Dzięcioł białoszyi
| Dendrocopos syriacus[1] | |||
| (Hemprich & Ehrenberg, 1833) | |||
 Samiec | |||
_(14180500490).jpg) Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
dzięcioł białoszyi | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zasięg występowania[4] | |||
.jpg)
Dzięcioł białoszyi[5], dzięcioł syryjski (Dendrocopos syriacus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae). Osiadły.
Występowanie[6]
[edytuj | edytuj kod]Zamieszkuje środkową i południowo-wschodnią Europę, Azję Mniejszą i Bliski Wschód.
Dawniej zamieszkiwał jedynie północną część Azji Zachodniej. Pod koniec XIX wieku rozpoczął ekspansję ku północy, stopniowo zasiedlając Bałkany, Rumunię, Węgry, Ukrainę, Czechy, Słowację, Austrię, Polskę i południowo-zachodnią Rosję[7]. Za ekspansję głównie odpowiadają ptaki młode. Można oczekiwać na jego wkraczanie do innych miast.
W Polsce nieliczny ptak lęgowy na południowym wschodzie, rozprzestrzenia się na północ i na zachód[8]. Pierwsze stwierdzenie dzięcioła białoszyjego na terenie kraju miało miejsce w 1978 roku w okolicach Rzeszowa[7], a pierwszy lęg w 1979 roku. W latach 2008–2012 jego liczebność szacowano na 1000–2000 par lęgowych[9], te same liczby podano też dla lat 2013–2018[10].
Historia ekspansji w Europie[11]
1880- początek ekspansji na Europę.
Bosfor i Dardanele są prawdopodobnie jedynymi miejscami, przez które przedostał się do Europy.
1890- północna Bułgaria, okolice wsi Srebrana.
1880-1890- podbój Bałkanów.
1899- Serbia, Nis
1917- Macedonia
1920- kolonizacja Grecji
1928- Wojwodino, Stary Vrbas
1930- tereny obecnej Chorwacji, potem Słowenii, południowe Węgry
1937- pierwszy lęg w Węgrzech, okolice Kiskunfélegyháza (w 20 lat podbił całe Węgry)
1944- skolonizowanie całej Rumunii
1949- pierwszy odstrzał, Słowenia, Senne
początek lat 50. XX wieku- stwierdzenie w Albanii
1951- pierwszy lęg w Austrii, północny Burgenland, Czechy, Lednice
1953- Czechy (wtedy Czechosłowacja), Břeclav (występuje jedynie we wschodnich Czechach)
1954- północne tereny dzisiejszej Słowenii, Bardejow
1969- Czarnogóra
1996- Bośnia i Hercegowina (w 2008 stwierdzono lęg)
koniec XX wieku- rozprzestrzenienie się na całą Słowenię
Górzyste Bałkany utrudniły dalszą ekspansję. Jego rozprzestrzenianie zwolniło się po początku XXI wieku.
