Akt odnowienia Państwa Ukraińskiego
Akt odnowienia Państwa Ukraińskiego (ukr. Акт відновлення Української Держави) – akt niepodległości Ukrainy ogłoszony 30 czerwca 1941 przez Jarosława Stećko w pałacu Lubomirskich przy Rynku we Lwowie w obecności około 60 nacjonalistów ukraińskich[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]30 czerwca o godzinie 4:30 nad ranem, jako pierwsza zwarta jednostka (wcześniej, o 2:30 weszły niemieckie patrole) wkroczył do Lwowa batalion „Nachtigall”, zajmując bez oporu sowieckiego ratusz, Sobór św. Jura i lwowskie więzienia. O 6:30 delegacja żołnierzy batalionu została przyjęta przez metropolitę Andrija Szeptyckiego. Rano dotarli działacze OUN-B z Krakowa: Jarosław Stećko, Lew Rebet, Jarosław Staruch, Iwan Rawłyk, Stepan Łenkawski, Dmytro Jaciw, Jewhen Wreciona, obejmując władzę w mieście. Staruch i Rebet zajęli z żołnierzami Nachtigall lwowską radiostację, Rawłyk i Wreciona zorganizowali ukraińską milicję, Stećko i ks. Iwan Hrynioch uzyskali od metropolity Szeptyckiego (wprowadzając go w błąd, że reprezentują wszystkie ukraińskie ugrupowania polityczne) aprobatę na utworzenie rządu i ogłoszenie niepodległości.
O 20:00 rozpoczęło się plenarne posiedzenie. Na początku przemówił Stećko, przekazując pozdrowienia od Stepana Bandery i wzywając do oddania czci poległym. Następnie odczytał Akt odnowienia Państwa Ukraińskiego. Akt ten ogłaszał utworzenie przez OUN-B „z woli narodu ukraińskiego” państwa ukraińskiego, zapowiadał tworzenie tymczasowej władzy na ziemiach zachodnioukraińskich, która podporządkuje się przyszłemu rządowi w Kijowie. Zapowiadał także ścisłą współpracę, w tym militarną, tworzonego państwa z III Rzeszą oraz wzywał naród ukraiński do walki z ZSRR[2][3].
Następnie ks. Hrynioch, jako duszpasterz batalionu „Nachtigall”, przekazał pozdrowienia od komendanta batalionu Romana Szuchewycza i żołnierzy batalionu. Po nim przemówił delegat Krajowego prowidu OUN, podkreślając wkład OUN w odzyskanie niepodległości. Odczytano pierwszy dekret Bandery o utworzeniu rządu Stećki na Zachodniej Ukrainie, do czasu powołania centralnego rządu w Kijowie. Następnie biskup Josyf Slipyj pozdrowił zebranych w imieniu metropolity Szeptyckiego. Przybyły pod koniec prof. Hans Koch pozdrowił zebranych w imieniu armii niemieckiej. Na zakończenie odśpiewano hymn ukraiński.
Po zebraniu ogłoszono w radio dekret o utworzeniu Krajowego Rządu Zachodnich Obwodów Ukrainy. Akt odczytał student Julijan Sawićkyj. Akt ten proklamował, ku zaskoczeniu Niemców, że naród ukraiński jest prawnym gospodarzem na swojej ziemi.
Działania
[edytuj | edytuj kod]Zaraz po ogłoszeniu Aktu rozpoczęto formowanie rządu z premierem Jarosławem Stećko, z siedzibą we Lwowie.
Skierowano też na wschodnią Ukrainę działaczy OUN-B, podzielonych na 3 grupy marszowe, które obejmowały władzę, tworząc po drodze ukraińską administrację i ośrodki OUN. Grzegorz Motyka szacuje ich skład na 750–1200 osób, uznając przez literaturę liczby 5–7 tys. osób za zawyżone[4].
Fałszowanie tekstu deklaracji
[edytuj | edytuj kod]Gdy OUN-B przeszła na pozycje antyniemieckie, pronazistowskie deklaracje Aktu 30 czerwca stały się dla niej niewygodne. W następnych latach publikowano ocenzurowany tekst deklaracji, w którym omijano zapewnienia o lojalności wobec Adolfa Hitlera i III Rzeszy[5][6]. Ocenzurowany tekst deklaracji publikował także związany z OUN historyk Wołodymyr Kosyk[7][8]. Emigracyjni autorzy ukraińscy zaczęli przedstawiać deklarację z 30 czerwca jako akt antyniemiecki.
W opinii Pera Rudlinga:
Przez lata, przekraczając Atlantyk tam i z powrotem, samonapędzająca się nacjonalistyczna mitologia osiągnęła fantastyczne formy. Deklaracja Stećki, otwarcie profaszystowska, prohitlerowska, proniemiecka, przekształciła się nie tylko w akt antynazistowski, ale w pierwsze i najbardziej odważne wyzwanie rzucone Hitlerowi w Europie[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Włodzimierz Bonusiak, Kto zabił profesorów lwowskich?, Rzeszów 1989, s. 31.
- ↑ Wiktor Poliszczuk, Nacjonalizm ukraiński w dokumentach (część 1). Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu, tom trzeci. Dokumenty z zakresu zasad ideologicznych i założeń programowych nacjonalizmu ukraińskiego, Toronto: [Wiktor Poliszczuk], 2002, s. 152–153, ISBN 0-9685668-2-0, OCLC 76281363.
- ↑ Акт проголошення української держави, Newzz.in.ua.
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942–1960, Warszawa 2006, Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, ISBN 83-88490-58-3, s. 93.
- ↑ Per A. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust: A Study in the Manufacturing of Historical Myths, The Carl Beck Papers in Russian & East European Studies, No. 2107, November 2011, ISSN 0889-275X, s. 17.
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942–1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 89, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
- ↑ Пер А. Рудлінґ, Ющенків фашист: култ Бандери в Україні та Канаді, [w:] Страсті за Бандерою: статті та есеї, упоряд.: Т.С. Амар, І. Балинський, Я. Ґрицак, Ґрані-Т 2010 (Серія De profundis), ISBN 978-966-465-321-0, s. 247.
- ↑ Karel C. Berkhoff, Marco Carynnyk, The Organization of Ukrainian Nationalists and Its Attitude toward Germans and Jews: Iaroslav Stets’ko’s 1941 „Zhyttiepys”, Harvard Ukrainian Studies XXIII (3/4) 1999, s. 149.
- ↑ Per A. Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust..., s. 38.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wyd. PWN, 1993, ISBN 83-01-11126-7, OCLC 69487078.
- Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa, Katowice 2007, ISBN 978-83-86250-49-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Projekt Aktu z poprawkami Jarosława Stećki. archive.lviv.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-27)].
- Odezwa OUN-B w pierwszą rocznicę proklamacji Odnowienia Państwa Ukraińskiego, 30 czerwca 1942
- Grzegorz Rossoliński-Liebe: The Act of 30 June 1941, and its 2011 Commemoration in Ukraine. Defending History.com, 2011-06-25. [dostęp 2011-12-27]. (ang.).