15 Dywizja Grenadierów SS (1 łotewska)

15 Dywizja Grenadierów SS
15. Waffen-Grenadier-Division der SS (lettische Nr. 1)
	Historia
Państwo	III Rzesza
	Dowódcy
Pierwszy	SS-Brigadeführer Peter Hansen
Ostatni	SS-Oberführer Karl Burk
	Działania zbrojne
	Bitwa o Bydgoszcz; Bitwa o Podgaje,
	Organizacja
Formacja	Waffen-SS
Rodzaj wojsk	grenadierzy
Podległość	16 Armia, Grupa Armii Północ
	Multimedia w Wikimedia Commons

15 Dywizja Grenadierów SS (1 łotewska) – dywizja grenadierów Waffen-SS złożona z Łotyszów.

Historia

Pierwsze łotewskie ochotnicze oddziały walczące po stronie III Rzeszy powstały już w lipcu 1941 roku. Nabór do łotewskiego legionu SS rozpoczęto w styczniu 1943 roku. Formalnie nabór był dobrowolny, jednak wiele jednostek łotewskiego wojska wcielono przymusowo (w sumie zebrano 80 000 ludzi).

Łotewska Brygada Ochotnicza SS ruszyła w listopadzie 1943 roku do walki pod Nowosokolniki w ramach VI Korpusu Ochotniczego SS 16 Armii Grupy Armii Północ^[1]. Jesienią jednostka ta została wycofana z frontu, w celu przeformowania na 1 Dywizję Łotewskiego Legionu SS (nazwę zmieniono następnie na 15 Ochotniczą Dywizję Łotewską SS)^[2]. W listopadzie 1943 roku już jako 15 Dywizja Grenadierów SS otrzymała przydział do XXXXIII Korpusu 16 Armii^[1].

Ofensywy Armii Czerwonej i odwrót 15 Dywizji Grenadierów SS

14 stycznia 1944 roku w celu rozbicia sił Grupy Armii „Północ” ruszyła Operacja leningradzko-nowogrodzka Armii Czerwonej. Zmagania były niezwykle zacięte, a obie strony poniosły ciężkie straty. 15 Dywizja Grenadierów walczyła u boku łotewskiej 19 Dywizji SS w ramach VI Korpusu Łotewskiego. W marcu 1944 roku obie łotewskie dywizje walczyła nad rzeką Wielikają – na południe od jeziora Pejpus^[3]. Od stycznia 1944 roku jednostka wchodziła w skład VI Ochotniczego Armijnego Korpusu SS (łotewskiego). Nad Wielikają ceną dużych strat zatrzymała aż 11 dywizji Armii Czerwonej^[1]. Jednostka razem z siłami niemieckimi nieudanie próbowała w tym czasie powstrzymać ofensywę Armii Czerwonej mającą na celu odblokowanie Leningradu. W lecie 1944 roku opuściła swoje pozycje obronne nad Sanuchą a lipcu tego samego roku dywizja uczestniczyła w ciężkich walkach pod Ostrowem (Łotwa). W wyniku tych walk jednostka utraciła zdolność bojową. Kadra trzech pułków piechoty oraz jednostki dywizyjne zostały ewakuowane drogą morską na poligon „Westpreussen” znajdujący się pomiędzy Kościerzyną a Bytowem^[4]. We wrześniu dywizję zaczęto odtwarzać z łotewskich poborowych oraz saperów ze szkolnych i rezerwowych batalionów SS w Dreźnie. W październiku 1944 roku pozostały w Kurlandii pułk artylerii został odcięty w tzw. kotle kurlandzkim wraz z łotewską 19 Dywizją Grenadierów SS (której w tym czasie podlegał), oraz wieloma innymi oddziałami.

Reorganizacja dywizji i walki na Wale Pomorskim

We wrześniu 1944 roku jednostka została odtworzona, otrzymała też nową nazwę 15 Dywizji Grenadierów SS (łotewska nr 1). Dywizja walczyła na Wale Pomorskim, m.in. z oddziałami 1 Armii Wojska Polskiego.

Osobny artykuł: Bitwa o Bydgoszcz.

Osobny artykuł: Bitwa o Podgaje.

Tam też, w Podgajach, 2 lutego 1945, SS-mani z grupy bojowej „Elster” (niem. Kampfgruppe Elster), wchodzącej w skład 15 Dywizji Grenadierów SS, dokonali zbrodni wojennej na polskich jeńcach, paląc żywcem w stodole skrępowanych kablem telefonicznym^[5] lub jak podają inne źródła, drutem kolczastym, 32 żołnierzy Wojska Polskiego z 4 kompanii 3 pułku piechoty^[6]^[7]^[8]^[9].