Więcej danych można znaleźć na stronie http://www.ornis-polonica.pl/_pdf/op_2014_3_149-161.pdf.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Autorzy Handbook of the Birds of the World uznają D. syriacus za gatunek monotypowy[2], natomiast Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia 3 podgatunki[2][12]:
- D. s. syriacus (Hemprich & Ehrenberg, 1833) – środkowa i południowo-wschodnia Europa do Turcji i południowo-zachodniego Iranu
- D. s. transcaucasicus Buturlin, 1910 – Kaukaz Południowy i północny Iran
- D. s. milleri Zarudny, 1909 – południowo-wschodni Iran
Morfologia[6][13]
[edytuj | edytuj kod]- Wygląd, głos i zachowanie
- Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Czoło białe, wierzch głowy czarny (u samca czerwona plama na karku), boki głowy i spód ciała biały. Czarny pasek podbródkowy, przechodzący w plamę. W odróżnieniu od dzięcioła dużego posiada czarną przepaskę na szyi, która oddziela pierś od białego boku szyi. Nie posiada czarnego paska, który oddziela plamę na szyi od policzka. Grzbiet, kuper i skrzydła czarne, na barkach duże białe plamy. Lotki z białymi pasami (u niektórych występuje dodatkowy jeden). Ogon czarny z ledwo widocznymi białymi plamami na bocznych sterówkach (1-2 plamy). Podogonie czerwone. Ptaki w szacie juwenalnej (juv.) mają prążkowaną białą plamę na barkówkach (czasem słabo widoczne lub brak), często czerwonawą pierś, bardziej kreskowany spód ciała oraz większą czerwoną czapeczkę (u samicy nieco mniejszą).: Głos: Głos kontaktowy dzięcioła białoszyjego jest nieco miększy niż dzięcoła dużego. Zdarza się, że jest podobny do odgłosu krwawodzioba „gip”. Ptak bardzo zaniepokojny wydaje je w seriach, a także przeplatać je z „czirr”. Wydaje również trajkoczące „czre-czre-czre”. Bębnienie dłuższe od dzięcioła dużego trwające ok. 0,8-1,2 s, lekko cichnie pod koniec. Ptaki odzywają się bardziej nieregularnie na terenach zabudowanych, niż na wsiach. Trwa krócej niż dzięcioła białogrzbietego. Pisklęta w gnieździe cichsze od dzięcioła dużego. Szczyt aktywności głosowej przypada na wiosnę.: Zachowanie: Po okresie lęgowym prowadzi samotniczy tryb życia, nie wykazując żadnego terytorializmu. W miejscach gdzie pokarmu jest dużo, można spotkać kilka ptaków. Jego zachowanie przypomina dzięcioła dużego, wobec którego może być agresywny, zwłaszcza jeśli dwa ptaki spotkają się w jednym miejscu.
- Wymiary średnie
- długość ciała ok. 23–25 cm
- rozpiętość skrzydeł 34–39 cm
- masa ciała ok. 70–83 g
Młoda samica wyglądająca z dziupli.
_-_peeking_out_of_it%27s_hole_(nest).JPG)
długość ogona 8 cm
Ekologia[14][6][15]
[edytuj | edytuj kod]- Tworzone pary są monogamiczne. Może się krzyżować z dzięciołem dużym.
- Biotop
- Półotwarte tereny rolne, parki, ogrody, winnice, również zadrzewienia w osiedlach ludzkich. Zauważono, że bardzo chętnie osiedla się w osiedlach ludzkich, nawet bardziej licznie, niż przypuszczano. Lęgnie się głównie zieleni miejskiej i nieco rzadziej w naturalnych lub półnaturalnych zadrzewieniach, ogródkach przydomowych, terenach zainwestowanych, ogródkach działkowych i najrzadziej również w cmentarzach. Może też gniazdować w okolicy nasypów na torach. Po okresie lęgowym w: ogródkach przydomowych, naturalnych lub półnaturalnych zadrzewieniach, zieleni miejskiej, terenach zainwestowanych i najrzadziej w ogródkach działkowych. Tak duża liczebność dzięcioła na terenach zurbanizowanych wynika z obecności drzew, dogodnych do gniazdowania, często stanowiące roślinność ozdobną.
Gniazdo[6][16][17]: Gniazdo zakłada w kilku gatunkach drzew, głównie w wierzbie białej. Dziuplę wykuwa również w: wierzbie kruchej, dębie czerwonym, wiśni ptasiej, pistacji oraz topoli osice. Zajmuje drzewa mające wysokość 5–25 m i pierśnicy 25–130 cm. Należy pamiętać, że wysokość i pierśnica mogą być mniejsze lub większe, niż podane tutaj wymiary. Najczęściej dziupla jest zakładana na wysokości 3,5–4,5 m w pniu i nieco rzadziej w konarze. Wykuwa on swoje lokum w żywych i miękkich drzewach. Otwór wlotowy ma średnicę około 5 cm.
- Jaja
- W kwietniu–maju wyprowadza jeden lęg. Samica składa od 4 do 8 jaj.
- Wysiadywanie i opieka[18]
- Jaja wysiadywane są przez obydwoje rodziców przez 9–14 dni. Lotne już młode wylatują z gniazda po upływie około 24 dni. Są gniazdownikami. Karmione są one owadami i jagodami.
