Duk wspaniały

Duk wspaniały
	Pygathrix nemaeus
	(Linnaeus, 1771)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Presbytini
Rodzaj	duk
Gatunek	duk wspaniały
Synonimy
	Simia nemaeus Linnaeus, 1771;
	Simia nemaeus Linnaeus, 1771;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Duk wspaniały^[4], duk^[5] (Pygathrix nemaeus) – barwny gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Nazwa „duk” pochodzi z języka wietnamskiego.

Nazewnictwo

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek P. nemaeus był oznaczany nazwą „duk”^[5]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „duk wspaniały”, rezerwując nazwę „duk” dla rodzaju tych małp^[4].

Zasięg występowania

Duk wspaniały występuje we wschodnio-środkowym i południowo-wschodnim Laosie, północnym i środkowym Wietnamie (ale w bardzo rozproszonych populacjach) oraz na niewielkim obszarze w północno-wschodniej Kambodży (Vœn Sai, prowincja Rôttanak Kiri)^[6]. Stare zapisy z wyspy Hajnan wydają się być błędne^[6].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1771 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia nemaeus^[2]. Holotyp pochodził z Wietnamu^[7]^[6].

Istnieje niewielki obszar gdzie występuje sympatryczność między P. nemaeus i P. cinerea w północnej części prowincji Quảng Nam w Wietnamie i północno-wschodniej Kambodży (Outtyeancheat Vireakchey), z pewnymi przypadkami krzyżowania^[6]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[6].

Etymologia

Pygathrix: gr. πυγη pugē „zad”; θριξ thrix, τριχος trikhos „włosy”^[8].
nemaeus: gr. νημα nēma, νηματος nēmatos „nić, przędza”^[9]; łac. przyrostek -eus „zrobione z, o jakości”^[10].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 49–57 cm, samców 55–63 cm, długość ogona samic 42–59 cm, samców 52–66 cm; masa ciała samic 6–8 kg, samców 8–11,6 kg^[11]. Ubarwienie jest zależne od podgatunku. Wspólną cechą wszystkich podgatunków jest szary grzbiet i biały ogon. Młode do 10 miesiąca życia cechują barwy jaśniejsze niż u dorosłych osobników.

Ekologia

Duki są zwierzętami nadrzewnymi, prowadzą dzienny tryb życia. Przebywają w stadach złożonych zwykle z 4-15, a czasem 30-50 osobników. Wykazują wysoko rozwinięte zachowania socjalne, mają bogaty repertuar sygnałów wizualnych, dotykowych i głosowych. Pożywienie duków stanowią przede wszystkim młode liście, również owoce i kwiaty. Nie piją wody. Samice dojrzewają płciowo w wieku 4 lat, samce 4-5 lat. Ciąża trwa 165-190 dni. Samica rodzi jedno młode, porody bliźniacze należą do rzadkości. W niewoli notowano osobniki żyjące ponad 24 lata.

Zagrożenia

Ludzie polują na duki wspaniałe dla mięsa i sportu. Podczas wojny wietnamskiej duki były ofiarami nalotów dywanowych. Czasami małpy te są poławiane i sprzedawane jako zwierzęta domowe, pomimo obowiązującego zakazu. Gatunek jest objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik I)^[12]. Poławiano je również jako zwierzęta doświadczalne do badań medycznych. Kolejne zagrożenie duków stanowi wycinka lasów.

Przypisy

↑ Pygathrix nemaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Regni animalis appendix.. W: Ch. Linnaeus: Mantissa plantarum. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1767–1771, s. 521. (łac.).
↑ C.N.Z.C.N.Z. Coudrat C.N.Z.C.N.Z. i inni, Pygathrix nemaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 56, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 254. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pygathrix nemaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 599, 1904. (ang.).
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 145.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 87.
↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 725. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-28]. (ang.).

Bibliografia

Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).
Encyklopedia zwierząt od A do Z
C. Hara: Pygathrix nemaeus. (On-line), Animal Diversity Web, 2003. [dostęp 2008-06-07]. (ang.).
S. Flannery: Douc Langur (Pygathrix nemaeus). The Primata. [dostęp 2008-06-07]. (ang.).

[itis-1] Pygathrix nemaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Linnaeus-2] Regni animalis appendix.. W: Ch. Linnaeus: Mantissa plantarum. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1767–1771, s. 521. (łac.).

[iucn-3] C.N.Z.C.N.Z. Coudrat C.N.Z.C.N.Z. i inni, Pygathrix nemaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).

[Cichocki&inni-4] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-5] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 56, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Burgin&inni-6] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 254. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pygathrix nemaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].

[Palmer-8] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 599, 1904. (ang.).

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=175_145]-9] Jaeger 1944 ↓, s. 145.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=117_87]-10] Jaeger 1944 ↓, s. 87.

[Zinner&inni-11] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 725. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[CITES-12] Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-28]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]