Osobny artykuł: Zbrodnia w Podgajach.

Łotysze wycofali się potem w rejon Lędyczka, w czasie tego manewru ponieśli straty w wysokości 70%^[6] stanu osobowego i całości sprzętu ciężkiego, po okrążeniu przez 1 Armię Wojska Polskiego i radziecki 2 Samodzielny Korpus Kawalerii Gwardii. Dywizja utraciła także dowódcę, SS-Brigadeführera Herberta von Obwurzera. W marcu Łotysze brali udział w bitwie o Kołobrzeg^[10].

Ostatnie walki dywizji

15 Dywizja SS z resztkami żołnierzy przebiła się na północ od Berlina (Neubrandenburg) i dalej na zachód. Żołnierze z 32. i 33. pułku pod dowództwem obersturmführera Neilandsa uczestniczyli w obronie stolicy III Rzeszy^[3]. 24 kwietnia 1945 roku, po odparciu szturmów oddziałów Armii czerwonej w południowej części Berlina, część wojsk przedostała się przez Łabę i poddała armii amerykańskiej^[11]. Ostatnie łotewskie oddziały złożyły broń pod Schwerinem^[11]. Reszta została rozstrzelana przez wojska radzieckie^[10]. Niektórzy spośród żołnierzy starali się ukryć przed NKWD, bądź próbowali kontynuować walkę partyzancką przeciwko ZSRR^[12].

Kontrowersje

Obecnie, w Łotwie można zaobserwować tendencję do usprawiedliwiania działań łotewskich jednostek SS, zwłaszcza 15 i 19 Dywizji Grenadierów SS, jako zgrupowań walczących o wolność Łotwy. Często jednak przemilcza się zbrodnie wojenne łotewskich oddziałów w służbie III Rzeszy. Tego typu przedstawianie historii na Łotwie i w Estonii nie jest właściwe tylko środowiskom nacjonalistycznym, ale obejmuje szersze kręgi społeczeństwa, media, urzędy i władze państwowe^[13].

W Rydze co roku 16 marca odbywa się marsz upamiętniający żołnierzy legionu. Uczestnicy marszu idą na Plac Wolności, gdzie składają wieńce i upamiętniają legion Waffen SS. W marszu biorą udział weterani łotewskich jednostek^[14].

1 września 1950 Komisja Stanów Zjednoczonych do spraw Osób Przesiedlonych uznała, że jednostka ta nie była stroną wrogą wobec USA i przyznała jej kombatantom prawo do ubiegania się o azyl polityczny^[15].

Umundurowanie

Łotysze nosili takie same mundury jaki inni żołnierze Waffen-SS, jednakże na prawym rękawie płaszcza widniała tarcza w łotewskich barwach narodowych. Na kołnierzach oprócz dystynkcji umieszczony był symbol jednostki. W przypadku 19 Dywizji Grenadierów była to runiczna swastyka a 15. Dywizja - godło Łotwy. Żołnierze nosili niemieckie hełmy Stahlhelm^[16].

Dowódcy

SS-Brigadeführer Peter Hansen (25 lutego 1943 – 1 maja 1943)
SS-Gruppenführer Carl von Pückler-Burghauss (1 maja 1943 – 17 lutego 1944)
SS-Brigadeführer Nikolaus Heilmann (17 lutego 1944 – 21 lipca 1944)
SS-Brigadeführer Herbert von Obwurzer (21 lipca 1944 – 26 stycznia 1945)
SS-Oberführer Arthur Ax (26 stycznia 1945 – 15 lutego 1945)
SS-Brigadeführer Karl Burk (15 lutego 1945 – 2 maja 1945)^[1]

Skład

W roku 1944 w skład dywizji wchodziły następujące pułki^[17]:

32 Pułk Grenadierów Waffen-SS (3. łotewski)
33 Pułk Grenadierów Waffen-SS (4. łotewski)
34 Pułk Grenadierów Waffen-SS (5. łotewski)
15 Pułk Artylerii Waffen-SS, batalion fizylierów Waffen-SS, dywizjon przeciwlotniczy, kompania sanitarna, kompania naprawcza, oddział poczty polowej SS, kompania weterynaryjna, batalion gospodarczy
1 pułk budowlany 15 Dywizji SS
2 pułk budowlany 15 Dywizji SS, zapasowy batalion polowy, oddział żandarmerii polowej Waffen SS i oddział sprawozdawców wojennych^[1]

