Przejdź do zawartości

Chirurgia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dwóch chirurgów i technik chirurgiczny (instrumentariusz) zszywają naderwane ścięgno Achillesa.
Przedstawione narzędzia chirurgiczne na ścianie świątyni w Kom Ombo (331–304 p.n.e.)
Girolamo Fabrizio, Operationes chirurgicae, 1685

Chirurgia (z grec. cheir − ręka, ergon – czyn, działanie, cheirurgia – ręcznie wykonywana praca) – dziedzina medycyny zajmująca się leczeniem operacyjnym chorób i urazów. Osoba praktykująca chirurgię lub dziedzinę pochodną chirurgii nazywana jest chirurgiem. Jest ona nauką nadrzędną i zawiera wiele podspecjalności. Sama nazwa chirurgia jest zwykle identyfikowana ze specjalnością lekarską o nazwie chirurgia ogólna. Jest to kliniczna dziedzina medycyny. Oprócz chirurgii zabiegowej istnieje jednak szeroki zakres chirurgii zachowawczej.

Nowoczesna chirurgia rozwinęła się pod koniec XIX w. po rozwinięciu podstaw dzisiejszej aseptyki i antyseptyki w zapobieganiu zakażeniom ran i krwi, a także anestezjologii[1] oraz dzięki głębszemu zrozumieniu fizjologii i patofizjologii[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Epoka kamienia

[edytuj | edytuj kod]

Zabiegi chirurgiczne, które przeżyli pacjenci, są udokumentowane od epoki kamienia. Ta sztuka nie ograniczała się tylko do Homo sapiens: znalezisko szkieletu samca neandertalczyka (Homo neanderthalensis) sprzed 50 000 lat w jaskini w Iraku dowodzi amputacji ręki. Przetrwane trepanacje są udokumentowane od 12 000 lat[3].

Starożytność i średniowiecze

[edytuj | edytuj kod]

W starożytności, zwłaszcza w starożytnym Egipcie[4], Starożytnej Grecji[5] (wspomnianych już u Homera) i Rzymian, operacje przeprowadzano przy użyciu specjalnych (głównie metalowych) narzędzi. Niewiele wiadomo o sukcesach i uzdrowieniach. Zadania chirurgii zawsze obejmowały hemostazę w przypadku urazów[6] i leczenie złamań kości[7][8], a także ropiejących ran i przewlekłych owrzodzeń. Konserwatywne metody leczenia chirurgicznego są również znane od starożytności. Około 1550 p.n.e. papirus Edwina Smitha (kopia starszego tekstu) z około 1000 p.n.e. opisywał nastawienie, a następnie unieruchomienie złamań żuchwy za pomocą szyn i bandaży[9]. Starożytne dowody pism o treści chirurgicznej obejmują te z V w. p.n.e. Teksty o nastawieniu stawów i złamaniach kości w Corpus Hippocraticum[10]. Pierwszym znanym z nazwiska opisującym zabiegi chirurgiczne był (Klaudios) Philoxenos działający w II lub I w. p.n.e. w Egipcie[11]. Jest on określany jako cheirurgos w pismach Galena, a Aulus Cornelius Celsus postrzegał go jako jednego z najważniejszych autorów specjalizujących się w chirurgii[12].

Od średniowiecza[13][14] do okresu wczesnonowożytnego chirurgię nazywano także medycyną ran[15]. Od X w. chirurgicus lub chirurgus jest odróżniany od medicus)[16]. W 1163 Rada w Tours zabroniła wykształconym akademicko lekarzom, którzy często piastowali również urzędy urzędnicze, wykonywania zabiegów chirurgicznych, które uważano za ryzykowne i które w związku z tym były zarezerwowane dla chirurgów[17].

Ważnym przedstawicielem średniowiecznej chirurgii orientalnej w był Abulcasis (936-1013), który wynalazł wiele nowych metod chirurgicznych. Jest autorem pierwszego, bogato ilustrowanego, podręcznika medycyny – Kitab at-tasrif (Al-Tasrif), w którym trzy księgi były poświęcone medycynie operacyjnej i zawierały opisy oraz ryciny ponad 200 narzędzi chirurgicznych[18].

W XII w. chirurg z Lombardii, Roger Frugardi, wykładał w Parma College. Spisane przez niego wykłady zostały opublikowane w 1170 przez Guido d'Arezzo. Wiedza chirurgiczna Rogera dotarła następnie na uniwersytety medyczne w Salerno i Montpellier, a oryginalny tekst Rogera („Rogerina”, później opublikowany jako tzw. „Rolandina” przez ucznia Rogera Rolanda von Parmy) był również podstawą działalności szkoleniowej chirurgii na innych wydziałach medycznych z Wezery przekazany Wilhelmowi Burgensisowi[19].

W 1215 IV Sobór Laterański zabronił klerykom, często szkolonym medycznie w ramach medycyny monastycznej, wykonywania chirurgicznych lub „rzemieślniczych” czynności medycznych (Ecclesia abhorret a sangwinik, Inhonetum magistrum in medicina manu operari). Wkrótce potem Wydział Lekarski Paryża zakazał nauczania i praktyki chirurgii na wydziale[20].

