Przejdź do zawartości

15 Wielkopolska Dywizja Piechoty

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
15 Dywizja Piechoty
2 Dywizja Strzelców Wielkopolskich
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Wielkopolska

Tradycje
Rodowód

2 Dywizji Strzelców Wielkopolskich

Dowódcy
Pierwszy

gen. Kazimierz Grudzielski

Ostatni

gen. Zdzisław Przyjałkowski

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Drohiczynem(2-7 VIII 1920)
bitwa pod Prosienicą (21 VIII 1920)
bitwa o przedmoście warsz. (13–16 VIII 1920)
bitwa pod Kobryniem (11–23 IX 1920)
bitwa pod Łomżą (22 VIII 1920)
bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920)
kampania wrześniowa
bitwa o Pomorze (1–3 IX 1939)
bój na linii jezior koronowskich (2 IX 1939)
bój o przedmoście bydgoskie (2–4 IX 1939)
bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
bój pod Płockiem (14–15 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Bydgoszcz[1]
W 1939:
Białe Błota od 3 IX

Rodzaj wojsk

Piechota

Podległość

4 Armia
Armia „Pomorze”

Skład

59 pułk piechoty
61 pułk piechoty
62 pułk piechoty
15 pułk artylerii lekkiej

Delegacja 15 Dywizji Piechoty z Bydgoszczy u prezydenta RP Ignacego Mościckiego; maj 1935

15 Wielkopolska Dywizja Piechoty (15 DP) – wielka jednostka piechoty Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego II RP.

W wyniku konsolidacji Wojska Polskiego 17 stycznia 1920 2 Dywizja Strzelców Wielkopolskich została przemianowana na 15 Dywizję Piechoty.
W okresie międzywojennym dowództwo 15 DP stacjonowało w Poznaniu. W jej skład w 1923 wchodziły: 59 pp, 61 pp i 62 pułk piechoty[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Pomorze”. Od 2 września broniła przedmościa bydgoskiego, a od 6 września osłaniała grupę armii „Poznań-Pomorze” od północy i powstrzymywała uderzenia III Korpusu Armijnego pod Śmiłowicami i Szczytnem. Toczyła boje pod Dobrzykowem z niemiecką 3 Dywizją Piechoty. Po przekroczeniu Bzury osłaniała przeprawy dla reszty Armii „Poznań” i „Pomorze”. Brała udział w obronie Warszawy[3].

Formowanie dywizji

[edytuj | edytuj kod]

6 marca 1919 głównodowodzący Siłami Zbrojnymi w b. zaborze pruskim, generał porucznik Józef Dowbor-Muśnicki rozkazał „przystąpić niezwłocznie do sformowania 2 Dywizji Strzelców Wielkopolskich z 4, 5 i 6 pułku strzelców”[4][5]. Po zjednoczeniu armii Wielkopolskiej z Wojskiem Polskim w grudniu 1919 otrzymała numer piętnasty[6]. W jej skład weszły 59., 60., 61. i 62 pułk piechoty[7][8].

Walki o granice

[edytuj | edytuj kod]

Organizacja wojenna dywizji w latach 1919–1921

Podczas polskiej ofensywy na Kijów w kwietniu 1920 walczyła pod Berdyczowem z bolszewicką 44 Dywizją Strzelecką. W dniach odwrotu wojsk polskich wchodziła w skład grupy gen. Junga. Od 2 do 7 sierpnia broniła Bugu pod Drohiczynem, następnie walczyła na przedmościu warszawskim. Podczas polskiej kontrofensywy, 20 sierpnia pod Prosienicą zadała ciężkie straty 5 Dywizji Strzelców, a 21 sierpnia pod Śniadowem rozbiła 11 Dywizję Strzelców. 22 sierpnia zdobyła Łomżę, zmuszając bolszewicką 15 Armię do zmiany kierunku odwrotu. W składzie grupy gen. Junga wzięła udział w polskiej ofensywie na Białorusi. walczyła między innymi w bitwie pod Wołkowyskiem[6].

