Łuska (nabój)

Łuska wyrzucona z karabinka M4 bezpośrednio po wystrzeleniu

Łuska (dawniej gilza) – główna część naboju w której znajdują się jego pozostałe elementy (najczęściej ładunek miotający, spłonka oraz pocisk). Łuska dodatkowo zabezpiecza i uszczelnia komorę nabojową podczas strzału.

Historia

Łuskę wynalazł w 1812 roku Samuel Johannes Pauly, Francuz szwajcarskiego pochodzenia; miała ona papierowe ścianki i mosiężne dno. Stanowiła przełom w broni palnej, rozwiązując problemy z ładowaniem broni odtylcowej, co umożliwiło znacznie szybsze ładowanie i zwiększenie szybkostrzelności.

Budowa

Łuska przybiera formę cylindrycznego pojemnika (wewnątrz którego umieszczany jest ładunek miotający) o otwartym wlocie (w którym zazwyczaj osadzany jest pocisk) zakończonego zazwyczaj płaskim denkiem często wyposażonym w kryzę (w okolicach której umieszczana jest spłonka).

Łuski stosowane do broni rozdzielnego ładowania zawierały jedynie część tych elementów, natomiast w nowocześniejszych nabojach zespolonych łuska łączy wszystkie elementy w integralną całość.

Nazwa naboju zapisywana w systemie metrycznym, zawiera najczęściej również informację o długości łuski. Przykładowo dla naboju 9 × 19 mm Parabellum wynosi ona 19 mm.

Materiał

Ze względu na materiał z jakiego zostały wykonane, łuski można podzielić na:

papierowe – stosowane w XIX wiecznych karabinach iglicowych (ulegjące spaleniu podczas wystrzału)
mosiężne – współcześnie najpopularniejsze (wielokrotnego użytku)
stalowe – powstałe jako zamiennik dla droższych łusek mosiężnych, z reguły pokryte warstwą trwałego lakieru w celu zabezpieczenia przed korozją (współcześnie rzadko stosowane)
aluminiowe lub z tworzyw sztucznych – wprowadzane przez niektóre wytwórnie na rynek cywilny, tańsze od mosiężnych, jednorazowe, często niskiej jakości
gilzy – korpus dawniej wykonywany z papieru (współcześniej najczęściej z tworzyw sztucznych) łączący się z metalowym denkiem (zwykle mosiężnym) i okuciem. Stosowane najczęściej do produkcji amunicji śrutowej w strzelbach

Nabój z łuską papierową (XIX w.)
Naboje z łuskami mosiężną i stalową
Naboje w łuskach z tworzywa sztucznego
Gilza z papierowym korpusem

Kształt korpusu

Ze względu na kształt korpusu, wyróżnia się łuski:

proste – korpus ma jednakową średnicę na całej długości, popularny rodzaj w nabojach pistoletowych i rewolwerowych (np. nabój 9 × 18 mm Makarow)
zwężające się – denko ma większą średnicę niż wlot, przez co łuska ma kształt lekko stożkowy (np. 6,5 × 58 mm R)
przewężające (butelkowe) – szeroki korpus zwieńczony jest wąską szyjką. Współcześnie szczególnie popularny kształt stosowany w nabojach pośrednich i karabinowych (np. 7,92 × 57 mm Mauser).

Łuski proste
Łuska zwężająca się
Łuska przewężająca (butelkowa)

Rodzaje kryz

Ze względu na rodzaj kryzy wyróżnia się łuski:

z kryzą wystającą
z kryzą zwykłą
z kryzą częściowo wystającą
z kryzą zmniejszoną
opasane – łuska z kryzą zwykłą z dodatkowym wzmocnieniem dna

Sposób zapłonu spłonki

Według sposobu zapłonu spłonki w łusce naboje dzieli się na trzy typy:

nabój typu Lefaucheux (trzpieniowy) – wynaleziony w 1835 r. Kurek uderzał w znajdujący się z boku dna łuski pręcik, który detonował piorunian rtęci w spłonce. Dziś niestosowany;
nabój bocznego zapłonu – ładunek inicjujący umieszczony jest wewnątrz kryzy łuski, iglica broni uderza punktowo w brzeg dna łuski. Bardzo popularny ze względu na niską cenę. Podstawowy nabój tego typu to stosowany w sporcie strzeleckim .22LR, w wielu krajach (USA, Kanada, Rosja) używany także do polowań i odstrzału małych szkodników;
nabój centralnego zapłonu – ładunek inicjujący znajduje się w spłonce osadzonej w gnieździe w środku denka łuski. Iglica uderza więc w spłonkę umieszczoną centralnie. Dziś używany niemal we wszystkich rodzajach nabojów;

W zależności od rodzaju spłonki (Boxer lub Berdan) gniazdo spłonki będzie różnie ukształtowane. Ponadto łuska ze spłonką Boxer ma jeden kanał ogniowy, a łuska ze spłonką Berdan - dwa. Do ponownego wykorzystania nadają się jedynie łuski ze spłonką typu Boxer.

Zobacz też

Bibliografia

David Harding: Encyklopedia broni. Warszawa: Wydawnictwo Penta, 1995
Firearms Fact Book. National Rifle Association of America 1993 ISBN 0-935998-55-1
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej(od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 114. ISBN 83-86028-01-7.
Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
Stanisław Torecki: 1000 słów o broni i balistyce. Wyd. 3, popr. i uzup. Warszawa: Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06699-X.