Współczesną chirurgię zapoczątkowali lekarze wojskowi, chirurdzy tacy jak Felix Würtz i włoscy anatomowie, tacy jak Girolamo Fabrizio (1537–1619). Od około XVI w. autopsje poszerzyły wiedzę z zakresu anatomii i stworzyły podstawy do rozwoju chirurgii.

Antyseptyka

[edytuj | edytuj kod]

Z powodu braku wiedzy o ryzyku infekcji instrumenty i ręce lekarza często nie były czyszczone. W tamtych czasach fartuchy były ciemne, więc trudniej było na nich dostrzec brud i krew i nie trzeba było ich często prać. Konsekwencją takich niehigienicznych zabiegów były infekcje ran, sepsa i śmierć.

W połowie XIX w. Ignaz Semmelweis odkrył przyczynę gorączki połogowej, od 1847 nakazał ścisłe środki higieny i wniósł pierwszy istotny wkład w zmniejszenie liczby zgonów. Joseph Lister eksperymentował z kwasem karbolowym, mył nim ręce i narzędzia, spryskał nim pole operacyjne i od około 1865 podczas operacji wytworzył atmosferę ubogą w drobnoustroje. Przełom w chirurgii nastąpił wraz z odkryciem patogennych zarazków przez Louisa Pasteura i Roberta Kocha oraz późniejszym rozwojem aseptyki. Czyszczenie, dezynfekcja i sterylizacja narzędzi i materiałów medycznych oraz wprowadzenie sterylnych rękawic chirurgicznych wykonanych z gumy umożliwiły stworzenie dzisiejszych standardów[21].

Anestezjologia

[edytuj | edytuj kod]

Zgony z powodu bólu (wstrząsu) nie były rzadkością. 16 października 1846 William Morton zastosował znieczulenie eterem podczas operacji w Massachusetts General Hospital w Bostonie. Dziś „Ether Day of Boston” jest uważany za narodziny nowoczesnego znieczulenia, a tym samym jest jednym z warunków współczesnej chirurgii. 21 grudnia 1846 Robert Liston był pierwszym lekarzem w Europie, który zastosował nową procedurę znieczulenia przy amputacji nogi w Londynie. W 1847 James Young Simpson wprowadził chloroform do znieczulenia.

Inicjatorem wprowadzenia znieczulenia eterowego w Polsce był Ludwik Bierkowski, zyskując tytuł „ojca anestezjologii polskiej”.

Wprowadzenie znieczulenia ogólnego, postępowania odkażającego, a później jałowego, również techniczne rozwiązania spowodowane koniecznością oszczędzania krwi w czasie operacji to główne czynniki które w drugiej połowie XIX w. spowodowały rozwój chirurgii.

Praca chirurga jest ciągłym wybieraniem mniejszego ryzyka. Niekiedy okazuje się, że mniejszym ryzykiem jest zaniechanie operacji, np. leczenie operacyjne małej przepukliny u pacjenta z ciężką niewydolnością oddechową stanowi większe ryzyko niż zaniechanie operacji.

Część ogólna (wstęp do chirurgii) dotyczy ogólnych zasad gojenia ran, zakażeń, przetaczania krwi, żywienia, regulacji gospodarki elektrolitowej organizmu, postępowania przed- i pooperacyjnego, zasad doraźnej pomocy w stanach zagrożenia życia, ogólnych zasad techniki operacyjnej (niektórzy autorzy do części ogólnej chirurgii zaliczają zagadnienia związane z leczeniem przepuklin).

Część szczegółowa obejmuje działy narządowe jak:

oraz szczególne działy jak:

i

Do najmłodszych działów należy chirurgia przeszczepiania narządów (transplantologia).

Całkowicie odrębny dział chirurgii stanowi chirurgia dziecięca. Dziecko może być operowane wyłącznie przez chirurga dziecięcego, na oddziale chirurgicznym dla dzieci, ponieważ nie jest ono miniaturą dorosłego. Leczenie dziecka przez chirurga dla dorosłych dopuszczalne jest jedynie w stanach zagrażających życiu.

