Marija Spiridonowa
| |
| Data i miejsce urodzenia |
16 października?/28 października 1884 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 września 1941 |
| Przyczyna śmierci |
egzekucja |
| Zawód, zajęcie |
działaczka polityczna |
| Narodowość |
rosyjska |
| Edukacja |
gimnazjum w Tambowie |
| Partia | |
| Małżeństwo |
Ilja Majorow |
| Dzieci |
brak |
Marija Aleksandrowna Spiridonowa, ros. Мария Александровна Спиридонова (ur. 16 października?/28 października 1884 w Tambowie, zm. 11 września 1941 w lesie Miedwiediewskim koło Orła[1]) – rosyjska działaczka rewolucyjna, przywódczyni lewicowej frakcji eserowców (w grudniu 1917 wyodrębnionej w partię lewicowych eserowców), w czasach sowieckich prześladowana i zamordowana.
Wczesne życie
[edytuj | edytuj kod]Pochodziła z rodziny szlacheckiej – jej ojciec był urzędnikiem państwowym[2].
W 1902 roku ukończyła żeńskie gimnazjum w Tambowie. Po śmierci ojca zmuszona była podjąć pracę, by zapewnić sobie utrzymanie[3][4]. Pracowała jako sekretarka[2] oraz urzędniczka zgromadzeń szlachty tambowskiej[3][4]. Wtedy też przyłączyła się do organizacji eserowskiej stając się członkinią miejscowej grupy bojowej, której celem było zamordowanie radcy zarządu gubernatorskiego Gawriłły Łużenowskiego, który rok wcześniej brutalnie zdławił chłopskie bunty w guberni[2]. 24 marca 1905 roku wzięła udział w studenckich wydarzeniach rewolucyjnych i została aresztowana na trzy tygodnie, przez co utraciła pracę urzędniczki[3][4][5][6]. Udział w rewolucji zaważył później na odmowie przyjęcia jej do szkoły dla asystentów medycznych[5] z uwagi na jej „niesolidność polityczną”[3][4]. Będąc zaangażowaną w prace lokalnej grupy rewolucyjnej, była kochanką żonatego Władimira K. Wolskiego, lidera lokalnej PSR[3][4][5][6].
Zabójstwo Łużenowskiego
[edytuj | edytuj kod]
16 stycznia 1906 roku zastrzeliła na dworcu w Borisoglebsku radcę gubernatora Tambowa, Gawriłłę N. Łużenowskiego[2][7], który według organizacji eserowskiej stał na przeszkodzie rozprzestrzeniania się rewolucji na prowincji[2]. Ubrana w strój gimnazjalistki Spiridonowa nie wydawała się podejrzaną dla żandarmów[2]. Trafiła gubernatora dwa razy w brzuch, dwa razy w pierś i raz w rękę[2][8]. Postrzeliwszy Łużenowskiego Spiridonowa miała popełnić samobójstwo, ale w ostatniej chwili kozak z osobistej ochrony radcy uderzył ją w głowę kolbą. Bita przez żandarmów została dostarczona do siedziby żandarmerii[2].
Tam była katowana, szczególnie przez żandarma Żdanowa i kozaka Awramowa z osobistej ochrony Łużenowskiego[2][8][9][10].
Po kopniaku Żdanowa poleciałam przez cały pokój do kąta, gdzie czekał na mnie Awramow, który z kolei kopniakiem kierował mnie z powrotem do Żdanowa. Rozebrali mnie do naga i mówili: „No co panienko, teraz wygłoś płomienne przemówienie”. Na jedno oko nic nie widziałam, miałam zmasakrowaną połowę twarzy, a ci naciskali właśnie w to bolące miejsce i pytali: „Co, boli? Kim są twoi towarzysze?”
Przesłuchujący kobietę przewieźli ją do Tambowa, gdzie mieli kontynuować śledztwo[2]. Tam została zgwałcona przez Awramowa, co odnotowała w liście[2][8][9].