59 pułk piechoty uczestniczył wraz z innymi oddziałami, na początku 1920, w wyzwalaniu Pomorza. Następnie prowadził walki na Ukrainie i Białorusi z bolszewikami. Dywizja uczestniczyła również w Bitwie Warszawskiej. Oddziały 15 DP pod dowództwem gen. Władysława Junga wyparły bolszewików ze znacznej części Mazowsza. 59 pp pod dowództwem płk. Wrzalińskiego pokonał bolszewików pod Duchnowem, Mińskiem Mazowieckim, Ostrowem oraz Łomżą.

Mapy walk dywizji w 1920

[edytuj | edytuj kod]

Dywizja w okresie pokoju

[edytuj | edytuj kod]

W związku z pokojową reorganizacją Wojska Polskiego z 18 października 1920 r. z dywizji wyłączono 60 pp i przekazano do 25 Dywizji Piechoty.

15 DP w 1938

W okresie II RP sztab 15 DP mieścił się w Bydgoszczy[9], a jej oddziały stacjonowały w Bydgoszczy i Inowrocławiu (59 pp).

Dywizja w kampanii wrześniowej 1939

[edytuj | edytuj kod]
Dywizja walczyła w składzie Armii „Pomorze”

Po zakończeniu mobilizacji dywizję przydzielono do Armii „Pomorze", w której składzie otrzymała zadanie osłony Bydgoszczy od zachodu w oparciu o lasy na linii TryszczynKruszyn, między Brdą a Kanałem Bydgoskim. Oddział wydzielony miał bronić przejść przez Noteć pod Nakłem[10].

Wzmocnienie stanu osobowego dywizji nastąpiło w marcu 1939 w związku z zatrzymaniem po ćwiczeniach wiosennych roczników przeszkolonych. Etaty wojenne dywizja osiągnęła 24 sierpnia na drodze mobilizacji alarmowej (tzw. „kartkowej”). Dywizja wchodziła w skład Armii „Pomorze”; przed dywizją postawiono następujące zadania:

Tuż przed wybuchem wojny dywizja obsadziła umocnienia wału obronnego na zachód od Osowej Góry. 31 sierpnia dywizja zajmowała stosunkowo silnie umocniony (stanowiska km, przeszkody przeciwczołgowe, rowy ciągłe dla piechoty) odcinek frontu:

  • rejon styku z 9 DP – Trzemiętowo (wyłącz.)
  • przedpole – pozycja ryglowa – odcinek TrzemiętowoWojnowo
    • 62 pp (bez baonu) wzmocniony batalionem ON „Bydgoszcz” i 15 pal (bez dyonu)
  • główna pozycja obronna między Brdą a Kanałem Bydgoskim – odcinek TryszczynKruszyn
    • 61 pp wzmocniony baonem 62 pp, dwie baterie 15 pal
  • rejon styku z 26 DP – Nakło (włącz.)
    • OW „Tur” III/59 pp, batalion ON „Nakło”, jedna bateria 15 pal
  • m.p. dowództwa dywizji – Bydgoszcz
  • odwód dowódcy dywizji – rejon Smukały
    • 59 pp (bez baonu)
  • rejon ześrodkowania oddziałów rozpoznawczych – Mrocza
    • kawaleria dywizyjna, kompania kolarzy, zmot. kompania saperów, zmot. kompania piechoty (improwizowana – z 61 pp)
1–8 września
Bój o przedmoście bydgoskie

1 i 2 września dywizja obsadzająca przyczółek bydgoski skutecznie odpierała ataki niemieckiego III Korpusu Armijnego składającego z: 50 DP i Brygady „Netze”.

 Osobny artykuł: Bój o przedmoście bydgoskie.

Jednocześnie jej pododdziały pozostające w Bydgoszczy, w tym batalion rezerwy 62 pp i 88. batalion wartowniczy, uczestniczyły w zaciętych walkach w mieście z niemieckimi dywersantami (tzw. „Krwawa Niedziela”). 3 września dywizja otrzymała rozkaz do wycofania się na linię Brdy i Kanału Bydgoskiego. Następnie wycofała się na Toruń. Tu była stale atakowana przez niemiecką 50 DP. 5 września wraz z 26 DP weszła w skład GO gen. Z. Przyjałkowskiego. Od 6 września miała cofać się do Inowrocławia i Kruszwicy, a następnie na Łanięta. Ostatecznie jednak jednostka skierowała się wzdłuż Wisły, 6 IX broniąc w Puszczy Bydgoskiej pozycji między Solcem Kujawskim a Kobylarnią przed atakami 50 DP. Następnego dnia dywizja stanęła w Gniewkowie, otrzymując rozkaz przejścia do rejonu RadziejówZakrzewo. 8 IX po utarczce kolarzy dywizyjnych z niemieckimi motocyklistami dywizja skierowała się w kierunku Brześcia Kujawskiego, który minęła w nocnym marszu. 9 IX Dywizja nie miała styczności z wrogiem, a w nocy 9/10 IX odeszła na linię między jeziorami Borzymowskim i Szczytnowskim[11].

