Alfons X Mądry

Alfons X Mądry
	; Alfons X Mądry
	Król Kastylii i Leónu
Okres	od 1 czerwca 1252; do 4 kwietnia 1284
Poprzednik	Ferdynand III Święty
Następca	Sancho IV Odważny
	antykról Niemiec; (w opozycji do; Ryszarda z Kornwalii, a następnie Rudolfa I)
Okres	od 7 kwietnia 1257; do 1275
Poprzednik	Wilhelm z Holandii
Następca	Rudolf I Habsburg
	Dane biograficzne
Dynastia	burgundzka
Data urodzenia	23 listopada 1221
Data śmierci	4 kwietnia 1284
Ojciec	Ferdynand III Święty
Matka	Elżbieta Hohenstauf
Żona	Jolanta Aragońska
Dzieci	Ferdynand; Berengaria; Beatrycze; Ferdynand de la Cerda; Eleonora; Sancho IV Odważny; Konstancja; Piotr; Jan; Izabela; Jolanta; Jakub
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Ten artykuł od 2012-11 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Alfons X Mądry, hiszp. Alfonso X El Sabio (ur. 23 listopada 1221 w Toledo, zm. 4 kwietnia 1284, w Sewilli) – król Kastylii i Leónu w latach 1252–1284, antykról Niemiec w latach 1257–1275 (w opozycji do Ryszarda z Kornwalii, a następnie wybranego Rudolfa Habsburga).

Życiorys

Był najstarszym synem Ferdynanda III Świętego i Elżbiety, córki Filipa Szwabskiego. Objął tron po swoim ojcu 1 czerwca 1252 roku. Alfons X zapisał się w historii jako mecenas nauki i sztuki, który zgromadził wokół siebie kolegium żydowskich i arabskich uczonych znanych jako szkoła tłumaczy w Toledo. Z jego inicjatywy spisano Historię Hiszpanii (Estoria de Espana, ok. 1260) obejmującą okres od niepamiętnych czasów do XIII wieku. Poza tym uczeni pod jego przewodnictwem zajęli się kodyfikacją prawa zapisanego w tzw. Las Siete Partidas. Na podstawie tego kodeksu można wysnuć wniosek, że Alfons odznaczał się wyjątkowym jak na tamte czasy liberalizmem i tolerancją w odniesieniu do zamieszkujących półwysep muzułmanów oraz żydów. Popierał tzw. Toledańską Szkołę Tłumaczy, uczonych, którzy przekładali na łacinę i hiszpański teksty arabskie i hebrajskie znajdowane w podbijanych miastach.

Za jego czasów język hiszpański (kastylijski) zaczął zastępować wcześniej panującą łacinę. Alfons X zajmował się także astronomią; prowadził obserwatorium w swej stolicy, Toledo, a także zwołał kolegium najlepszych astronomów, które stworzyło Tablice alfonsyńskie (Tablas alfonsíes) dotyczące konstelacji gwiezdnych i ruchów gwiazd. Kazał przetłumaczyć arabski traktat o kamieniach (Lapidario, 1241) oraz zbiór bajek i przypowieści wschodnich Calila y Dimma (1251). Jest także autorem ok. 450 cantigas, czyli pieśni religijnych ku czci Matki Boskiej (Cantigas de Santa Maria), zawartych w 4 rękopisach.

Jest autorem pierwszego na świecie (1283 r.) manuskryptu, opisującego grę w szachy klasyczne^[1]. Manuskrypt ten, przechowywany w bibliotece klasztoru św. Wawrzyńca w Eskurialu koło Madrytu dotyczy również innych gier, takich jak kości, warcaby, szachy nieortodoksyjne i inne gry tablicowe, również te oparte na rzutach kośćmi^[1].

Jego zasługi na polu sztuki, nauki i kultury nie szły w parze z sukcesami politycznymi. Nie udało mu się wyprzeć z Półwyspu Iberyjskiego Maurów, ani opanować Nawarry czy też Portugalii – co prawda udało mu się zdobyć Kadyks. Mimo pretendowania do tronu Świętego Cesarstwa Rzymskiego i wyboru przez część książąt na króla rzymskiego, nie udało mu się nigdy faktycznie zostać cesarzem – przegrał rywalizację z bratem króla Anglii Ryszardem z Kornwalii. Nieudane próby reformy prawodawstwa i nakładane podatki spowodowały rewoltę w kraju, a w końcowym efekcie detronizację Alfonsa przez jego syna Sancho IV.

Urna z sercem Alfonsa X Mądrego znajduje się w katedrze w Murcji.

W 1246 poślubił Jolantę Aragońską, wówczas dziesięcioletnią córkę króla Aragonii – Jakuba I Zdobywcy i Jolanty Węgierskiej. Para miała razem 12 dzieci:

Ferdynanda (zm. w dzieciństwie i pochowanego w Las Huelgas, w Burgos),
Berengarię (1253 – po 1284),
Beatrycze (1254–1280), żonę Wilhelma VII, markiza Montferrat,
Ferdynanda de la Cerda, infanta Kastylii (1255–1275), męża Blanki (córki króla Francji Ludwika IX Świętego),
Eleonorę (1257–1275),
Sancha IV Odważnego, króla Kastylii (1258–1295),
Konstancję (1258–1280), zakonnicę w Las Huelgas,
Piotra (1260–1283),
Jana, pana Walencji (1262–1319),
Izabelę (zm. w dzieciństwie),
Jolantę (1265–1296), żonę Diega Lopeza de Haro,
Jakuba (1266–1284).