Awramow był pijany. Objął mnie i zdjął ubranie, a jego pijane usta obrzydliwie szeptały: „Jakie piękne piersi, jakie cudowne ciało...”. Nie miałam siły walczyć. Nawet krzyczeć nie byłam w stanie, zresztą to nie miało sensu. Mocnym uderzeniem rozłączył moje ściśnięte nogi...
Kobieta majaczyła w gorączce i nie mogła być przesłuchiwana przez kilka tygodni[2].
Przyznała się do zabójstwa (zgodnie z wytycznymi kierownictwa partii), co tłumaczyła słowami[2]:
Serce pękało mi z bólu. Wstyd było mi żyć, wiedząc, co się dzieje na wsiach, w których pojawiał się Łużenowski, uosobienie zła, przemocy i nadużyć. Kiedy spotkałam mężczyznę, który po torturach oszalał, kiedy zobaczyłam starą kobietę, której 15-letnia córka utopiła się po „łaskach” kozaków, to i perspektywa tortur nie powstrzymała mnie od wykonania mego planu
Przyznała się też do nielegalnej działalności[2]. Zeznania przed sądem wykorzystywała do propagowania idei eserowców: „Jeżeli zostanę skazana na śmierć, umrę ze spokojną duszą”[2]. Jej proces opisywany był w wielu gazetach[8], na jej cześć powstał wiersz napisany przez Maksimiliana Wołoszyna, a pisarz Leonid Andriejew publicznie poparł jej czyn[2]. Po Rosji krążyły ulotki z jej podobizną, a ona sama – według Aleksandry Izmajłowicz, koleżanki z partii eserowców, „była utożsamiana z obrończynią ludu i kobietą za ten lud cierpiącą”[2].
11 marca 1906 roku, po dwóch miesiącach przesłuchiwań, moskiewski sąd skazał ją na karę śmierci poprzez powieszenie[2]. Kara ta, pod wpływem opinii publicznej, po 16 dniach zamieniona została przez cara Mikołaja II na dożywotnią katorgę[2]. Kiedy się o tym dowiedziała, miała powiedzieć przyjaciółce: „Nienawidzę autokracji tak bardzo, że nie chcę żadnej przysługi z jej strony”[11]. Karę Spiridonowa odbywała w Nerczyńsku[2].
Na stacjach, przez które przejeżdżał pociąg, którym jechała na zesłanie, gromadziły się przychylne jej tłumy, niektórzy próbowali ją uwolnić[2]. Dostawała kwiaty, jedzenie, wiersze; jak wspominała Aleksandra Izmajłowicz (jechała ze Spiridonową tym samym pociągiem): „Pewna zakonnica przyniosła piękny bukiet polnych kwiatów z dedykacją „Dla cierpiącego ptaszka, od sióstr zakonnych”[2].
21 marca 1906 roku w gazetach opublikowany został list Aleksandry Spiridonowej (matki Marii)[2]:
Cała Rosja słyszała o mojej nieszczęśliwej córce i wie o męczarni, jaką przeszło moje udręczone i zhańbione dziecko. (...) Tak, Marija jest winna, ale czy oddając swe młode życie, musiała przejść tę drogę krzyżową? Pomyślcie przez chwilę, czy nie wycierpiała już dostatecznie i czy nie odpokutowała za swój straszny grzech?
Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu, Spiridonowa została uwolniona na mocy amnestii dla więźniów politycznych ogłoszonej przez Rząd Tymczasowy i podpisanej przez ministra sprawiedliwości Aleksandra Kiereńskiego[2].
Polityka
[edytuj | edytuj kod]W maju 1917 roku Spiridonowa przyjechała do Moskwy i na zjeździe eserowców została wybrana do władz naczelnych partii (KC i Biuro Organizacyjne). Opowiadała się za sojuszem z bolszewikami[2][12].
Zbliżyła się do radykalnej frakcji lewicowych eserowców, którzy w listopadzie 1917 roku poparli rewolucję październikową i obalenie Rządu Tymczasowego[2]. Spiridonowa odrzuciła jednak namowy Lenina i nie weszła do Rady Komisarzy Ludowych[2][13], pozostając najważniejszą postacią lewicowych eserowców[2][12].
