Przejdź do zawartości

Anton Fränznick

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rohrbach (Eppingen), pomnik upamiętniający Antona Fränznicka

Anton Franz Fränznick (ur. 9 sierpnia 1889 w Rohrbach am Gießhübel(inne języki) (Eppingen), zm. 27 stycznia 1944 w Dachau) – niemiecki duchowny rzymskokatolicki, ofiara reżimu nazistowskiego[1]. Od święceń kapłańskich w 1913 do 1925 był wikariuszem w różnych parafiach w Badenii, w latach 20. XX wieku przystąpił do Ruchu Szensztackiego. W latach 1925–1940 był księdzem a parafii w Mörsch (dzielnicy Rheinstetten), a od 1940 do aresztowania przez Gestapo w Bollschweilu. Za działalność niezgodną z nakazami władz hitlerowskich[2] został przewieziony do obozu koncentracyjnego Dachau, gdzie po półtora roku zmarł[3].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wczesne lata

[edytuj | edytuj kod]

Jego rodzicami byli Maria (z domu Fischer) i Rupert Fränznick, rolnik we wsi Rohrbach (obecnie w granicach miasta Eppingen). Urodził się 9 sierpnia 1889 w stojącym nadal domu rodzinnym[4] i wychowywał się z ośmiorgiem[5] rodzeństwa w atmosferze głębokiego katolicyzmu. Według własnego oświadczenia dano mu na chrzcie 15 sierpnia 1889 imiona Franz Anton[6]. Wiosną 1895, jeszcze przed osiągnięciem wieku szkolnego, rozpoczął naukę w miejscowej szkole podstawowej. Od 1900 r. kontynuował naukę na poziomie średnim przez cztery lata w Realschule w Eppingen i przez pięć lat w gimnazjum w Tauberbischofsheim, gdzie w 1909 r. zdał maturę. Następnie przyjęto go do konwiktu arcybiskupiego (Erzbischöfliches Gymnasialkonvikt)[6] we Fryburgu Bryzgowijskim, gdzie w latach 1909–1913 odbywał studia teologiczne. Do seminarium duchownego wstąpił w St. Peter i 2 lipca 1913 przyjął święcenia kapłańskie[5]. Posługę kapłańską pełnił w różnych miejscowościach na terenie Badenii: 1913-1917 jako wikariusz w Neustadt w Schwarzwaldzie i przy kościele św. Urbana we fryburskiej dzielnicy Herdern(inne języki), w 1917 r. jako kapelan w ośrodku dla osób niepełnosprawnych Josefshaus w Herten (dzielnicy Rheinfelden), 1917-1925 ponownie jako wikariusz w kościele św. Bernarda w Karlsruhe[3].

Okres szensztacki

[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec lat 20. XX wieku przystąpił do szerzącego się w kręgach duchownych i nauczycielskich nowego prądu apostolskiego, nazwanego później Ruchem Szensztackim, i włączył się w jego działalność. Po raz pierwszy wziął udział w rekolekcjach (Exerzitien) w Schönstatt w 1928 r.[7] Od 1931 r.[7] apostołował „z pełnym poświęcenia zapałem”[8] nie tylko w parafii św. Urbana w Mörsch (dzielnicy Rheinstetten), gdzie był księdzem w latach 1925–1940, ale i w odległych parafiach poza diecezjalnymi granicami. Powszechnie, także w archidiecezji fryburskiej, znane było jego zaangażowanie w organizowaniu tygodni eucharystycznych i wygłaszaniu płomiennych kazań[9]. Jego zapał misyjny budził jednak w kolejnych latach poważne zastrzeżenia arcybiskupstwa[10]. Jego parafia Mörsch, dotknięta wysokim bezrobociem i przychylna nastrojom komunistycznym, była trudnym terenem działalności apostolskiej nawet dla tak zaangażowanego księdza jak Anton Fränznick[11]. Z drugiej strony znaczna liczba mieszkańców aż do przejęcia władzy przez NSDAP opowiadała się po stronie katolickiej partii Zentrum[12]. Intensywna praca Fränznicka na rzecz Kościoła owocowała powiększaniem się liczby udzielanych komunii i wzrostem pobożności, czemu sprzyjały też broszury zawierające opracowywane we współpracy z innymi księżmi kazania i wykłady[13]. Poświęcenie, z jakim prowadził działalność apostolską i społeczną[14] poza własną parafią, okupione jednak było uszczerbkiem na zdrowiu i równowadze psychicznej[8][10]. Ponadto narastała presja na władze kościelne ze strony Gestapo, która kwestionowała dopuszczalność działalności Fränznicka poza jego własną parafią. Wiosną 1934 arcybiskup Fryburga Conrad Gröber(inne języki) (deklarujący w tym okresie poparcie dla polityki Adolfa Hitlera[15]) zakazał mu działalności na terenie diecezji Rottenburga, a w rok później także w archidiecezji fryburskiej[8][14]. Aby jeszcze skuteczniej ograniczyć pole oddziaływania księdza Fränznicka – a tym samym umniejszyć ryzyko politycznego prześladowania[16] – w 1940 r. przeniesiono go do liczącej ok. 500 mieszkańców wioski pod Fryburgiem. 29 maja 1940 objął parafię w Bollschweilu[17].