9–18 września

Dywizja wzięła udział w bitwie nad Bzurą, osłaniając (wraz z 27 DP) od 11 września w składzie Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego-Karaszewicza tyły polskiego zgrupowania od północy i zachodu. Tego dnia dywizja odrzuciła 2 natarcia wroga pod Śmiłowicami (gdzie 59 pp odrzucił niemiecką 50 DP) i pod Szczytnem (walki 62 pp z niemiecką 208 DP). 12 IX Dywizja stoczyła poważną walkę na froncie 61 pp i batalionu 86 wspieranych przez I dywizjon 15 pal i 15 dac od Boniewa po Szczytno. Pod naciskiem dwóch pułków niem. 208 DP utracono Szczytno, lecz przeciwnatarciem odwodów miejscowość odzyskano, zadając niem. 338 pp ciężkie straty. Po walce pozostawiono na zachód od Kowala 62 pp w celu osłony południowego skrzydła 27 DP, natomiast zasadniczy trzon dywizji ruszył o 21:00 przez Łanięta do rejonu wsi Strzelce. Tego samego dnia generałowie Bortnowski i Kutrzeba ustalili, że 15 DP wraz z całą Armią „Pomorze” (tj. razem z 4, 16 DP i Wielkopolską BK) po niezbędnym przegrupowaniu (15 DP miała być 13 IX przerzucona transportem samochodowym do Łowicza), w nocy z 13 na 14 IX uderzy przez Łowicz i Skierniewice. W nocy z 14 na 15 września 61 pp atakował pod Gąbinem w celu zlikwidowania niemieckiego przyczółku pod Płockiem. Jednakże w drodze na podstawy wyjściowe pododdziały pogubiły się i wyszły z lasu gąbińskiego nie jednocześnie, często na zbieżnych kierunkach. Nic więc dziwnego, że nie zdołały usunąć niemieckich ubezpieczeń, wymieszały się z nimi i utknęły na podejściach do Dobrzykowa. Wyprowadzony o świcie silny kontratak niemiecki odrzucił zdziesiątkowane kompanie 61 pp z powrotem na skraj lasu. Zamiar likwidacji przyczółka stał się całkowicie nierealny po rozkazie dowódcy Armii „Poznań” gen. Tadeusza Kutrzeby, wyłączającym 15 DP ze składu GO. Dywizja do końca 15 września pozostała na pozycjach obronnych, a wieczorem wyruszyła do wskazanego jej rejonu wyjściowego na wschód od Iłowa (Biała GóraBudy Stare), gdzie miała być użyta do natarcia przez Bzurę. Wieczorem 16 i 17 września dywizja nacierała przez Bzurę celem utworzenia przyczółka – 62 pp przez Brochów atakował w kierunku na Wólkę Smolaną, a 61 pp walczył pod Konarami, ponosząc ogromne straty. Nie mogąc wywalczyć przyczółka, dywizja skierowała się na północ i zdążyła jeszcze pod osłoną 25 DP przeprawić się za Bzurę w Witkowicach.

19–22 września

19 września pod Palmirami resztki dywizji zebrały się bez ciężkiego sprzętu w liczbie ok. 1500 żołnierzy. Miały przedzierać się do Warszawy przez MościskaLaskiBłota Leśne. W związku z tym przemaszerowały przez Laski i Wólkę Węglową. Jednak obrona niemiecka była tutaj wyjątkowo silna, natarcie utknęło i trzeba było szukać przejścia gdzie indziej. Po przegrupowaniu ruszono i dotarto bez przeszkód od Bielan i Wawrzyszewa.