To najpopularniejsza i najbardziej wpływowa kobieta Rosji
Wybrano ją na przedstawicielkę na Nadzwyczajny i II Zjazd Włościański[14].
Wstrząśnięta przez terror Lenina (uważała, że zabijać należy wyłącznie wrogów rewolucji, a nie niewinnych robotników czy chłopów), 6 lipca 1918 roku wzięła udział w powstaniu lewicowych eserowców przeciw władzy bolszewickiej, którego sygnałem miał być zamach na ambasadora Niemiec Wilhelma von Mirbacha[2]. Po jego upadku została przewieziona do aresztu domowego na Kreml[15]. Najwyższy trybunał rewolucyjny RFSRR skazał ją na rok więzienia, jednak w uznaniu zasług dla ruchu lewicowego darowano jej karę[13].
Aresztowania
[edytuj | edytuj kod]W latach 1919–1921 Spiridonowa była wielokrotnie aresztowana i więziona, m.in. w zakładzie psychiatrycznym (tzw. Psychuszce) wskutek decyzji Dzierżyńskiego, który w 1921 roku napisał do szefa tajnego wydziału Czeki Samsonowa[15][16][17]:
Trzeba skontaktować się z Obuchem i Siemaszką w celu umieszczenia Spiridonowej w domu psychiatrycznym, ale pod warunkiem, żeby jej stąd nie wykradli, albo żeby nie uciekła. Trzeba zorganizować odpowiednią ochronę i obserwację, lecz w sposób zamaskowany.
U Spiridonowej, która faktycznie cierpiała na problemy psychiczne od czasu pobicia jej przez policję carską w 1906 roku[15], zdiagnozowano „histeryczną psychozę”[16]. W lutym 1919 roku sąd uznał ją za niepoczytalną i wysłał na przymusowe leczenie do szpitala psychiatrycznego w Kazaniu[2].
Z uwagi na chorobliwo-histeryczne zachowanie Spiridonowej podjęto decyzję o odizolowaniu jej od działalności politycznej i społecznej na rok, kierując do sanatorium
Ze szpitala uciekała dwukrotnie i za każdym razem była złapana przez czekistów[2].
W 1921 roku działacze eserowscy zobowiązali się, że porzucą działalność polityczną w zamian za jej zwolnienie z więzienia[2]. Spridonowa nie zajmowała się potem polityką, wyszła za mąż za kolegę z partii Ilję Majorowa, nie mieli dzieci[2].
W 1927 roku aresztowana, została zesłana do Samarkandy w Uzbekistanie, a potem do Ufy, stolicy Baszkirii[2]. Na zsyłce pracowała w kołchozie, w zrzeszeniu rzemieślników i w banku[2].
W 1934 roku (po zamordowaniu szefa partii komunistycznej w Leningradzie Siergieja Kirowa) Spridonowa z mężem trafiła do więzienia i została oskarżona o planowanie zamachów[2]. Nie przyznała się do zarzucanej jej winy:
Po zamachu na Kirowa lista rozstrzelanych zajęła dwie ogromne strony w Izwiestiach. Po zamachu na Lenina na śmierć skazano 15 tys. ludzi. Kim jestem, żeby zabijając jednego czy dwóch wodzów, decydować o unicestwieniu setek ludzi
W okresie wielkiego terroru, w 1937 roku została skazana na 25 lat więzienia[2] pod sfingowanym zarzutem „przygotowywania zamachu na rząd Baszkirskiej ASRR[18] i Klimienta Woroszyłowa”[19]. Była więziona w izolatorach w Jarosławiu i Orle[19].
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]Po ataku III Rzeszy na ZSRR w 1941 roku Spridonowa została rozstrzelana pod Orłem wraz ze 157 współwięźniami (m.in. Chrystianem Rakowskim)[20] (wg Andrzeja Poczobuta ze 156 współwięźniami[2]) rozkazem Ławrientija Berii w ramach egzekucji w lesie Miedwiediewskim przeprowadzonych przez NKWD[2].
