Kokoryczka wonna

Kokoryczka wonna
	; Kwiatostan kokoryczki wonnej
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	kokoryczka
Gatunek	kokoryczka wonna
	Nazwa systematyczna
	Polygonatum odoratum (Mill) Druce.; Ann. Scott. Nat. Hist. 226. 1906
Synonimy
	Polygonatum officinale All.;
	Polygonatum officinale All.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kokoryczka wonna^[3] (Polygonatum odoratum (Mill) Druce) – gatunek byliny należący do rodziny szparagowatych^[2]. Znana też jako kokoryczka lekarska^[4]. Występuje na terenie prawie całej Europy, a także w Azji i Ameryce Północnej. W Polsce roślina dość rozpowszechniona, spotykana na całym niżu i w niższych położeniach górskich.

Morfologia

Łodygi: Nadziemne łodygi nagie, kanciaste, w górze nieco spłaszczone, łukowato wygięte, o wysokości od 15 do 65 cm. Wyrastają z czołgającego się, rozgałęzionego grubego kłącza^[5], ze śladami po ubiegłorocznych obumarłych łodygach.
Liście: Szerokolancetowate do eliptycznych^[5], szorstkie, nasadą obejmujące łodygę, od spodu szarozielone, zaostrzone, całobrzegie, ustawione dwustronnie, malejące ku górze. Nerwacja wyraźnie widoczna.
Kwiaty: Dzwonkowate, o długości (12)14–20(30) mm, najczęściej pojedyncze, rzadziej w gronach po dwa sporadycznie 3–5 kwiatów^[6]. Wyrastają w kątach liści na szypułkach o długości do 2 cm, wonne lub słabo pachnące, koloru białawego, lub zielono-białego. Okwiat sześcio-ząbkowy, ząbki okwiatu o długości do 5 mm, człony okwiatu zrosłe w rurkę. Kwiat ma sześć pręcików o nagich nitkach. Pylniki trójkątne, słupek 1 górny, dzbanuszkowaty.
Owoc: Jagoda z kilkoma nasionami. Dojrzałe owoce koloru sinoczarnego o średnicy od 8 do 12 mm^[5].

Pokrój kwitnących roślin
Kwiat
Dojrzałe owoce

Gatunki podobne: Kokoryczka wielokwiatowa P. multiflorum ma 2–6 kwiatów w gronach (czasem nawet do 10)^[7], kwiaty te są przewężone i zakończone nieco krótszymi ząbkami (do 3–4 mm), nitki pręcików są pokryte rzadkimi włoskami^[8]. Gatunek ten różni się też obłymi łodygami (u kokoryczki wonnej kanciastymi)^[6]^[8], osiągającymi też czasem większą długość (nawet do 100 cm)^[7].

Kanciaste łodygi P. odoratum
Obła łodyga P. multiflorum

Biologia i ekologia

Geofit. Kwitnie od maja do czerwca^[6]. Preferuje stanowiska naświetlone, gleby suche do świeżych, średniożyzne. Rośnie w widnych lasach (ciepłolubnych i acydofilnych dąbrowach, w borach sosnowych i borach mieszanych), w zaroślach i zbiorowiskach okrajkowych^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych, gatunek charakterystyczny dla związku roślinnego Geranion sanguinei^[9].

Roślina trująca: Zawiera trujące glikozydy i asparganinę. Cała roślina jest toksyczna, powoduje zatrucia u ludzi^[10].

Mieszaniec

Krzyżuje się z kokoryczką wielokwiatową P. multiflorum dając mieszańca – Polygonatum ×hybridum Brügger. Ma on cechy pośrednie między taksonami rodzicielskimi i czasem zawiązuje płodne owoce. Jest często uprawiany, przynajmniej w zachodniej i północnej Europie częściej niż gatunki rodzicielskie, a stanowiska w naturze uznawane są zwykle za wynik „ucieczki z ogrodu”^[8].

Zastosowanie

Roślina ozdobna

Bardzo ozdobna i atrakcyjna roślina w ogrodzie. Szczególnie nadaje się do sadzenia w zadrzewionych zakątkach ogrodu. Wymaga żyznej, próchnicznej gleby.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: podstawowym surowcem jest ziele i kłącze (Herba et Rhizoma Polygonati seu Radix), zawierające alkaloidy, saponiny, flawonoidy (rutynę, kwercetynę), glikozydy podobne do glikozydów konwalii (polygonatoksyny), śluzy, kwas chelidonowy, asparaginę, glikotyninę.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-01] (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 529. ISBN 83-01-00129-1.
↑ ^a ^b ^c ^d LeokadiaL. Witkowska-Żuk LeokadiaL., Atlas roślinności lasów, Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, [cop. 2008], ISBN 978-83-7073-649-1, OCLC 297750595 .
↑ ^a ^b ^c LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa: PWN, 2004, s. 546-547, ISBN 978-83-01-14342-8 .
↑ ^a ^b WładysławW. Szafer WładysławW., StanisławS. Kulczyński StanisławS., BogumiłB. Pawłowski BogumiłB. (red.), Rośliny polskie: Część II, wyd. 6, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 808, ISBN 83-01-05287-2, OCLC 475163154 .
↑ ^a ^b ^c T.G.T.G. Tutin T.G.T.G., Flora Europaea. Volume 5. Alismataceae to Orchidaceae (Monocotyledones), 1980, s. 71, ISBN 0-521-20108-X .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.

Bibliografia

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-01] (ang.).

[checklist2002-3] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[Mowszowicz79-4] Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 529. ISBN 83-01-00129-1.

[zuk-5] LeokadiaL. Witkowska-Żuk LeokadiaL., Atlas roślinności lasów, Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, [cop. 2008], ISBN 978-83-7073-649-1, OCLC 297750595 .

[rutkowski-6] LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa: PWN, 2004, s. 546-547, ISBN 978-83-01-14342-8 .

[szafer-7] WładysławW. Szafer WładysławW., StanisławS. Kulczyński StanisławS., BogumiłB. Pawłowski BogumiłB. (red.), Rośliny polskie: Część II, wyd. 6, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 808, ISBN 83-01-05287-2, OCLC 475163154 .

[tutin-8] T.G.T.G. Tutin T.G.T.G., Flora Europaea. Volume 5. Alismataceae to Orchidaceae (Monocotyledones), 1980, s. 71, ISBN 0-521-20108-X .

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[10] Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]