23–28 września

Po osiągnięciu stolicy dywizja została odtworzona w ramach Armii „Warszawa” i przesunięta do odwodu. Stacjonowała w rejonie Cmentarza Powązkowskiego. Walczyła w obronie Warszawy do jej kapitulacji 28 września.

Organizacja wojenna dywizji we wrześniu 1939

[edytuj | edytuj kod]

Pododdziały przydzielone[13]:

Obsada personalna dowództwa dywizji

[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy dywizji
Dowódcy piechoty dywizyjnej
Szefowie sztabu

Obsada personalna w marcu 1939 roku

[edytuj | edytuj kod]

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji[15][a]:

Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca dywizji gen. bryg. Zdzisław Przyjałkowski
dowódca piechoty dywizyjnej płk Albin Skroczyński
szef sztabu ppłk dypl. Józef Drotlew
I oficer sztabu kpt. dypl. Marian Budek
II oficer sztabu kpt. Józef Walusz
komendant rejonu PW konnego mjr kaw. Jan Kazimierz Paszotta
dowódca łączności mjr łączn. Bohdan Starkiewicz
oficer taborowy kpt. tab. Stanisław Marian Polny
oficer intendentury kpt. int. Bolesław Pawlik-Gwozdecki

Obsada personalna Kwatery Głównej

[edytuj | edytuj kod]

Obsada personalna Kwatery Głównej 15 Dywizji Piechoty we wrześniu 1939 roku[17]

  • dowódca dywizji – gen. bryg. Zdzisław Wincenty Przyjałkowski
  • oficer ordynansowy – kpt. br. panc. Jan Emilian Stolarczuk[18]
  • I dowódca piechoty dywizyjnej – płk piech. Albin Skroczyński
  • II dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. kaw. Antoni Durski-Trzaska
  • dowódca artylerii dywizyjnej – płk art. Wojciech Stachowicz
  • oficer sztabu – mjr art. Jan Roman Zwarycz †20 IX 1939 Laski
  • dowódca saperów dywizyjnych – mjr sap. Jan Guderski
  • dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr kaw. Jan Kazimierz Paszota-Panieński
  • szef sztabu – ppłk dypl. piech. Józef Drotlew
  • oficer operacyjny – kpt. dypl. Marian Edmund Budek †20 IX 1939 Laski
  • oficer informacyjny – por. Aleksander Kowalski
  • dowódca łączności – mjr łącz. Bohdan Starkiewicz
  • kwatermistrz – kpt. dypl. piech. Tadeusz Zachara †20 IX 1939 Sieraków
  • szef służby intendentury – kpt. int. z WSW Bolesław Pawlik-Gwozdecki
  • szef służby zdrowia – mjr lek. dr Bohdan Wacław Zakrzewski
  • szef służby weterynaryjnej – mjr lek. wet. Bronisław Sapeta (lekarz weterynarii 11 dak)
  • komendant kwatery głównej – mjr Kazimierz Bielawski

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

[edytuj | edytuj kod]

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[19]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Goc Ryszard[20] podporucznik żołnierz zawodowy Charków
Szulc Florian major żołnierz zawodowy Charków
  1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[16].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Jagiełło 2007 ↓, s. 46.
  2. Almanach oficerski 1923 ↓, s. 40.
  3. Zawilski 2019 ↓, s. 793.
  4. Drozdowski 2017 ↓, s. 5.
  5. Rozkaz dzienny nr 61 Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych w b. zaborze pruskim z 6 marca 1919.
  6. a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 316.
  7. Jagiełło 2007 ↓, s. 29.
  8. Księga chwały piechoty 1937 ↓, s. 217.
  9. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 535.
  10. Jurga 1975 ↓, s. 229.
  11. Porwit 1983 ↓, s. 238-239.
  12. a b Sobkowiak 1945 ↓, s. 73.
  13. Ciechanowski 1983 ↓, s. 48.
  14. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. nr 48 z 18.07.1923 r.
  15. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 534-535.
  16. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  17. Głowacki 1985 ↓, s. 338-339.
  18. Jan Emilian Stolarczuk: Relacja z kampanii wrześniowej 1939 r.. [w:] B.I.27h [on-line]. IPMS, 1945-12-09. [dostęp 2021-07-11]..
  19. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  20. Księgi Cmentarne – wpis 5222.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]