Żyjąc 57 lat, w więzieniach i na zesłaniu spędziła 34 lata[2]. Miała być przez bolszewików całkowicie wymazana z historii[2].
W 1990 roku w lesie Miedwiediewskim pod Orłem, w miejscu kaźni Spiridonowej i innych więźniów, stanęła pamiątkowa tablica[2]. Dwa lata później Spiridonowa została zrehabilitowana[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Spiridonowa Marija A., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-04-09].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq Terrorystka Wszechrosji, „wyborcza.pl” [dostęp 2018-04-01] (pol.).
- ↑ a b c d e Anthony Anemone, Just Assassins: The Culture of Terrorism in Russia, s. 144.
- ↑ a b c d e Anthony Anemone, Just Assassins: The Culture of Terrorism in Russia, Northwestern University Press, 30 września 2010, ISBN 978-0-8101-2692-3 [dostęp 2018-04-06] (ang.).
- ↑ a b c Marc Sageman, Turning to Political Violence: The Emergence of Terrorism, University of Pennsylvania Press, 5 maja 2017, ISBN 978-0-8122-9382-1 [dostęp 2018-04-06] (ang.).
- ↑ a b Marc Sageman, Turning to Political Violence: The Emergence of Terrorism, s. 303.
- ↑ Anthony Anemone, Just Assassins: The Culture of Terrorism in Russia, s. 128.
- ↑ a b c d Anthony Anemone, Just Assassins: The Culture of Terrorism in Russia, s. 136.
- ↑ a b Anthony Anemone, Just Assassins: The Culture of Terrorism in Russia, s. 138.
- ↑ Anthony Anemone, Just Assassins: The Culture of Terrorism in Russia, s. 129.
- ↑ Anthony Anemone, Just Assassins: The Culture of Terrorism in Russia, s. 277.
- ↑ a b c Alexander Rabinowitch, The Bolsheviks in Power: The First Year of Soviet Rule in Petrograd, s. 113.
- ↑ a b Michał Heller, Aleksander Niekricz, Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego. Od narodzin do wielkości 1917-1939, s. 109.
- ↑ Radkey, The sickle under the hammer; The Russian Socialist Revolutionaries in the early months of the Soviet rule, Columbia University Press, 1963, s. 210.
- ↑ a b c Sylwia Frołow, Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Otwarte, 15 stycznia 2014, ISBN 978-83-240-3002-6 [dostęp 2018-04-01] (pol.).
- ↑ a b Карательная Психиатрия [online], 2003.novayagazeta.ru [dostęp 2018-04-01] [zarchiwizowane z adresu 2008-01-16].
- ↑ Tygodnik Powszechny Online [online], tygodnik.com.pl [dostęp 2018-04-01].
- ↑ Spiridonova, Maria (1884–1941) – Dictionary definition of Spiridonova, Maria (1884–1941) | Encyclopedia.com: Free online dictionary [online], encyclopedia.com [dostęp 2018-04-06] (ang.).
- ↑ a b Robert Conquest, The Great Terror: A Reassessment, Oxford University Press, 2008, ISBN 978-0-19-531699-5 [dostęp 2018-04-06] (ang.).
- ↑ Michael Parrish, The Lesser Terror: Soviet State Security, 1939-1953, Westport-London 1996, Wyd. Praeger, Greenwood Publishing Group ISBN 0-275-95113-8, s. 69 wersja elektroniczna.
Bibliografia, literatura, linki
[edytuj | edytuj kod]- Richard Pipes, Rewolucja Rosyjska, Warszawa 1994; Wyd. PWN, ISBN 83-01-11521-1.
- Richard Pipes, Rosja bolszewików Warszawa 2005, ISBN 83-89656-15-9.
- Orlando Figes, Tragedia narodu. Rewolucja rosyjska 1891-1924 Wrocław 2009, Wydawnictwo Dolnośląskie, ISBN 978-83-245-8764-3.
- Marija Spiridonowa na portalu hrono.ru (ros.)
- My Disillusionment in Russia. Mariya Spiridónova – Emma Goldman