Przejdź do zawartości

Lista misji wahadłowców

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Lista misji wahadłowców kosmicznych (ang. space shuttle), dotychczas w kosmos poleciało sześć tego typu pojazdów, pięć amerykańskich (135 lotów w programie STS) oraz jeden radziecki (lot bezzałogowy – 1K1).

Nazewnictwo misji promów kosmicznych

[edytuj | edytuj kod]

Amerykański program lotów kosmicznych nosi oficjalną nazwę Space Transportation System, stąd nazwy wszystkich misji amerykańskich promów zawierają skrót STS.

Początkowo misjom nadawano numery kolejne, odpowiadające kolejności startów (np. STS-9).

W 1984 roku zmieniono system oznaczeń, nadając każdej misji oznaczenie kodowe, w którym pierwsza cyfra stanowiła ostatnią cyfrę roku fiskalnego (każdy rok podatkowy zaczyna się w październiku), druga oznaczała miejsce startu misji (1 – Centrum Kosmiczne imienia Johna F. Kennedy’ego; 2 – Baza Sił Lotniczych Vandenberg – do startów z tej wyrzutni nigdy nie doszło, budowa została przerwana z powodu ciągłych problemów technicznych), a litera – miejsce lotu w harmonogramie startów w danym roku. Na przykład misja STS-41-B stanowiła drugą (B) misję wystrzeloną z Centrum Kosmiczne imienia Johna F. Kennedy’ego (1) w roku 1984 (4). Kodów przypisanych do misji nie zmieniano w wypadku przesunięcia misji i zmian w kolejności.

Po katastrofie promu Challenger podczas misji STS-51-L powrócono do oznaczania misji numerami kolejnymi, biorąc w numeracji pod uwagę dotychczasowe loty, lecz w przeciwieństwie do oznaczeń sprzed 1984 roku numery przypisywano do misji już na etapie ich planowania, nie zmieniając ich wraz ze zmianami w harmonogramie startów. Po wznowieniu startów we wrześniu 1988 dwudziesta szósta misja została nazwana STS-26.

Ewentualne misje ratunkowe miały być oznaczane numerami zaczynającymi się od STS-300.

W przypadku orbiterów Buran pierwsza cyfra oznacza numer wahadłowca, zaś druga – numer jego misji. Na przykład jedyna wykonana misja 1K1 została wykonana przez wahadłowiec nr 1 (1K) i była jego pierwszym lotem (1).

Statystyki lotów wahadłowców

[edytuj | edytuj kod]

Poniższy wykaz uwzględnia wszystkie misje programu STS oraz lot wahadłowca Buran.

Wahadłowiec Dziewiczy lot Pobyt
w przestrzeni [d]
Okrążenia
Ziemi[1]
Przebyty
dystans [km]
Liczba
misji[1]
Najdłuższa
misja
Załoga[a][1] Spacery
kosmiczne
Dokowanie
przy Mir/ISS
Wyniesione
satelity
Columbia () 12 kwietnia 1981 300,74 d 4808 201 497 772 28 17,66 d 160 7 0 / 0 8
Challenger () 4 kwietnia 1983 62,33 d 995 41 527 416 10 8,23 d 60 6 0 / 0 10
Discovery 30 sierpnia 1984 351,74 d 5830 238 539 663 39 15,1 d 252 46 1 / 13 31
Atlantis 3 października 1985 306,59 d 4848 202 673 974 33 13,84 d 207 31 7 / 12 14
Endeavour 7 maja 1992 296,14 d 4671 197 761 262 25 16,63 d 173 54 1 / 12 3
STS łącznie 1317,54 d 21 152 882 000 087 135 17,66 d 852 144 9 / 37 66
Buran 15 listopada 1988 0,14 d 2 83 307 1 0,14 d 0 0 0 / 0 0

