Edykt z Alhambry
Edykt z Alhambry (zwany również edyktem o wygnaniu Żydów) – edykt wydany 31 marca 1492 przez Królów Katolickich Hiszpanii Izabelę I Kastylijską i Ferdynanda II Aragońskiego, nakazujący wypędzenie Żydów z Królestwa Hiszpanii i jej posiadłości do 31 lipca 1492 roku[1].
Edykt został formalnie odwołany przez rząd Hiszpanii 16 grudnia 1968[2]. Dziś liczbę Żydów w Hiszpanii szacuje się na ok. 40 tys. osób[3].
Tło historyczne
[edytuj | edytuj kod]Obecność Żydów w Hiszpanii datuje się od czasów Cesarstwa rzymskiego[4]. Pomiędzy VIII a XV wiekiem trwał powolny proces przejmowania Półwyspu Iberyjskiego przez królestwa chrześcijańskie, zwany rekonkwistą. Żydzi zamieszkiwali teren całego półwyspu i byli lojalni wobec tego władcy, na terytorium którego żyła dana społeczność. W Kastylii i Leónie oraz Aragonii traktowanie Żydów zmieniało się zależnie od panującego władcy. Niekiedy zapewniano im przywileje, innym razem nakazywano noszenie żółtych oznak lub zakazywano mieszkania, a nawet spożywania posiłków pod wspólnym dachem z chrześcijanami. Zazwyczaj władcy zezwalali Żydom na zajmowanie stanowisk w urzędach publicznych oraz trudnienie się rzemiosłem i handlem.
Sytuacja uległa znacznemu pogorszeniu pod koniec XIV wieku. W 1391 roku fala antyżydowskich pogromów przetoczyła się przez wiele hiszpańskich miast. Tysiące Żydów zginęło, a znaczną część pozostałych ochrzczono pod groźbą śmierci[5]. Wkrótce król Aragonii zezwolił przymusowo ochrzczonym na powrót do judaizmu. Ponieważ jednak zmiana religii otwierała dyskryminowanym w wielu dziedzinach życia społecznego Żydom nowe perspektywy, większość nie skorzystała z tej możliwości[6]. Ponadto działalność misjonarska dominikanów[7] oraz narastająca presja ekonomiczna i prawna na społeczności żydowskie[8] zwiększała szeregi „nowych chrześcijan” (zwanych również marranami).
Nowoochrzczeni uzyskali dostęp do zamkniętych dla nich dotąd grup społecznych i instytucji: urzędów publicznych, uniwersytetów, gildii kupieckich, Kościoła[9], sfery finansowej[10] i stanu szlacheckiego[11]. Wzrost pozycji społecznej konwertytów wywoływał zawiść i zarazem nieufność u „starych chrześcijan”. Rozruchy przeciwko konwertytom powtarzały się odtąd co kilka lat[12]. Głównym oskarżeniem kierowanym przeciwko marranom były zarzuty o potajemne wyznawanie judaizmu. W 1480 roku królowie Izabela i Ferdynand utworzyli Inkwizycję hiszpańską, której trybunały orzekały kary więzienia lub śmierci wobec tych, którzy konsekwentnie odmawiali „przyznania się do winy” i wyrzeczenia się herezji[13].
Edykt
[edytuj | edytuj kod]31 marca 1492 roku, trzy miesiące po podbiciu Emiratu Grenady, które kończyło proces rekonkwisty, królowie Izabela i Ferdynand wydali Edykt z Alhambry. Oskarżono w nim Żydów o „usiłowanie na wszelkie sposoby obalenia ich świętej wiary katolickiej i próby odciągania wiernych chrześcijan od ich wiary”. Edykt nakazywał wygnanie wszystkich Żydów z królestwa w przeciągu czterech miesięcy (do końca lipca 1492 roku). Przez ten czas Żydzi mogli sprzedać lub wymienić dotychczasową własność, ale nie mieli prawa wywozić monet i przedmiotów zakazanych. Edykt zakazywał również powrotu do królestwa „na zawsze”, a za próbę powrotu ustanawiał karę śmierci oraz konfiskatę majątku. Ponadto za udzielanie przez poddanych pomocy Żydom po dacie wygnania, edykt ustanawiał karę konfiskaty własności i pozbawienia przywilejów[1].