- Pożywienie[15][19]
Dzięcioł białoszyi uzupełnia swoją dietę także nasionami drzew.
W skład diety dzięcioła białoszyjego wchodzą owady i pająki. Ważną rolę odgrywa również pokarm roślinny m.in. orzechy włoskie, którymi może się żywić cały rok. Owady zbiera z powierzchni kory lub spod niej, rzadko nakłuwa korę w poszukiwaniu żyjących pod nią owadów. Młode karmi gąsienicami motyli z rodzaju Lepidoptera, potem larwami chrząszczy Coleoptera, chrabąszczów Melolontha melolontha, oraz innymi stawonogami. Im pisklęta są starsze, tym dieta bardziej przekłada się na pokarm roślinny. Karmione są one wtedy: orzechami włoskimi, wiśnią ptasią oraz wiśnią pospolitą. Dorosłe ptaki także żywią się owocami, głównie jesienią i zimą.
Status, ochrona i liczebność[6]
[edytuj | edytuj kod]Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje dzięcioła białoszyjego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 0,6–1,5 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy, choć w niektórych miejscach uznawana jest za spadkowa.
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[20]. Nie wymaga zabiegów ochroniarskich. W Polsce zagęszczenie dzięcioła białoszyjego (Dendrocopos syriacus) to ok. 5,5-21,8 par na 10km². W Krakowie te wartości to 5,5-7,5 par na 10km², a w południowo-wschodniej Polsce nawet 11,1-21,8 par na 10km². W Polsce mocny wzrost liczebności.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dendrocopos syriacus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Winkler, H., Christie, D.A. & de Juana, E: Syrian Woodpecker (Dendrocopos syriacus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-15].
- ↑ Dendrocopos syriacus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ BirdLife International and NatureServe (2014) Bird Species Distribution Maps of the World. 2012. Dendrocopos syriacus. In: IUCN 2014. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2014.3. http://www.iucnredlist.org. Downloaded on 26 May 2015.
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Melanerpini Gray,GR, 1846 (wersja: 2020-03-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-15].
- ↑ a b c d e Fröhlic i Ciach 2013 ↓.
- ↑ a b J. Michalczuk. Expansion of the Syrian Woodpecker Dendrocopos syriacus in Europe and Western Asia. „Ornis Polonica”. 55, s. 149–161, 2014.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 514–517. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km².
- ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Jerzy Michalczuk, Expansion of the Syrian Woodpecker Dendrocopos syriacus in Europe and Western Asia.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Woodpeckers. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-15]. (ang.).
- ↑ Lars Svensson, Przewodnik Collinsa Ptaki, 2021.
- ↑ Lars Svensson, Przewodnik Collins Ptaki, 2021.
- ↑ a b Michał Radziszewski, Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski przewodnik ornitologa.
- ↑ Shirin Aghanajafizadeh, Nesting hole site selection by the Syrian Woodpecker, Dendrocopos syriacus, in Yazd province, Iran, 28 lutego 2013.
- ↑ Lars Svensson, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, wyd. II, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2021, ISBN 978-83-7763-530-8, OCLC 1296502606 [dostęp 2023-04-20].
- ↑ Radziszewski M., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski przewodnik ornitologa.
- ↑ Jerzy MICHALCZUK, Diet variability of Syrian Woodpecker Dendrocopos syriacus nestlings in the rural landscape of SE Poland, 2017.
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej G. Kruszewicz, Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana, Warszawa: MULTICO, 2007, s. 177, ISBN 978-83-7073-474-9.
- Arkadiusz Fröhlic, Michał Ciach, Rozmieszczenie i liczebność dzięcioła białoszyjego Dendrocopos syriacus w Krakowie, „Ornis Polonica” (54), 2013, s. 237–246.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Dane dot. piór
- https://commons.wikimedia.org/w/index.php?search=dendrocopos+syriacus&title=Special:MediaSearch&go=Go&type=image Zdjęcia.