Acipenser
| Acipenser | |||||
| Linnaeus, 1758[1] | |||||
 Przedstawiciel rodzaju – jesiotr ostronosy (A. oxyrinchus) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
Acipenser | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Acipenser sturio Linnaeus, 1758 | |||||
| |||||
| Gatunki | |||||
| |||||
Acipenser – rodzaj ryb z rodziny jesiotrowatych (Acipenseridae), w języku polskim zwyczajowo określany nazwą jesiotry. Rodzaj obejmuje największe gatunki z rzędu jesiotrokształtnych, osiągające do kilku metrów długości i kilkuset kilogramów masy ciała. Występują tylko na półkuli północnej. Niektóre mają duże znaczenie gospodarcze. Większość z nich jest zagrożona wyginięciem, w tym A. dabryanus i A. sturio krytycznie.
Cechy charakterystyczne
[edytuj | edytuj kod]Nieduży pysk z rostrum zwykle zaokrąglonym w przekroju. Wąsik nie jest spłaszczony. Dobrze rozwinięta tryskawka. Przesłonki skrzelowe przyczepione do powierzchni międzyskrzelowej[17].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w dziesiątym wydaniu Systema Naturae publikacji własnego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt[1]. Gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) jesiotr zachodni (A. sturio).
Etytmologia
[edytuj | edytuj kod]- Acipenser (Acipenses): łac. acipenser ‘jesiotr’[18].
- Sturio: nowołac. sturio, sturionis ‘jesiotr’[19]. Typ nomenklatoryczny: Sturio vulgaris Rafinesque, 1810 (= Acipenser sturio Linnaeus, 1758).
- Dinoctus (Dinectur, Dinectus): gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’[20]; νηκτης nēktēs „pływak”, od νηχω nēkhō ‘pływać’[21]. Typ nomenklatoryczny: Dinoctus truncatus Rafinesque, 1818 (= Acipenser brevirostrum Lesueur, 1818).
- Sterletus: ros. стерлядь sterljad ‘sterlet’, od niem. störling ‘jesiotr’[22]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser ruthenus Linnaeus, 1758.
- Helops: ἡλος hēlos ‘guz, ćwiek’[23]; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’[24]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser stellatus Pallas, 1771.
- Lioniscus: gr. λειος leios ‘gładki’[25]; łac. przyrostek zdrabniający -iscus, od gr. -ισκος -iskos[26]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser glaber Heckel, 1836 (= Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828).
- Antaceus: etymologia nieznana, autorzy nie podali znaczenia nazwy rodzajowej[11]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser schypa Güldenstädt, 1772 (= Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828).
- Ellops: gr. ελλοψ ellops, ελλοπος ellopos ‘gatunek jakiejś ryby’[27].
- Shipa: ros. шип szyp ‘jesiotr’[14]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828.
- Sinosturio: nowałac. Sinae ‘chiński’, od gr. Σιναι Sinai ‘chiński’[28]; rodzaj Sturio Rafinesque, 1810. Typ nomenklatoryczny: Acipenser dabryanus Duméril, 1869.
- Gladostomus: łac. gladius ‘miecz’[29]; στομα stoma, στοματος stomatos ‘usta’[30]. Typ nomenklatoryczny: Acipenser stellatus Pallas, 1771.
Klasyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Gatunki zaliczane do tego rodzaju[31]:
- Acipenser baerii Brandt, 1869 – jesiotr syberyjski[17]
- Acipenser brevirostrum Lesueur, 1818 – jesiotr krótkonosy[32][33]
- Acipenser colchicus Marty, 1940 – jesiotr kolchidzki[33], jesiotr pontyjski[34]
- Acipenser dabryanus Duméril, 1869
- Acipenser desotoi Vladykov, 1955
- Acipenser fulvescens Rafinesque, 1817 – jesiotr jeziorny[33]
- Acipenser gueldenstaedtii Brandt & Ratzeburg, 1833 – jesiotr rosyjski[17], jesiotr wschodni[35]
- Acipenser medirostris Ayres, 1854 – jesiotr zielony[36]
- Acipenser mikadoi Hilgendorf, 1892 – jesiotr sachaliński[17]
- Acipenser naccarii Bonaparte, 1836 – jesiotr adriatycki[33]
- Acipenser nudiventris Lovetsky, 1828 – szyp[17]
- Acipenser oxyrinchus Mitchill, 1815 – jesiotr ostronosy[33]
- Acipenser persicus Borodin, 1897 – jesiotr kaspijski[33], jesiotr perski[34], jesiotr południowokaspijski[34]
- Acipenser ruthenus Linnaeus, 1758 – sterlet[17], czeczuga[17]
- Acipenser schrenckii Brandt, 1869 – jesiotr amurski[17]
- Acipenser sinensis Gray, 1835 – jesiotr chiński[33]
- Acipenser stellatus Pallas, 1771 – siewruga[17]
- Acipenser sturio Linnaeus, 1758 – jesiotr zachodni[17], jesiotr właściwy[35]
- Acipenser transmontanus Richardson, 1836 – jesiotr amerykański[32][33], jesiotr biały[37]
- Podgatunki
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji.