Skład liczebny dywizji

grudzień 1943 - 20 291
czerwiec 1944 - 18 413
grudzień 1944 - 16 870^[1]

Zobacz też

19 Dywizja Grenadierów SS (2 łotewska)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bishop 2015 ↓, s. 136.
↑ Bishop 2009 ↓, s. 142.
↑ ^a ^b 15. Waffen-Grenadier-Division der SS (lettische Nr. 1). [dostęp 2010-05-21].
↑ Jarosłw Gdański. Łotweska Dywizja Waffen SS na Pomorzu. „Oblicza Historii”, s. 60-68, luty-Marzec 2005. ISSN 1732-9292. (pol.).
↑ Mord jeńców wojenny w Podgajach [online], www.dws-xip.pl [dostęp 2019-05-15] (pol.).
↑ ^a ^b Ryszard Majewski: Waffen SS. Mity i rzeczywistość. Wrocław: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 247. ISBN 83-03-00102-7.
↑ Apoloniusz Zawilski: Polskie fronty. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1996, s. 463 (tom2). ISBN 83-86857-23-4.
↑ Źródło: Grzelak, Stańczyk, Zwoliński: Armia Berlinga i Żymierskiego, Warszawa, 2002, ISBN 83-88973-27-4.
↑ Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988, s. 531 (tom 3). ISBN 83-11-07038-5.
↑ ^a ^b Łotysze w Waffen SS [online], Nowa Strategia [dostęp 2020-11-05] (pol.).
↑ ^a ^b Bishop 2015 ↓, s. 137.
↑ Jarosłw Gdański. Łotweska Dywizja Waffen SS na Pomorzu. „Oblicza Historii”, s. 68, luty-marzec 2005. ISSN 1732-9292. (pol.).
↑ Piotr Cywiński, Roger Boyes:Front nienawiści, „Wprost” nr 39/2003.
↑ Łotwa: W Rydze uczczono marszem łotewski legion Waffen SS [online], www.rp.pl [dostęp 2020-11-05] (pol.).
↑ The Baltic Waffen SS Units are to be considered as separate and distinct in purpose, ideology, activities, and qualifications for membership from the German SS, and therefore the Commission holds them not to be a movement hostile to the Government of the United States under Section 13 of the Displaced Persons Act, as amended.Letter from Harry N. Rosenfield, Acting Chairman of United States Displaced Persons Commision, to Mr. Johannes Kaiv, Acting Consul General of Estonia, in re memorandum from the Estonian Committee in the United States zone of Germany on the question of former Estonian Legionnaires seeking admission to the United States under the Displaced Persons Act, as amended. September 13, 1950.
↑ O. autorze Leszek MolendowskiO.L.M. Doktorant O. autorze Leszek MolendowskiO.L.M. i inni, Kręte losy żołnierza. Łotysze na ziemi kościerskiej [online], Konflikty.pl, 6 stycznia 2013 [dostęp 2020-11-05] (pol.).
↑ Wykaz dywizji Waffen-SS – www.vaterland.pl. [dostęp 2010-05-21].

Bibliografia

Chris Bishop: Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS 1940-1945. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015. ISBN 978-83-11-13701-1.
Chris Bishop: Dywizje Waffen-SS 1939-1945. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11327-5.

[CITEREFBishop2015136-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bishop 2015 ↓, s. 136.

[CITEREFBishop2009142-2] Bishop 2009 ↓, s. 142.

[autonazwa1-3] 15. Waffen-Grenadier-Division der SS (lettische Nr. 1). [dostęp 2010-05-21].

[4] Jarosłw Gdański. Łotweska Dywizja Waffen SS na Pomorzu. „Oblicza Historii”, s. 60-68, luty-Marzec 2005. ISSN 1732-9292. (pol.).

[5] Mord jeńców wojenny w Podgajach [online], www.dws-xip.pl [dostęp 2019-05-15] (pol.).

[Waffen_SS._Mity_i_rzeczywistość-6] Ryszard Majewski: Waffen SS. Mity i rzeczywistość. Wrocław: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 247. ISBN 83-03-00102-7.

[Polskie_fronty_1918-1945-7] Apoloniusz Zawilski: Polskie fronty. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1996, s. 463 (tom2). ISBN 83-86857-23-4.

[Armia_Berlinga_i_Żymierskiego-8] Źródło: Grzelak, Stańczyk, Zwoliński: Armia Berlinga i Żymierskiego, Warszawa, 2002, ISBN 83-88973-27-4.