Ostatnie lata

[edytuj | edytuj kod]
Grupa ogrójcowa w sztucznych grotach przy kościele w Bollschweilu

Działalność, którą prowadził przez następne dwa lata w Bollschweilu, miała charakter zarówno duszpasterski, jak i praktyczny. Obok regularnej pomocy przy pracach polowych (wielu mężczyzn powołano do służby wojskowej)[18], doprowadził do uroczystego poświęcenia organów w kościele św. Hilarego i zbudowania na dawnym cmentarzu przykościelnym sztucznych grot mieszczących figury Chrystusa i uczniów w Ogrójcu[17]. Popadał jednak w konflikty z radą gminną i miejscowymi funkcjonariuszami nazistowskimi, których działania krytykował z ambony. M.in. naraził się tym, że pozwolił na przystąpienie do komunii żonie członka NSDAP, który odmówił zawarcia ślubu kościelnego[18]; ponadto, to pozwolenie wywołało oburzenie wśród mieszkańców wsi[16]. W jednym z kazań wyraził oburzenie na wykonanie „w trybie doraźnym” (standrechtlich) wyroku śmierci w marcu 1942 na robotniku przymusowym, Polaku, z którym utrzymywała intymny związek mieszkanka Bollschweilu[19]. Dokładny przebieg uprawomocnienia i wykonania wyroku, ustalenie nazwisk biorących udział w egzekucji osób ze wsi i funkcjonariuszy Gestapo oraz bezpośrednie zaangażowanie mieszkańców (denuncjacje w tej i poprzednich zatargach) i członków NSDAP z Bollschweilu pozostaje trudne do ustalenia[20]. Namacalnym przedmiotem zatargu Fränznicka z władzami wsi miał być udział gminy w kosztach odnowienia drogi przez należący do Kościoła las. Po tym, jak oburzony ksiądz Fränznick pomstował z ambony i w rozprowadzanych ulotkach na odmowę gminy, został on 27 czerwca 1942 aresztowany i przesłuchiwany przez Gestapo w więzieniu we Fryburgu. Dochodzenie w sprawie tego konfliktu z burmistrzem Bollschweilu okazało się rozstrzygającym o losie księdza Fränznicka, przeciwko któremu Gestapo zebrało już sporo materiałów[16]. Z więzienia przewieziono go 24 lipca[21] 1942 do obozu koncentracyjnego Dachau i osadzono w bloku księży (Priesterblock)[2][3]. Różni przedstawiciele władz kościelnych i osoby prywatne podejmowali nieskuteczne w rezultacie starania o uwolnienie coraz bardziej zapadającego na zdrowiu Antona Fränznicka[22]. On sam wyrażał w listach pisanych z obozu akceptację swojego położenia jako „niezrównanie pięknych rekolekcji, które darował [mu] Bóg”[19] i deklarował gotowość na śmierć[23]. We wspomnieniach współwięźniów zachował się jego wizerunek nie tylko jako żarliwego i niezłomnego w wierze katolika, ale nade wszystko jako osoby okazującej wszystkim współwięźniom współczujące wsparcie (także praktyczne) i pociechę[24][25]. Na Boże Narodzenie 1943 wygłosił jeszcze w blokowej kaplicy kazanie, a 24 stycznia 1944 przeniesiono go w ciężkim stanie do bloku szpitalnego, gdzie w trzy dni później zmarł[26]. Na prośbę jednego z więzionych w Dachau księży przeprowadzono na miejscu sekcję zwłok, która wykazała cały szereg chorób, niewyleczonych i w stanie ostrym[22]. Zwłok nie wydano, jedynie urnę z prochami, którą przewieziono do Rohrbach[8].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Stela nad grobem Antona Fränznicka, w tle groty z postaciami w Ogrójcu