- Acipenser baerii baicalensis – jesiotr bajkalski
- Acipenser baerii stenorrhynchus – jesiotr z Leny
- Acipenser gueldenstaedtii gueldenstaedtii – jesiotr północnokaspijski[34]
- Acipenser oxyrinchus oxyrinchus – populacja atlantycka oraz bałtycka (jesiotr bałtycki)
- Acipenser oxyrinchus desotoi – jesiotr zatokowy
- Mieszańce
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
- Gatunki wymarłe[38]
_-_crop.jpg){kind=small}
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 237. (łac.).
- ↑ H.F. Linck. Versuch einer Eintheilung der Fische nach den Zähnen. „Magazin für das Neueste aus der Physik und Naturgeschichte”. 6 (3), s. 37, 1790. (niem.).
- ↑ C.S. Rafinesque: Indice d’ittiologia Siciliana, ossia, Catalogo metodico dei nomi Latini, Italiani, e Siciliani dei pesci, che si rinvengono in Sicilia: disposti secondo un metodo naturale: eseguito da un appendice che contiene la descrizione di alcuni nuovi pesci siciliani: illustrato da due piance. Messina: Presso Giovanni del Nobolo, con approvazzione, 1810, s. 41, 58. (łac.).
- ↑ C.S. Rafinesque. Further discoveries in natural history made during a journey through the western region of the United States. „The American Monthly Magazine and Critical Review”. 3, s. 447, 1818. (ang.).
- ↑ C.S. Rafinesque. General Account of the Discoveries made in the Zoology of the Western States. „The American Monthly Magazine and Critical Review”. 4, s. 107, 1818. (ang.).
- ↑ Rafinesque 1820 ↓, s. 248.
- ↑ Rafinesque 1820 ↓, s. 249.
- ↑ Brandt i Ratzeburg 1833 ↓, s. 3.
- ↑ Brandt i Ratzeburg 1833 ↓, s. 3, 349.
- ↑ Fitzinger i Heckel 1836 ↓, s. 270.
- ↑ a b Fitzinger i Heckel 1836 ↓, s. 293.
- ↑ Ch.-L. Bonaparte. Catalogo metodico dei pesci europei. „Atti della Settima Adunanza degli Scienziati Italiani Sesta Riunione”. 7 (2), s. 20, 1846. (wł.).
- ↑ J.von N.F.X. Gistel: Naturgeschichte des Thierreichs für höhere Schulen. Stuttgart: Hoffmann, 1848, s. ix. (niem.).
- ↑ a b J.F. von Brandt. Einige Worte über die europäisch-asiatischen Störarten (Sturionides). „Mélanges biologiques tirés du Bulletin de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg”. 7, s. 113, 1869. (niem.).
- ↑ O. Jaekel. Die Morphogenie der ältesten Wirbeltiere. „Monographien zur Geologie und Palaeontologie”. 3, s. 29, 1929. (niem.).
- ↑ M. Holly: Pisces 4, Ganoidei. Leipzig: De Gruyter, 1936, s. 31, seria: Das Tierreich. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 5.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 224.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 71.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 144.
- ↑ sterlet. Merriam-Webster. [dostęp 2023-07-31]. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 102.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 155.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 121.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 114.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 80.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 213.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 96.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 222.
- ↑ Ron Fricke, William Neil Eschmeyer, Richard van der Laan (red.), SEARCH, [w:] Eschmeyer’s Catalog of Fishes, California Academy of Sciences, 7 sierpnia 2012 [dostęp 2012-08-23] (ang.).
- ↑ a b Krystyna Kowalska, Jan Maciej Rembiszewski, Halina Rolik Mały słownik zoologiczny, Ryby, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973
- ↑ a b c d e f g h Eugeniusz Grabda, Tomasz Heese: Polskie nazewnictwo popularne krągłouste i ryby - Cyclostomata et Pisces. Koszalin: Wyższa Szkoła Inżynierska w Koszalinie, 1991.
- ↑ a b c d Josef Reichholf, Gunter Steinbach, Claus Militz: Wielka encyklopedia ryb: słodkowodne i morskie ryby Europy. Wiśniewolski Wiesław (tłum.). Warszawa: Muza, 1994. ISBN 83-7079-317-7.
- ↑ a b c Jerzy Gronau: Słownik nazw ryb. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994. ISBN 83-901154-9-2.
- ↑ Wykaz oznaczeń handlowych gatunków ryb oraz wodnych bezkręgowców wprowadzanych do obrotu na rynek polski. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2015. [dostęp 2015-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-12)]. (pol.).
- ↑ Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-2103-7.
- ↑ The Paleobiology Database (en
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- C.S. Rafinesque. Fishes of the River Ohio. „The Western Review and Miscellaneous Magazine: A Monthly Publication, Devoted to Literature and Science”. 3 (4), s. 244–252, 1820. (ang.).
- J.F. von Brandt & J.T.Ch. Ratzeburg: Medizinische Zoologie oder getreue Darstellung und Beschreibung der Thiere, die in der Arzneimittellehre in Betracht kommen. Cz. 2. Berlin: Hirschwald, 1833, s. i–iv; 1–364; ryc. 1–36. (niem.).
- L.J.F.J. Fitzinger & J.J. Heckel. Monographische Darstellung der Gattung Acipenser. „Annalen des Wiener Museums der Naturgeschichte”. 1 (12), s. 261–326; ryc. 25–30, 1836. (łac. • niem.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
- Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
- Ryby : encyklopedia zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.
- Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.