Malgasze
 Malgaska rodzina | |
| Populacja |
20 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia |
chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm), islam, wierzenia tradycyjne |
| Grupa | |
| Pokrewne |
(językowo) Ma’anyan |
 Grupy etniczne Madagaskaru | |
Malgasze – autochtoniczna ludność Madagaskaru. Naród ten liczy ok. 20 mln osób. Posługują się językiem malgaskim, wyznają w większości chrześcijaństwo.
Na etnogenezę Malgaszów złożyła się przede wszystkim ludność austronezyjska, która przybyła z Archipelagu Malajskiego (w szczególności z południowego Borneo[1]) w okresie od VII do XIII w. n.e. (według starszej propozycji – ok. V w.)[2], a także negroidalni (czarnoskórzy) osadnicy z Afryki (pochodzenia Bantu)[3]. Istnieje możliwość, że w migracji wczesnej ludności malgaskiej uczestniczyły też inne grupy austronezyjskie, zwłaszcza Malajowie i Jawajczycy[4]. Prawdopodobne jest też, że migracja rozpoczęła się przed VII w. i następowała falami na przestrzeni kilku stuleci[5]. Same pierwsze kontakty między Afryką Wschodnią a Azją Południowo-Wschodnią sięgają jeszcze wcześniejszego okresu, o czym świadczą fakty biologiczne i cechy kultury materialnej[6].
Zalążki języka i społeczności malgaskiej mogły się ukształtować już na Borneo, jeszcze zanim wczesna ludność malgaska dotarła do regionu Afryki Wschodniej[7]. Niewykluczone, że migranci z Borneo spędzili pewien czas w Afryce kontynentalnej, a dopiero później zasiedlili Madagaskar[8]. O ile Austronezyjczycy i Bantu mogli pojawić się na Madagaskarze wskutek osobnych migracji, to stosunkowa jednorodność językowa i genetyczna Madagaskaru daje podstawy, by sądzić, że Malgasze trafili na wyspę już jako grupa mieszanego pochodzenia[9]. Pewne dane leksykalne sugerują, że po okresie migracji Malgasze wciąż utrzymywali kontakt z Azją Południowo-Wschodnią[10].
Oprócz chrześcijaństwa (katolicyzmu i protestantyzmu) oraz islamu w odmianie sunnickiej występują rodzime wierzenia oparte na kulcie przodków[11]. Podstawę gospodarki tworzy rolnictwo, a główną rośliną żywieniową jest ryż[11].
Choć wszyscy Malgasze posługują się jednym językiem, tj. malgaskim (będącym przedstawicielem rodziny austronezyjskiej), to wyróżnia się wśród nich szereg grup etnicznych (przeważnie osiemnaście), które używają różnych dialektów[12]. Dialekty malgaskie są w większości wzajemnie zrozumiałe[13]. Różnice między grupami malgaskimi dotyczą także kultury i typu antropologicznego, który jest zależny od tego, jaką część ich przodków stanowili osadnicy z Azji Południowo-Wschodniej, a jaką Bantu. Pod względem językowym są blisko spokrewnieni z indonezyjskim ludem Ma’anyan[14]. Związek językowy między Malgaszami a ludnością Kalimantanu (w szczególności Ma’anyan) został stwierdzony w XX w.[15] Miejsce narodzin języka malgaskiego zlokalizowano w południowo-wschodniej części Borneo[16]. Ma’anyan (lub pobliskie ludy Borneo) uchodzą za najważniejszą spośród grup, które przyczyniły się do indonezyjskiej genezy Malgaszów[17].
Największą grupą etniczną, bo stanowiącą prawie jedną czwartą społeczeństwa, są zamieszkujący centralny Madagaskar Merina, pochodzenia głównie indonezyjskiego. Z kolei drugą co do wielkości są mieszkańcy wybrzeża, pochodzenia indonezyjsko-afrykańsko-arabskiego, zwani Betsimisaraka.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Adelaar 2006b ↓, s. 220–221; Adelaar 2009b ↓, s. 160; Kumar 2011 ↓, s. 89.
- ↑ Adelaar 1989 ↓, s. 32–35; Adelaar 2006a ↓, s. 83–84; Adelaar 1995 ↓, s. 327–328.
- ↑ Adelaar 2016 ↓, s. 78–80.
- ↑ Kumar 2011 ↓, s. 90–91.
- ↑ Kumar 2011 ↓, s. 91–93.
- ↑ Adelaar 2009b ↓, s. 163.
- ↑ Adelaar 2017 ↓.
- ↑ Adelaar 2006b ↓, s. 226; Adelaar 2009a ↓, s. 727; Adelaar 2009b ↓, s. 164.
- ↑ Adelaar 2016 ↓, s. 77–80.
- ↑ Adelaar 2006a ↓, s. 86; Adelaar 1989 ↓, s. 35; Adelaar 2017 ↓, s. 443–444.
- ↑ a b Malgasze, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-04-27] [zarchiwizowane z adresu 2024-04-27].
- ↑ Kikusawa 2009 ↓, s. 674; Steinhauer 2005 ↓, s. 79.
- ↑ Adelaar 2009a ↓, s. 717.
- ↑ Kusuma i in. 2016 ↓, s. 1.
- ↑ Kumar 2011 ↓.
- ↑ Adelaar 2006b ↓, s. 205; Adelaar 2009a ↓, s. 717; Adelaar 2017 ↓, s. 441–442.