Oznaczenia: † – wahadłowiec stracony w katastrofie

Wykaz lotów

[edytuj | edytuj kod]
Lot Dzień Rok Misja Orbiter Załoga Czas
trwania
Baza Przebieg
1. 12 kwietnia 1981 STS-1 Columbia 2 2d 6h Edwards Pierwsza misja promu kosmicznego.
2. 12 listopada 1981 STS-2 Columbia 2 2d 6h Edwards Misja przerwana z powodu problemów w systemie ogniwa paliwowego.
3. 22 marca 1982 STS-3 Columbia 2 8d 0h White Sands Przelot orbitera w ramach programu R&D.
4. 27 czerwca 1982 STS-4 Columbia 2 7d 1h Edwards Kolejny i zarazem ostatni lot wahadłowca z zadaniem R&D.
5. 11 listopada 1982 STS-5 Columbia 4 5d 2h Edwards Wypuszczenie satelity telekomunikacyjnego.
6. 4 kwietnia 1983 STS-6 Challenger 4 5d 0h Edwards Pierwszy lot Challengera; instalacja TDRS-1.
7. 18 czerwca 1983 STS-7 Challenger 5 6d 2h Edwards Wypuszczenie kilku satelitów telekomunikacyjnych.
8. 30 sierpnia 1983 STS-8 Challenger 5 6d 1h Edwards Kolejne wyniesienie satelity telekomunikacyjnego.
9. 28 listopada 1983 STS-9 Columbia 6 10d 7h Edwards Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab.
10. 3 lutego 1984 STS-41-B Challenger 5 7d 23h Kennedy Instalacja satelitów; pierwszy niezabezpieczony spacer kosmiczny.
11. 6 kwietnia 1984 STS-41-C Challenger 5 6d 23h Edwards Umieszczenie na orbicie satelity LDEF; serwis satelity Solar Max
12. 30 sierpnia 1984 STS-41-D Discovery 6 6d 0h Edwards Pierwszy lot Discovery; aktywacja satelitów komunikacyjnych.
13. 5 października 1984 STS-41-G Challenger 7 8d 5h Kennedy Aktywacja satelity ERBS
14. 8 listopada 1984 STS-51-A Discovery 5 7d 23h Kennedy Instalacja kolejnej serii satelitów telekomunikacyjnych.
15. 24 stycznia 1985 STS-51-C Discovery 5 3d 1h Kennedy Aktywacja satelity Magnum.
16. 12 kwietnia 1985 STS-51-D Discovery 7 6d 23h Kennedy Transport na orbitę satelitów telekomunikacyjnych.
17. 29 kwietnia 1985 STS-51-B Challenger 7 7d 0h Edwards Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab-3.
18. 17 czerwca 1985 STS-51-G Discovery 7 7d 1h Edwards Instalacja satelitów komunikacyjnych.
19. 29 lipca 1985 STS-51-F Challenger 7 7d 22h Edwards Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab-2.
20. 27 sierpnia 1985 STS-51-I Discovery 5 7d 2h Edwards Wypuszczenie satelity komunikacyjnego.
21. 3 października 1985 STS-51-J Atlantis 5 4d 1h Edwards Pierwszy lot Atlantisa; wypuszczenie Satelity Systemu Obronnego.
22. 30 października 1985 STS-61-A Challenger 8 7d 0h Edwards Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab-D1.
23. 26 listopada 1985 STS-61-B Atlantis 7 6d 21h Edwards Aktywacja satelitów komunikacyjnych.
24. 12 stycznia 1986 STS-61-C Columbia 7 6d 2h Edwards Transport satelity komunikacyjnego.
25. 28 stycznia 1986 STS-51-L Challenger 7 (†) 73sek Planowane wyniesienie TDRS-B; katastrofa promu; śmierć 7-osobowej załogi.
26. 29 września 1988 STS-26 Discovery 5 4d 1h Edwards Powrót do lotów kosmicznych; aktywacja satelity TDRS-3
15 listopada 1988 1K1 Buran 1.01 0 0d 3h Bajkonur Rosyjski test promu kosmicznego (zakończony powodzeniem).