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano krater Alphonsus na Księżycu^[2].

Przypisy

↑ ^a ^b WładysławW. Litmanowicz WładysławW., JerzyJ. Giżycki JerzyJ., Szachy od A do Z, t. 1, Warszawa: "Sport i Turystyka”, 1986, s. 26, ISBN 83-217-2481-7 (pol.).
↑ Alphonsus on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2022-09-11]. (ang.).

[:0-1] WładysławW. Litmanowicz WładysławW., JerzyJ. Giżycki JerzyJ., Szachy od A do Z, t. 1, Warszawa: "Sport i Turystyka”, 1986, s. 26, ISBN 83-217-2481-7 (pol.).

[gazetteer-2] Alphonsus on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2022-09-11]. (ang.).

[1]

[2]

Dynastia Burgundzka	Ferdynand III Święty (1217–1252) Alfons X Mądry (1252–1284) Sancho IV Odważny (1284–1295) Ferdynand IV Pozwany (1295–1312) Alfons XI (1312–1350) Piotr I Okrutny (1350–1369)
Dynastia Trastámara	Henryk II (1369–1379) Jan I (1379–1390) Henryk III Chorowity (1390–1406) Jan II (1406–1454) Henryk IV Bezsilny (1454–1474) Izabela I Katolicka (1474–1504)
Dynastia Trastámara – linia aragońska	Ferdynand V Katolicki (król iure uxoris 1474–1504) Joanna Szalona (1504–1555)
Habsburgowie	Filip I Piękny (król iure uxoris 1504–1506) Karol I (1516–1556)

Konradyni	Konrad I (911–918)
Ludolfingowie	Henryk I Ptasznik (919–936) Arnulf Zły (antykról 919–921) Otton I Wielki (936–973) Otton II (koregent od 961, 973–983) Otton III (983–1002) Henryk II Święty (1002–1024)
Dynastia salicka	Konrad II (1024–1039) Henryk III (koregent od 1028, 1039–1056) Henryk IV (koregent 1054, 1056–1105) Rudolf Szwabski (antykról 1077–1080) Herman z Salm (antykról 1081–1088) Konrad (III) Salicki (koregent od 1087, antykról 1093–1098) Henryk V (korgent od 1099, 1105–1125)
Supplinburgowie	Lotar III (1125–1137)
Hohenstaufowie	Konrad III (antykról 1127–1135, król 1138–1152) Henryk (VI) Berengar (koregent 1147–1150) Fryderyk I Barbarossa (1152–1190) Henryk VI (koregent od 1169, 1190–1197) Filip Szwabski (1198–1208)
Welfowie	Otto IV (antykról 1198–1208, król 1208–1218)
Hohenstaufowie	Fryderyk II (koregent 1196–1197, 1215–1250) Henryk VII (koregent 1220–1235, od 1231 antykról) Konrad IV (koregent od 1237, 1250–1254)
Wielkie bezkrólewie	Henryk Raspe (antykról 1246–1247) Wilhelm z Holandii (1254–1256, antykról od 1247) Ryszard z Kornwalii (antykról 1256–1272) Alfons z Kastylii (antykról 1257–1274)
Habsburgowie	Rudolf I (1273–1291)
Nassau	Adolf z Nassau (1292–1298)
Habsburgowie	Albrecht I (1298–1308)
Luksemburgowie	Henryk VII (1308–1313)
Wittelsbachowie	Ludwik IV Bawarski (1314–1347)
Habsburgowie	Fryderyk Piękny (antykról 1314–1322, koregent 1325–1332)
Luksemburgowie	Karol IV (antykról od 1347, król 1347–1378) Gunter ze Schwarzburga (antykról 1349–1349) Wacław (koregent od 1376, 1378–1400) Fryderyk z Brunszwiku (antykról elekt 1400)
Wittelsbachowie	Ruprecht z Palatynatu (1400–1410)
Luksemburgowie	Zygmunt (1410–1437) Jodok z Moraw (antykról 1410–1411)
Habsburgowie	Albrecht II (1438–1439) Fryderyk III (1440–1493) Maksymilian I (1493–1519) Karol V (1519–1556) Ferdynand I (koregent od 1531, 1556–1564) Maksymilian II (koregent 1562, 1564–1576) Rudolf II (koregent 1575, 1576–1612) Maciej (1612–1619) Ferdynand II (1619–1637) Ferdynand III (koregent od 1636, 1637–1657) Ferdynand IV (koregent 1653–1654) Leopold I (1657–1705) Józef I (koregent od 1687, 1705–1711) Karol VI (1711–1740)
Wittelsbachowie	Karol VII (1742–1745)
Habsburgowie-Lotaryńscy	Franciszek I (1745–1765) Józef II (koregent od 1764, 1765–1790) Leopold II (1790–1792) Franciszek II (1792–1806)