- ↑ Kumar 2011 ↓, s. 89, 93.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- K. Alexander Adelaar, Malay Influence on Malagasy: Linguistic and Culture-Historical Implications, „Oceanic Linguistics”, 28 (1), 1989, s. 1–46, DOI: 10.2307/3622973, ISSN 0029-8115, OCLC 6015250527, JSTOR: 3622973 (ang.).
- K. Alexander Adelaar, Asian Roots of the Malagasy: A Linguistic Perspective, „Bijdragen tot de taal-, land- en volkenkunde / Journal of the Humanities and Social Sciences of Southeast Asia”, 151 (3), 1995, s. 325–356, DOI: 10.1163/22134379-90003036, ISSN 0006-2294, OCLC 5672481889, JSTOR: 27864676 (ang.).
- K. Alexander Adelaar, Borneo as a Cross-Roads for Comparative Austronesian Linguistics, [w:] Peter Bellwood, James J. Fox, Darrell Tryon (red.), The Austronesians: Historical and Comparative Perspectives, Canberra: ANU E Press, 2006a, s. 81–102, DOI: 10.22459/A.09.2006.04, ISBN 1-920942-85-8, ISBN 0-731521-32-3, OCLC 225298720, JSTOR: j.ctt2jbjx1.7 (ang.).
- K. Alexander Adelaar, The Indonesian Migrations to Madagascar: Making Sense of the Multidisciplinary Evidence, [w:] Truman Simanjuntak, Ingrid H.E. Pojoh, Mohammad Hisyam (red.), Austronesian Diaspora and the Ethnogeneses of People in Indonesian Archipelago: Proceedings of the International Symposium, Jakarta: LIPI Press, 2006b, s. 205–232, ISBN 979-26-2436-8, OCLC 73745051 (ang.).
- K. Alexander Adelaar, Loanwords in Malagasy, [w:] Martin Haspelmath, Uri Tadmor (red.), Loanwords in the World’s Languages: A Comparative Handbook, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2009a, s. 717–746, DOI: 10.1515/9783110218442.717, ISBN 978-3-11-021844-2, ISBN 978-3-11-021843-5, OCLC 642692803 [dostęp 2024-03-12] (ang.).
- K. Alexander Adelaar, Towards an Integrated Theory about the Indonesian Migrations to Madagascar, [w:] Peter N. Peregrine, Ilia Peiros, Marcus W. Feldman (red.), Ancient Human Migrations: A Multidisciplinary Approach, Salt Lake City: University of Utah Press, 2009b, s. 149–172, ISBN 978-0-87480-942-8, OCLC 234380393 [dostęp 2024-03-14] (ang.).
- K. Alexander Adelaar, A Linguist’s Perspective on the Settlement History of Madagascar, „NUSA: Linguistic studies of languages in and around Indonesia”, 61, 2016, s. 69–88, DOI: 10.15026/89605, ISSN 0126-2874, OCLC 1005142867 [dostęp 2024-04-16] (ang.).
- K. Alexander Adelaar, Who Were the First Malagasy, and What Did They Speak?, [w:] Andrea Acri, Roger Blench, Alexandra Landmann (red.), Spirits and Ships: Cultural Transfers in Early Monsoon Asia, Singapore: ISEAS-Yusof Ishak Institute, 2017 (Book collections on Project MUSE 28), s. 441–469, DOI: 10.1355/9789814762779-012, ISBN 978-981-4762-75-5, ISBN 978-981-4762-77-9, OCLC 1012757769 [dostęp 2024-03-12] (ang.).
- R. Kikusawa, Malagasy, [w:] E.K. Brown, Sarah Ogilvie (red.), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Amsterdam: Elsevier, 2009, s. 674–677, ISBN 978-0-08-087774-7, ISBN 978-0-08-087775-4, OCLC 318247422 (ang.).
- Ann Kumar, “The Single Most Astonishing Fact of Human Geography”: Indonesia’s Far West Colony, „Indonesia” (92), 2011, s. 59–95, DOI: 10.5728/indonesia.92.0059, OCLC 7836070643, JSTOR: 10.5728/indonesia.92.0059 (ang.).
- Pradiptajati Kusuma i inni, Contrasting Linguistic and Genetic Origins of the Asian Source Populations of Malagasy, „Scientific Reports”, 6 (1), 2016, s. 1–9, DOI: 10.1038/srep26066, ISSN 2045-2322, PMID: 27188237, PMCID: PMC4870696, OCLC 6052532768 [dostęp 2024-03-12] (ang.).
- Hein Steinhauer, Colonial history and language policy in insular Southeast Asia and Madagascar, [w:] K. Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann (red.), The Austronesian Languages of Asia and Madagascar, Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 65–86, DOI: 10.4324/9780203821121, ISBN 978-0-7007-1286-1, ISBN 978-0-2038-2112-1, ISBN 978-0-4292-3642-6 (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Andrew Lawler. Ancient crop remains record epic migration to Madagascar. „Science”, 2016-05-30. DOI: 10.1126/science.aaf5752. [dostęp 2024-03-13]. (ang.).
- Jennifer Welsh: 30 Indonesian women founded Madagascar, maybe by accident. NBC News, 2012-03-21. [dostęp 2024-03-12]. (ang.).
- Human Inhabitants Of Madagascar Are Genetically Unique. „ScienceDaily”, 2005-06-09. [zarchiwizowane z adresu 2012-09-11]. (ang.).