27. 2 grudnia 1988 STS-27 Atlantis 5 4d 9h Edwards Aktywacja wojskowego satelity Lacrosse.
28. 13 marca 1989 STS-29 Discovery 5 4d 23h Edwards Aktywacja TDRS-4
29. 4 maja 1989 STS-30 Atlantis 5 4d 0h Edwards Wyniesienie sondy Magellan badającej Wenus.
30. 8 sierpnia 1989 STS-28 Columbia 5 5d 1h Edwards Wyniesienie wojskowych satelitów typu KH.
31. 18 października 1989 STS-34 Atlantis 5 4d 23h Edwards Wyniesienie sondy Galileo badającej Jowisza.
32. 22 listopada 1989 STS-33 Discovery 5 5d 0h Edwards Aktywacja satelity Magnum.
33. 9 stycznia 1990 STS-32 Columbia 5 10d 21h Edwards Instalacja satelity SYNCOM IV-F5.
34. 28 lutego 1990 STS-36 Atlantis 5 4d 10h Edwards Wyniesienie satelity rozpoznawczego.
35. 24 kwietnia 1990 STS-31 Discovery 5 5d 1h Edwards Wyniesienie kosmicznego teleskopu Hubble’a.
36. 6 października 1990 STS-41 Discovery 5 4d 2h Edwards Wyniesienie sondy Ulysses badającej bieguny Słońca.
37. 15 listopada 1990 STS-38 Atlantis 5 4d 21h Kennedy Instalacja wojskowego satelity typu Magnum.
38. 2 grudnia 1990 STS-35 Columbia 7 8d 23h Edwards Użycie obserwatorium ASTRO-1.
39. 5 kwietnia 1991 STS-37 Atlantis 5 5d 23h Edwards Wyniesienie kosmicznego teleskopu Comptona.
40. 28 kwietnia 1991 STS-39 Discovery 7 8d 7h Kennedy Pierwsza nieutajniona misja Departamentu Obrony Stanów Zjednoczonych.
41. 5 czerwca 1991 STS-40 Columbia 7 9d 2h Edwards Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab SLS-1.
42. 2 sierpnia 1991 STS-43 Atlantis 5 8d 21h Kennedy Aktywacja satelity TDRS-5.
43. 12 września 1991 STS-48 Discovery 5 5d 8h Edwards Wyniesienie satelity meteorologicznego UARS.
44. 24 listopada 1991 STS-44 Atlantis 6 6d 22h Edwards Aktywacja satelity Defense Support Program (DSP).
45. 22 stycznia 1992 STS-42 Discovery 7 8d 1h Edwards Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab IML-1.
46. 24 marca 1992 STS-45 Atlantis 7 8d 22h Kennedy Próba platformy ATLAS-01.
47. 7 maja 1992 STS-49 Endeavour 7 8d 21h Edwards Pierwszy lot Endeavoura; naprawa satelity Intelsat 6 F-3.
48. 25 czerwca 1992 STS-50 Columbia 7 13d 19h Kennedy Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab USML-1.
49. 31 lipca 1992 STS-46 Atlantis 7 7d 23h Kennedy Próba wypuszczenia satelity TSS-1 na lince.
50. 12 września 1992 STS-47 Endeavour 7 7d 22h Kennedy Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab-J.
51. 22 października 1992 STS-52 Columbia 6 9d 20h Kennedy Badania nad mikrograwitacją; satelita LAGEOS II.
52. 2 grudnia 1992 STS-53 Discovery 5 7d 7h Edwards Aktywacja satelity z serii DoD (Departamentu Obrony USA).
53. 13 stycznia 1993 STS-54 Endeavour 5 5d 23h Kennedy Instalacja satelity TDRS-6.
54. 8 kwietnia 1993 STS-56 Discovery 5 9d 6h Kennedy Próba platformy ATLAS-2.
55. 26 kwietnia 1993 STS-55 Columbia 7 9d 23h Edwards Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab D-2.
56. 21 czerwca 1993 STS-57 Endeavour 6 9d 23h Kennedy Misja w ramach Spacehab
57. 12 września 1993 STS-51 Discovery 5 9d 20h Kennedy Aktywacja satelity ACTS.