[Polski_czyn_zbrojny_w_II_wojnie_światowej-9] Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988, s. 531 (tom 3). ISBN 83-11-07038-5.

[:2-10] Łotysze w Waffen SS [online], Nowa Strategia [dostęp 2020-11-05] (pol.).

[CITEREFBishop2015137-11] Bishop 2015 ↓, s. 137.

[12] Jarosłw Gdański. Łotweska Dywizja Waffen SS na Pomorzu. „Oblicza Historii”, s. 68, luty-marzec 2005. ISSN 1732-9292. (pol.).

[13] Piotr Cywiński, Roger Boyes:Front nienawiści, „Wprost” nr 39/2003.

[14] Łotwa: W Rydze uczczono marszem łotewski legion Waffen SS [online], www.rp.pl [dostęp 2020-11-05] (pol.).

[15] The Baltic Waffen SS Units are to be considered as separate and distinct in purpose, ideology, activities, and qualifications for membership from the German SS, and therefore the Commission holds them not to be a movement hostile to the Government of the United States under Section 13 of the Displaced Persons Act, as amended.Letter from Harry N. Rosenfield, Acting Chairman of United States Displaced Persons Commision, to Mr. Johannes Kaiv, Acting Consul General of Estonia, in re memorandum from the Estonian Committee in the United States zone of Germany on the question of former Estonian Legionnaires seeking admission to the United States under the Displaced Persons Act, as amended. September 13, 1950.

[16] O. autorze Leszek MolendowskiO.L.M. Doktorant O. autorze Leszek MolendowskiO.L.M. i inni, Kręte losy żołnierza. Łotysze na ziemi kościerskiej [online], Konflikty.pl, 6 stycznia 2013 [dostęp 2020-11-05] (pol.).

[17] Wykaz dywizji Waffen-SS – www.vaterland.pl. [dostęp 2010-05-21].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Pancerne	1 Dywizja Pancerna SS „Leibstandarte SS Adolf Hitler” 2 Dywizja Pancerna SS „Das Reich” 3 Dywizja Pancerna SS „Totenkopf” 5 Dywizja Pancerna SS „Wiking” 9 Dywizja Pancerna SS „Hohenstaufen” 10 Dywizja Pancerna SS „Frundsberg” 12 Dywizja Pancerna SS „Hitlerjugend”
Grenadierów pancernych	4 Dywizja Grenadierów Pancernych SS „Polizei” 11 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych SS „Nordland” 16 Dywizja Grenadierów Pancernych SS „Reichsführer SS” 17 Dywizja Grenadierów Pancernych SS „Götz von Berlichingen” 18 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych SS „Horst Wessel” 23 Dywizja Grenadierów Pancernych SS „Nederland” 27 Ochotnicza Dywizja Grenadierów SS (1 flamandzka) „Langemarck” 28 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych SS (1 walońska) „Wallonien”
Górskie	6 Dywizja Górska SS „Nord” 7 Ochotnicza Dywizja Górska SS „Prinz Eugen” 13 Dywizja Górska SS (1 chorwacka) „Handschar” 21 Dywizja Górska SS (1 albańska) „Skanderbeg” 23 Dywizja Górska SS (2 chorwacka) „Kama” 24 Dywizja Górska SS „Karstjäger”
Kawalerii	8 Dywizja Kawalerii SS „Florian Geyer” 22 Ochotnicza Dywizja Kawalerii SS 33 Dywizja Kawalerii SS (3 węgierska) 37 Ochotnicza Dywizja Kawalerii SS „Lützow”
Grenadierów	14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska) 15 Dywizja Grenadierów SS (1 łotewska) 19 Dywizja Grenadierów SS (2 łotewska) 20 Dywizja Grenadierów SS (1 estońska) 25 Dywizja Grenadierów SS (1 węgierska) „Hunyadi” 26 Dywizja Grenadierów SS (2 węgierska) „Hungaria” 29 Dywizja Grenadierów SS (1 rosyjska) 29 Dywizja Grenadierów SS (1 włoska) 30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska) 30 Dywizja Grenadierów SS (2 rosyjska) 31 Ochotnicza Dywizja Grenadierów SS „Böhmen und Mähren” 32 Ochotnicza Dywizja Grenadierów SS „30 Januar” 33 Dywizja Grenadierów SS (1 francuska) „Charlemagne” 34 Dywizja Grenadierów SS „Landstorm Nederland” 35 Dywizja Grenadierów Policji SS 36 Dywizja Grenadierów SS 38 Dywizja Grenadierów SS „Nibelungen”