Andrzej Muszyński. „Żelazny deszcz”. „National Geographic Polska”, s. 12–14, 2013. ISSN 1507-5966.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Portal Wiki.Meteoritica.pl – Meteoryt Morasko