58. 18 października 1993 STS-58 Columbia 7 14d 0h Edwards Badania w kosmicznym laboratorium Spacelab SLS-2.
59. 2 grudnia 1993 STS-61 Endeavour 7 10d 19h Kennedy Misja serwisowa teleskopu Hubble’a.
60. 3 lutego 1994 STS-60 Discovery 6 7d 6h Kennedy Misja w ramach Spacehab-D2; wyniesienie Wake Shield Facility.
61. 4 marca 1994 STS-62 Columbia 5 13d 23h Kennedy Badania nad mikrograwitacją.
62. 9 kwietnia 1994 STS-59 Endeavour 6 11d 5h Kennedy Kosmiczne laboratorium radarowe – I misja.
63. 8 lipca 1994 STS-65 Columbia 7 14d 17h Kennedy Badania w kosmicznym laboratorium IML-2.
64. 9 września 1994 STS-64 Discovery 6 10d 22h Edwards Szereg eksperymentów naukowych; SPARTAN.
65. 30 września 1994 STS-68 Endeavour 6 11d 5h Edwards Kosmiczne laboratorium radarowe SRL-2– II misja.
66. 3 listopada 1994 STS-66 Atlantis 6 10d 22h Edwards Próba platformy ATLAS-3.
67. 3 lutego 1995 STS-63 Discovery 6 8d 6h Kennedy Pierwsze próbne zbliżenie do stacji kosmicznej Mir.
68. 2 marca 1995 STS-67 Endeavour 7 16d 15h Edwards Użycie obserwatorium ASTRO-2.
69. 27 czerwca 1995 STS-71 Atlantis 7/8 9d 19h Kennedy Pierwsze dokowanie do stacji Mir.
70. 13 lipca 1995 STS-70 Discovery 5 8d 22h Kennedy Aktywacja satelity TDRS-7.
71. 7 września 1995 STS-69 Endeavour 5 10d 20h Kennedy Serwis Wake Shield Facility.
72. 20 października 1995 STS-73 Columbia 7 15d 21h Kennedy Badania w kosmicznym laboratorium USML-2.
73. 12 listopada 1995 STS-74 Atlantis 5 8d 4h Kennedy Dokowanie do stacji kosmicznej Mir.
74. 11 stycznia 1996 STS-72 Endeavour 6 8d 22h Kennedy Przechwycenie japońskiego satelity SFU.
75. 22 lutego 1996 STS-75 Columbia 7 15d 17h Kennedy Powtórzenie eksperymentu z satelitą TSS; platforma USMP-3.
76. 22 marca 1996 STS-76 Atlantis 6/5 9d 5h Kennedy Dokowanie do stacji kosmicznej Mir.
77. 19 maja 1996 STS-77 Endeavour 6 10d 0h Kennedy Misja w ramach programu Spacehab-LSM.
78. 20 czerwca 1996 STS-78 Columbia 7 16d 21h Kennedy Badania w kosmicznym laboratorium LMS.
79. 16 września 1996 STS-79 Atlantis 6/6 10d 3h Kennedy Dokowanie do stacji kosmicznej Mir.
80. 29 listopada 1996 STS-80 Columbia 5 17d 15h Kennedy Serwis Wake Shield Facility; ASTRO-SPAS; najdłuższa misja wahadłowca.
81. 12 stycznia 1997 STS-81 Atlantis 6/6 10d 4h Kennedy Dokowanie do stacji kosmicznej Mir.
82. 11 lutego 1997 STS-82 Discovery 7 9d 23h Kennedy Misja serwisowa teleskopu Hubble’a.
83. 4 kwietnia 1997 STS-83 Columbia 7 3d 23h Kennedy Cele niezrealizowane z powodu usterki ogniwa paliwowego.
84. 15 maja 1997 STS-84 Atlantis 7/7 9d 5h Kennedy Dokowanie do stacji kosmicznej Mir.
85. 1 lipca 1997 STS-94 Columbia 7 15d 16h Kennedy Badania w kosmicznym laboratorium; platforma SPAS.
86. 7 sierpnia 1997 STS-85 Discovery 6 11d 20h Kennedy Umieszczenie na orbicie i przechwycenie po wykonaniu misji satelity CRISTA-SPAS 2
87. 25 września 1997 STS-86 Atlantis 7/7 10d 19h Kennedy Dokowanie do stacji kosmicznej Mir.
88. 19 listopada 1997 STS-87 Columbia 6 15d 16h Kennedy Badania nad mikrograwitacją.
89. 22 stycznia 1998 STS-89 Endeavour 7/7 8d 19h Kennedy Dokowanie do stacji kosmicznej Mir.
