Górale

Podhalanie (ok. 1877)

Górale żywieccy (2008)

Jabłonkowianie podczas Jubileuszowego Festiwalu PZKO (2007)

Górale w Szczecinie podczas The Tall Ships’ Races w 2007 roku

Górale to:

1. w znaczeniu ogólnym (w języku polskim) – mieszkańcy terenów podgórskich i obszarów górskich (np. górale kaukascy, górale szkoccy, górale Kantabrii),
2. w ujęciu szczegółowym – grupa etniczna zamieszkująca Karpaty Zachodnie.

Podział

Wyróżniane są następujące grupy góralskie:

Górale małopolscy:

• Górale Babiogórscy,
• Górale Kliszczaccy,
• Górale Ochotniccy,
• Górale Orawscy,
• Górale Pienińscy,
• Górale Podhalańscy,
• Górale Sądeccy:
  • Górale Łąccy,
  • Górale Nadpopradzcy;
• Górale Spiscy,
• Górale Zagórzańscy,
• Górale Żywieccy.

Górale Śląscy

Górale Czadeccy

Podział na ww. grupy jest umowny, oparty na niewielkich różnicach w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych. Silniej zarysowuje się jedynie odrębność górali śląskich, którzy mówią dialektem śląskim niemazurzącym (górale wiślańscy) lub jabłonkującym (jabłonkowanie, górale jabłonkowscy) powstałym w wyniku zetknięcia gwar niemazurzących – śląskich (cieszyńskich) z mazurzącymi małopolskimi (żywieckimi) i śląsko-małopolskimi (czadeckimi). Na ogół w Czechach czują silniejsze związki z Ślązakami a w Polsce z innymi Góralami. Górale na ogół czują się narodowościowo Polakami, Słowakami lub Góralami, często mając parę identyfikacji naraz.

Mapa osiedlenia grup góralskich

Etnogeneza

Jan Stanisław Bystroń pisząc na temat etnogenezy grup góralskich dowodził, że ludność ta pochodzi głównie z osadników z Małopolski. Grupę tę kształtowały odmienne warunki bytu gospodarczego, większa swoboda i niezależność od wpływów ogólnopolskich niż na nizinach. Ponadto na Podhalan wpływała kultura wysokogórskich pasterzy nadchodząca ze wschodu z Rusi i Rumunii (Wołosi), a także aktywne kontakty z ludnością góralską na północnym stoku Karpat. Warto zaznaczyć, że kiedy Wołosi dotarli na ziemie zamieszkane przez Górali, to termin Wołoch nie miał znaczenia etnicznego i większość Wołochów to była prawosławna ludność słowiańska. Te zróżnicowane wpływy doprowadziły do ukształtowania własnej bogatej kultury góralskiej.

Strój górali

Do charakterystycznych elementów stroju góralskiego zalicza się; białą lnianą koszulę zapiętą na spinki, białe obcisłe portki z lampasem szyte z wełny, rozcięcie u dołu, przeznaczone do schowania spodni w niskie obcisłe buty, ozdobione były parzenicami i pomponem. Na nogach kierpce, skórzane, wyciskane we wzory. Serdak – barani kożuszek z ciemnobrązowej skóry. Na koszulę nakładana była haftowana kamizelka (cucha). Na głowie kłobuk – kapelusz filcowy z szerokim rondem. Na Podhalu zdobiony sznurem z muszelek, orlim piórem w Beskidzie Zachodnim – tasiemką. Całość dopełniał skórzany pas bacowski z ćwiekami, zwany srosem. Dawniej za paskiem noszono pistolety, noże, strzelby i ciupagi. W okolicach Poznachowic, Wiśniowej, Wierzbanowej oraz Lipnika góralski strój wyraźnie pozostawał pod wpływem lachowskim. Lokalni tych wsi też zwykle już nie czują się Góralami.

Kultura

W kulturze poszczególnych grup góralskich widać także wpływy słowackie i węgierskie. Kulturowo są częścią jednej rodziny kulturowej z Słowakami i Rusinami. Kultura górali jest jedną z odrębniejszych, jak nie najodrębniejszą z kultur w Polsce.

Linki zewnętrzne

• Marek Skawiński: Góralszczyzna polska. Tekst złożony do druku w piśmie „Podhalanin”, Związek Podhalan. Góralski serwis informacyjny 23 lutego 2014. zwiazek-podhalan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-23)].
• Górale, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 693 .
• Góralszczyzna polska. Obszary grup etnograficznych. [Mapa etnograficzna rozmieszczenia grupy górali polskich w Beskidach]