W 1947 sprowadzono do Bollschweilu urnę zawierającą część prochów i umieszczono w symbolicznym, ozdobionym później pomnikiem, grobie obok kościoła św. Hilarego, naprzeciw grot z kaplicą ogrójcową wzniesioną przez księdza Fränznicka. W wiele lat później[27] urnę przeniesiono do nowego grobu przed kościołem i ozdobiono nowym pomnikiem. Krótką pieszą uliczkę między kościołem a budynkiem dawnego ratusza nazwano Anton-Fränznick-Weg[28].

Ulica Fränznickstrasse znajduje się w Rheinstetten-Mörsch, we wsi, gdzie był księdzem w latach 1925–1940.

W kościele św. Walentego w Eppingen-Rohrbach, jego rodzinnej wsi, spoczywa urna z jego prochami, a przy kościele stoi poświęcony mu pomnik w kształcie krzyża, rzeźba dłuta Emila Wachtera[29][30].

Stela upamiętniająca Antona Fränznicka przy wejsciu do kościoła św. Hilarego

Poetka i pisarka Marie Luise Kaschnitz, pochodząca z osiadłego w Bollschweilu rodu Holzing-Berstett, spędzała od 1917 w rodowej posiadłości, zwanej lokalnie schloss Bollschweil, regularnie długie okresy czasu, także podczas II wojny światowej. Dobrze znała wieś, jej mieszkańców i historię, a swojemu przywiązaniu do niej dała wyraz w utworze Beschreibung eines Dorfes (1966)[31]. Do postaci księdza Fränznicka jego tekst nawiązuje dwukrotnie, nie nazywając go jednak z imienia. W rozdziale jedenastym mówi o nim jako o następcy tego księdza, który udzielał jej i Guido von Kaschnitzowi ślubu (w kościele św. Hilarego w grudniu 1925) i który „już nie żyje, bo zginął w obozie koncentracyjnym Dachau”[32]. Znacznie obszerniejsze jest odniesienie do księdza Fränznicka w rozdziale dziewiętnastym, gdzie mówiąc o kościele w Bollschweilu, autorka dokonuje rozrachunku z tą częścią przeszłości i wsi i swojej własnej, w której czynili się niejako współwinnymi aktów zła poprzez swoją bierność, poprzez brak choćby sprzeciwu wobec nieprawości[33]. Marie Luise Kaschnitz przywołuje umieszczone w grotach przy kościele drewniane figury uczniów Chrystusa w Ogrójcu, którzy „głowy zwieszają na piersi i śpią pogrążeni w klocowatym drewnianym śnie”[34]. Wspomniawszy o tragicznym losie księdza Fränznicka, o jego odwadze w nieposłuszeństwie wobec nazistowskiego reżimu, za co zapłacił życiem, Marie Luise Kaschnitz kończy rozdział, mówiąc „przy czym my udawaliśmy, że śpimy jak drewniani uczniowie z głową opuszczoną na piersi”[35].