90. 17 kwietnia 1998 STS-90 Columbia 7 15d 21h Kennedy Badania w kosmicznym laboratorium Neurolab.
91. 2 czerwca 1998 STS-91 Discovery 6/7 9d 19h Kennedy Dokowanie do stacji kosmicznej Mir.
92. 29 października 1998 STS-95 Discovery 7 8d 21h Kennedy Misja w ramach laboratorium Spacehab; lot 77-latka astronauty Johna Glenna.
93. 4 grudnia 1998 STS-88 Endeavour 6 11d 19h Kennedy Wyniesienie pierwszego modułu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS).
94. 27 maja 1999 STS-96 Discovery 7 9d 19h Kennedy Zaopatrzenie ISS.
95. 23 lipca 1999 STS-93 Columbia 5 4d 22h Kennedy Aktywacja kosmicznego teleskopu Chandra.
96. 19 grudnia 1999 STS-103 Discovery 7 7d 23h Kennedy Misja serwisowa teleskopu Hubble’a.
97. 11 lutego 2000 STS-99 Endeavour 6 11d 5h Kennedy Instalacja radaru topograficznego SRTM.
98. 19 maja 2000 STS-101 Atlantis 7 9d 21h Kennedy Zaopatrzenie ISS; moduł laboratoryjny Spacehab-LDM.
99. 8 września 2000 STS-106 Atlantis 7 11d 19h Kennedy Zaopatrzenie ISS. Aktywacja modułu Zwiezda.
100. 11 października 2000 STS-92 Discovery 7 12d 21h Edwards Rozbudowa ISS: segment Z1 kratownicy ITS.
101. 30 listopada 2000 STS-97 Endeavour 5 10d 19h Kennedy Rozbudowa ISS: dostarczenie pierwszego panelu baterii słonecznych, żyroskopy.
102. 7 lutego 2001 STS-98 Atlantis 5 12d 21h Edwards Rozbudowa ISS: laboratorium Destiny.
103. 8 marca 2001 STS-102 Discovery 7/7 12d 19h Kennedy Leonardo MPLM, wymiana załogi ISS.
104. 19 kwietnia 2001 STS-100 Endeavour 7 11d 21h Edwards Wielofunkcyjny Moduł Logistyczny Raffaello MPLM, rozbudowa ISS: Canadarm2.
105. 12 lipca 2001 STS-104 Atlantis 5 12d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: dostarczenie śluzy powietrznej Quest.
106. 10 sierpnia 2001 STS-105 Discovery 7/7 11d 21h Kennedy Dostawa zapasów w wielofunkcyjnym module logistycznym Leonardo, wymiana załogi ISS.
107. 5 grudnia 2001 STS-108 Endeavour 7/7 11d 19h Kennedy Dostawa zapasów w wielofunkcyjnym module logistycznym Raffaello, wymiana załogi ISS.
108. 1 marca 2002 STS-109 Columbia 7 10d 22h Kennedy Czwarta misja serwisowa do teleskopu Hubble’a.
109. 8 kwietnia 2002 STS-110 Atlantis 7 10d 19h Kennedy Rozbudowa ISS: dostarczenie segmentu S0 kratownicy ITS.
110. 5 czerwca 2002 STS-111 Endeavour 7/7 13d 20h Edwards Dostawa zapasów w wielofunkcyjnym module logistycznym Leonardo, wymiana załogi.
111. 7 października 2002 STS-112 Atlantis 6 10d 19h Kennedy Rozbudowa ISS: segment S1 kratownicy ITS.
112. 23 listopada 2002 STS-113 Endeavour 7/7 13d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: segment P1 kratownicy ITS, wymiana załogi.
113. 16 stycznia 2003 STS-107 Columbia 7 (†) 15d 22h Badania kosmiczne; dezintegracja promu; śmierć 7-osobowej załogi.
114. 26 lipca 2005 STS-114 Discovery 7 13d 21h Edwards Wielofunkcyjny Moduł Logistyczny Raffaello, test sprawności wahadłowca, „Powrót do Lotu 2”.
115. 4 lipca 2006 STS-121 Discovery 7/6 12d 18h Kennedy Wielofunkcyjny Moduł Logistyczny Leonardo, wymiana załogi ISS, powrót do regularnych lotów. Poprawa bezpieczeństwa przyszłych lotów.