Przez długi czas chirurgia nie była uznawana za dziedzinę medycyny, a na uniwersytetach nie istniały specjalizacje chirurgiczne. Chirurdzy zdobywali wiedzę w cechach jako czeladnicy. Uznawano, że lekarze nie są od przecinania ani krojenia czegokolwiek (w tym ludzkiego ciała), i że tym zajmują się rzemieślnicy, a nie medycy. Dopiero w XIX w. chirurgia zaczęła być traktowana jako dział medycyny.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ N. M. Greene: Anesthesia and the development of surgery (1848–1896). W: Anesthesiology. 1979, 58, S. 5–12
  2. ↑ Ulrich von Hintzenstern, Wolfgang Schwarz: Frühe Erlanger Beiträge zur Theorie und Praxis der Äther- und Chloroformnarkose. Teil 1: Heyfelders klinische Versuche mit Äther und Chloroform. In: Der Anaesthesist. Band 45, Heft 2, 1996, S. 131–139, hier: S. 138.
  3. ↑ Manfred Reitz: Steinzeitchirurgie. In: Pharmazeutische Industrie. Band 73, 2011, S. 1755–1757
  4. ↑ Doris Schwarzmann-Schafhauser: Unter dem Primat des Totenkults? Die Chirurgie im Alten Ägypten. W: Würzburger medizinhistorische Mitteilungen. 24, 2005, S. 73–81
  5. ↑ Markwart Michler: Alexandrinische Chirurgie. W: Werner E. Gerabek, Bernhard D. Haage, Gundolf Keil, Wolfgang Wegner: Enzyklopädie Medizingeschichte. De Gruyter, Berlin 2005, S. 32–38 ISBN 3-11-015714-4
  6. ↑ Walter von Brunn: Zur Geschichte der Blutstillung. W: Die Medizinische Welt. 9, 1935, S. 107 f
  7. ↑ Volker Zimmermann: Die mittelalterliche Frakturbehandlung im Werk von Lanfrank und Guy de Chauliac. W: Würzburger medizinhistorische Mitteilungen. Band 6, 1988, S. 21–34.
  8. ↑ Volker Zimmermann: Zwischen Empirie und Magie: Die mittelalterliche Frakturbehandlung durch Laienpraktiker. W: Gesnerus. Band 45, 1988, S. 343–352
  9. ↑ Gerhard Schargus: Der Wandel in der Therapie der Gesichtsschädelfrakturen. W: Würzburger medizinhistorische Mitteilungen. Band 3, 1985, S. 211–224, tutaj: S. 211
  10. ↑ Jutta Kollesch, Diethard Nickel: Antike Heilkunst. Ausgewählte Texte aus dem medizinischen Schrifttum der Griechen und Römer. wyd. Philipp Reclam jun., Leipzig, 1989, S. 197 f. ISBN 978-3-379-00411-4
  11. ↑ Ferdinand Peter Moog: Philoxenos. W: Werner E. Gerabek, Bernhard D. Haage, Gundolf Keil, Wolfgang Wegner (Wyd.): Enzyklopädie Medizingeschichte. Walter de Gruyter, Berlin/ New York 2005, S. 1152 f.ISBN 3-11-015714-4
  12. ↑ Markwart Michler: Alexandrinische Chirurgie. W: Werner E. Gerabek i inni: Enzyklopädie Medizingeschichte. 2005, S. 32–38; tutaj: S. 36.
  13. ↑ Gundolf Keil: Chirurg, Chirurgie. W: Lexikon des Mittelalters. Band 2, 1983, Sp. 1845–1860.
  14. ↑ Gundolf Keil: Mittelalterliche Chirurgie. In: Acta medicae historiae Patavina. Band 30, 1983/1984 (1985), S. 45–64.
  15. ↑ Christine Boot: Die ‚Prager Wundarznei‘ des 14. Jahrhunderts, ein traumatologisches Feldbuch aus dem mittelalterlichen Schlesien. (praca habilitacyjna z medycyny), Würzburg 1989), Jan Thorbecke, Stuttgart 1993
  16. ↑ Bernhard Dietrich Haage: Medizinische Literatur des Deutschen Ordens im Mittelalter. W: Würzburger medizinhistorische Mitteilungen. Band 9, 1991, S. 217–231, tutaj: S. 222.
  17. ↑ Daniel Carlo Pangerl: Amputation: Das Bein des Habsburgers. Eine neue Quellenauswertung lässt darauf schließen, wie die Beinamputation an Kaiser Friedrich III. ablief. In: Medizin im Mittelalter. Zwischen Erfahrungswissen, Magie und Religion (= Spektrum der Wissenschaften. Spezial: Archäologie Geschichte Kultur. Band 2.19), 2019, S. 70–73, hier: S. 71 f
  18. ↑ Praca zbiorowa pod redakcją naukową Macieja Salamona, 2005, Wielka Historia Świata, Tom 4, Kształtowanie średniowiecza, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ss. 209 ISBN 83-85719-85-7
  19. ↑ Friedrich Wilhelm Gierhake: Asepsis. In: Franz Xaver Sailer, Friedrich Wilhelm Gierhake (Hrsg.): Chirurgie historisch gesehen. Anfang – Entwicklung – Differenzierung. Dustri-Verlag, Deisenhofen bei München 1973, S. 33–42, tutaj: S. 36. ISBN 3-87185-021-7
  20. ↑ Christian Neubert, Ludwig Faupel, Uwe Katzenmeier: Bauchwandbrüche. In: Franz Xaver Sailer, Friedrich Wilhelm Gierhake (Hrsg.): Chirurgie historisch gesehen. Anfang – Entwicklung – Differenzierung. Dustri-Verlag Dr. Karl Feistle, Deisenhofen bei München 1973, S. 139–152, tutaj: S. 141 ISBN 3-87185-021-7
  21. ↑ Joseph Lister Baron Lister. universitystory.gla.ac.uk. [dostęp 2022-07-10].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • "Zarys dziejów chirurgii polskiej" praca zbiorowa pod redakcją Wojciecha Noszczyka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chirurgia&oldid=73773737”