Postać księdza Antona Fränznicka jako świadka wiary, jego działalność i recepcja jego postępowania, omówione są w wydanym w 1999 pod egidą niemieckiej Konferencji Biskupów dwutomowym zestawieniu „Świadkowie Chrystusa. Niemieckie martyrologium XX wieku” (Zeugen für Christus. Das deutsche Martyrologium des 20. Jahrhunderts)[36].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ GELSENZENTRUM Gelsenkirchen – Bekannte Opfer des Nationalsozialismus [online], www.gelsenzentrum.de [dostęp 2024-11-21].
  2. ↑ a b Heck 1994 ↓, s. 15–16.
  3. ↑ a b c Fränznick Anton Franz – Detailseite – LEO-BW [online], www.leo-bw.de [dostęp 2024-11-18].
  4. ↑ Heck 1994 ↓, s. 3.
  5. ↑ a b Schmider 1999 ↓, s. 257.
  6. ↑ a b Heck 1994 ↓, s. 4.
  7. ↑ a b Heck 1994 ↓, s. 6.
  8. ↑ a b c d Hans-Joseph Wollasch, Fränznick, Franz Anton, [w:] Fred L. Sepaintner (red.), Badische Biographien. Neue Folge, t. Band IV, Stuttgart: Kohlhammer, 1996, s. 80, ISBN 3-17-010731-3.
  9. ↑ Hermann Ginter, Necrologium Friburgense 1941 bis 1945, [w:] Freiburger Diözesan-Archiv. Zeitschrift des Kirchengeschichtlichen Vereins für Geschichte, christliche Kunst, Altertums- und Literaturkunde des Erzbistums Freiburg mit Berücksichtigung der angrenzenden Bistümer, t. Dritte Folge. Zweiter Band, Freiburg: Herder, 1950, s. 224–225.
  10. ↑ a b Schmider 1999 ↓, s. 258.
  11. ↑ Heck 1994 ↓, s. 5–6, 10.
  12. ↑ Mörsch – rheinstetten.de [online], www.rheinstetten.de [dostęp 2024-11-19].
  13. ↑ Heck 1994 ↓, s. 6–7.
  14. ↑ a b Heck 1994 ↓, s. 10.
  15. ↑ Erzbischof Gröber bekennt sich zu Hitler, [w:] Freiburger Zeitung, 1933, s. 2 [dostęp 2024-11-19] [zarchiwizowane].
  16. ↑ a b c Schmider 1999 ↓, s. 259.
  17. ↑ a b Heck 1994 ↓, s. 14.
  18. ↑ a b Koch 2020 ↓, s. 50.
  19. ↑ a b Heck 1994 ↓, s. 16.
  20. ↑ Koch 2020 ↓, s. 50, 53–57.
  21. ↑ Według C. Schmida (Moll, 1999, s. 259) przewiezienie do Dachau miało miejsce już 8 lipca.
  22. ↑ a b Heck 1994 ↓, s. 18.
  23. ↑ Schmider 1999 ↓, s. 260.
  24. ↑ Bericht des Pfarrers Richard Schneider über seine Erlebnisse im KZ Dachau [online], Mein Külsheim im Badischen Frankenland, 24 lutego 2020 [dostęp 2024-11-22].
  25. ↑ Heck 1994 ↓, s. 16–18.
  26. ↑ Heck 1994 ↓, s. 17–18.
  27. ↑ Jedyna jak dotąd obszerniejsza praca dotycząca dziejów Bollschweilu Bilder eines Dorfes Huberta Kocha (2020) nie podaje daty. Być może przeniesienie grobu miało miejsce w trakcie renowacji kościoła i nowego ukształtowania terenu wokół niego w 1970.
  28. ↑ Koch 2020 ↓, s. 51.
  29. ↑ Emil Wachter – Stadtwiki Karlsruhe [online], ka.stadtwiki.net [dostęp 2024-11-21].
  30. ↑ Heck 1994 ↓, s. 20–21.
  31. ↑ Dagmar von Gersdorff, Marie Luise Kaschnitz, Frankfurt am Main: Insel, 1997, s. 274–276, ISBN 3-458-33587-0.
  32. ↑ Kaschnitz 1979 ↓, s. 57.
  33. ↑ Elsbeth Pulver, Marie Luise Kaschnitz, München: Beck, 1984, s. 106–107, ISBN 3-406-30145-2.
  34. ↑ Kaschnitz 1979 ↓, s. 94.
  35. ↑ Kaschnitz 1979 ↓, s. 95.
  36. ↑ Schmider 1999 ↓, s. 257–260.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Dieter Heck: Pfarrer Anton Maria Fränznick. Regensburg: Schnell & Steiner, 1994.
  • Marie Luise Kaschnitz: Beschreibung eines Dorfes. Frankfurt am Main: Suhtkamp, 1979. ISBN 3-518-01645-8.
  • Hubert Koch: Bollschweil – Bilder eines Dorfes. Bollschweil: Gemeinde Bollschweil, 2020.
  • Christoph Schmider: Pfarrer Franz Anton Fränznick. W: Helmut Moll (redakcja): Zeugen für Christus. Das deutsche Martyrologium des 20. Jahrhunderts. Band 1. Wyd. 6. Padeborn: Ferdinand Schöningh, 1999. ISBN 978-3-506-78080-5.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Anton_Fränznick&oldid=75579106”