Eksodus i rozproszenie Żydów
[edytuj | edytuj kod]Szacuje się, że na skutek wprowadzenia dekretu z Hiszpanii wygnano pomiędzy 40 a 200 tys. Żydów[14][15]. Masowa wyprzedaż majątków drastycznie obniżyła ich cenę. Część uciekinierów zginęła po drodze[15]. Emigrowano do Afryki Północnej i Europy południowo-wschodniej, gdzie uchodźcom zagwarantowano bezpieczeństwo. Przybysze stworzyli bujnie rozwijające się wspólnoty lokalne, z których największe mieściły się w Salonikach, Stambule i Sarajewie. Częściowo przenikali się również ze wspólnotami istniejącymi wcześniej.
Znaczna część wygnanych emigrowała do Portugalii, gdzie jednak udało im się uniknąć prześladowań tylko przez kilka lat[16]. W 1497 król Portugalii Manuel I Szczęśliwy, chciał się ożenić z córką Ferdynanda i Izabeli. Małżeństwo jednak miało jeden warunek - Manuel miał wypędzić Żydów z Portugalii. Władca przystał na to, jednak nie był temu chętny, bo skutkowałoby to dużym ubytkiem ludności państwa. Nakazał im więc przejście na wiarę katolicką. Pozostali Żydzi mieli wynieść się z kraju do października 1497 roku[17].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Złoty wiek kultury żydowskiej na Półwyspie Iberyjskim
- Marrani
- Rekonkwista
- Inkwizycja hiszpańska
- Inkwizycja portugalska
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b The Alhambra Decree by King Ferdinand and Queen Isabella in 1492. [dostęp 2017-05-15]. (ang.).
- ↑ Richard Eder (New York Times): 1492 Ban on Jews Is Voided by Spain. 1968-12-17. [dostęp 2012-04-15]. (ang.).
- ↑ The Virtual Jewish History Tour – Spain – Modern Times, [w: Jewish Virtual Library]. [dostęp 2012-04-15]. (ang.).
- ↑ History of the Christian Church, Vol. II: § 55. The Councils of Elvira, Arles, and Ancyra (Synod w Elwirze 306 n.e. wymienia explicite Żydów w rzymskiej „Hiszpanii”; ich obecność tamże prawdopodobnie wcześniej). [dostęp 2012-04-14]. (ang.).
- ↑ Spain. The Massacre of 1391. [w: Jewish Encyclopedia]. [dostęp 2012-04-15]. (ang.).
- ↑ Henry Kamen: Inkwizycja Hiszpańska. Warszawa: PIW, 2005, s. 17. ISBN 83-06-02963-1. John Edwards: Inkwizycja hiszpańska. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002, s. 56. ISBN 83-7311-497-1.
- ↑ Edwards, s. 56–57; Kamen, s. 21.
- ↑ Edwards, s. 57; Kamen, s. 20–24.
- ↑ Edwards s. 57, Kamen s. 34.
- ↑ Kamen, s. 36.
- ↑ Kamen, s. 35–38.
- ↑ Kamen, s. 41; Edwards, s. 58.
- ↑ Kamen, s. 185–189.
- ↑ Kamen, s. 29–30.
- ↑ a b The Spanish Expulsion, 1492, [w: Jewish Virtual Library]. [dostęp 2012-04-14]. (ang.).
- ↑ Edwards, s. 115–117.
- ↑ D. S. Wysoczyńska, Literackie reprezentacje antysemityzmu w hiszpańskim Złotym Wieku, UMK Toruń, s. 5-6., „Teologia i Człowiek”, 20 (2), 2012, s. 254, DOI: 10.12775/ticz.2012.044, ISSN 1731-5638 [dostęp 2022-06-20] .