116. 9 września 2006 STS-115 Atlantis 6 11d 19h Kennedy Rozbudowa ISS: segmenty P3 i P4 kratownicy ITS, baterie słoneczne.
117. 10 grudnia 2006 STS-116 Discovery 7/7 12d 20h Kennedy Rozbudowa ISS: segment P5 kratownicy ITS, moduł SpaceHab-SM, wymiana części załogi.
118. 8 czerwca 2007 STS-117 Atlantis 7/7 13d 20h Edwards Rozbudowa ISS: moduły S3 i S4, baterie słoneczne, wymiana części załogi.
119. 8 sierpnia 2007 STS-118 Endeavour 7 12d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: segment S5 kratownicy ITS.
120. 23 października 2007 STS-120 Discovery 7/7 15d 02h Kennedy Rozbudowa ISS: amerykański moduł Node 2, wymiana części załogi.
121. 7 lutego 2008 STS-122 Atlantis 7/7 12d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: europejski moduł Columbus.
122. 11 marca 2008 STS-123 Endeavour 7/7 15d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: pierwszy fragment japońskiego modułu Kibō JEM ELM-PS
123. 31 maja 2008 STS-124 Discovery 7/7 13d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: japoński moduł JEM „Kibo”
124. 15 listopada 2008 STS-126 Endeavour 7 15d 20h Edwards Dostawa zaopatrzenia w wielofunkcyjnym module logistycznym Leonardo
125. 15 marca 2009 STS-119 Discovery 7/7 12d 19h Kennedy Rozbudowa ISS: segment S6 kratownicy ITS, baterie słoneczne.
126. 11 maja 2009 STS-125 Atlantis 7 12d 21h Edwards Naprawa teleskopu Hubble’a, ostatni lot wahadłowca poza ISS
127. 15 lipca 2009 STS-127 Endeavour 7/7 15d 16h Kennedy Rozbudowa ISS: moduł Kibō
128. 28 sierpnia 2009 STS-128 Discovery 7/7 13d 21h Edwards Wielofunkcyjny Moduł Logistyczny Leonardo, częściowa wymiana załogi ISS
129. 16 listopada 2009 STS-129 Atlantis 6/7 10d 19h Kennedy Rozbudowa ISS: ExPRESS Logistics Carriers (ELCs) 1&2; częściowa wymiana załogi ISS.
130. 8 lutego 2010 STS-130 Endeavour 6 13d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: Moduł Tranquility (Node 3) i Cupola.
131. 5 kwietnia 2010 STS-131 Discovery 7 15d 03h Kennedy Dostarczenie wielofunkcyjnego modułu logistycznego Leonardo
132. 14 maja 2010 STS-132 Atlantis 6 11d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: dostarczenie modułu MRM 1 „Rasswiet”
133. 24 lutego 2011 STS-133 Discovery 6 12d 19h Kennedy Rozbudowa ISS: Wielofunkcyjny Moduł Logistyczny Leonardo, platformy ExPRESS Logistics Carrier (ELC) 4 oraz robota Robonaut R2. Ostatni lot wahadłowca Discovery.
134. 16 maja 2011 STS-134 Endeavour 6 15d 18h Kennedy Rozbudowa ISS: AMS, ExPRESS Logistics Carrier (ELC) 3. Ostatni lot wahadłowca Endeavour.
135. 8 lipca 2011 STS-135 Atlantis 4 12d 18h Kennedy Wielofunkcyjny Moduł Logistyczny Raffaello. Misja typowo logistyczna. Ostatni lot wahadłowca Atlantis. Ostatni lot programu STS.
  1. Uwzględniono tylko członków załóg, bez członków ekspedycji na stacje kosmiczne Mir i ISS przewiezionych wahadłowcami.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Adam Chen, William Wallack, George Gonzales: Celebrating 30 Years of the Space Shuttle program. NASA, 2012. ISBN 978-0-16-090202-4.