Turul
Turul – mityczny ptak, identyfikowany z rarogiem lub sokołem, który miał przyprowadzić lud Madziarów w miejsce obecnych Węgier. Choć nie jest oficjalnym godłem państwa, stanowi ważny symbol kulturowy Węgrów, szczególnie popularny wśród zwolenników koncepcji tzw. „Wielkich Węgier”, pragnących odtworzenia granic sprzed podpisania traktatu w Trianon.
Według innych interpretacji Turul ma cechy orła i kruka. Jest mitycznym praojcem narodu węgierskiego – świętym ptakiem totemowym Arpadów lub postacią najwyższego boga Istena, mitycznym ojcem Attyli i Almosa.
Pomniki Turula
Najsłynniejszy pomnik Turula znajduje się na filarze kończącym ozdobne ogrodzenie wschodniego dziedzińca zamku Królewskiego w Budapeszcie[1]. Został wykonany w 1905 roku przez rzeźbiarza Gyulę Donátha[2][3]. Donáth jest także autorem pomnika Turula stojącego od 1907 roku w Bánhidzie, dzielnicy miejscowości Tatabánya, położonej 60 km na zachód od Budapesztu. Posąg Turula z tego pomnika charakteryzuje się 15-metrową rozpiętością skrzydeł, co czyni go największym w Europie posągiem przedstawiającym ptaka[4].
W Budapeszcie, oprócz pomnika na terenie zamku Królewskiego, znajduje się jeszcze jeden pomnik Turula, budzący sporo kontrowersji monument w XII dzielnicy (Hegyvidéku), na skrzyżowaniu ulic Istenhegyi i Böszörményi, w pobliżu kościoła Városmajor[5][6][7]. Pomnik ten powstał w 2005 roku jako forma upamiętnienia miejscowych ofiar II wojny światowej, z inicjatywy ówczesnego burmistrza Budapesztu, wywodzącego się z prawicowej partii Fidesz Györgyego Mitnyana[5][6]. Postawienie pomnika odbyło się bez wymaganych zezwoleń lewicowo-liberalnego kierownictwa Budapesztu[5][6]. Próby działań administracyjnych związanych z usunięciem nielegalnego obiektu budowlanego spotkały się ze sprzeciwem radykalnych i skrajnie prawicowych organizacji politycznych (m.in. partii Jobbik), które wielokrotnie organizowały demonstracje w obronie pomnika[5][6]. Bronienie pomnika przez organizacje skrajnie prawicowe ma podłoże w znaczeniu Turula jako symbolu kojarzonego z faszystowskim ugrupowaniem strzałokrzyżowców, istniejącego w czasie II wojny światowej[5]. W październiku 2019 roku w czasopiśmie Mozgó Világ ukazał się artykuł opisujący zbrodniczą działalność w ramach ugrupowania strzałokrzyżowców Józsefa Pokorniego, dziadka obecnego (stan na 2023 rok) burmistrza XII dzielnicy Budapesztu z ramienia Fideszu, Zoltána Pokorniego[8][5]. Okazało się, że jego nazwisko widnieje na pomniku wśród nazwisk ofiar wojny[5]. Pokorni natychmiast zainicjował usunięcie nazwiska swojego przodka ze zbioru nazwisk ofiar na monumencie[6]. W lutym 2021 roku rada XII dzielnicy zdecydowała o zastąpieniu pomnika Turula nowym pomnikiem upamiętniającym II wojnę światową[7].
Poza Budapesztem i Tatabányą pomniki Turula znajdują się także m.in. w miejscowościach Nagykanizsa, Velence i Nagykáta (pomniki w dwóch ostatnich miejscowościach są tzw. „pomnikami trianońskimi” (węg. Trianon-emlékmű)[9][10][11].
Galeria zdjęć pomników
-
Pomnik Turula na filarze ogrodzenia na terenie zamku Królewskiego w Budapeszcie -
Pomnik Turula w Tatabányi -
Pomnik Turula w XII dzielnicy Budapesztu -
Pomnik Turula w Nagykanizsa -
Trianoński pomnik Turula w Velence -
Trianoński pomnik Turula w Nagykáta
.jpg)
,_W,_2021_Nagyk%C3%A1ta.jpg)
Przypisy
- ↑ Mr Foster: History of Hungary's Buda Castle and Its Rebirth. owlcation.com, 2023-01-30. [dostęp 2023-06-30]. (ang.).
- ↑ Műalkotás - Budapest - A budavári turul szobor. archivum.mtva.hu. [dostęp 2023-06-30]. (węg.).
- ↑ Budai Vár: visszaszállt a Turul a helyére. infostart.hu, 2021-09-02. [dostęp 2023-06-30]. (węg.).
- ↑ Tatabánya, Turul-emlékmű, Szelim-barlang. kirandulastippek.hu. [dostęp 2023-06-30]. (węg.).
- ↑ a b c d e f g jezwegierski: Pomnik morderców. jezwegierski.home.blog, 2021-02-20. [dostęp 2023-06-30]. (pol.).
- ↑ a b c d e Fate of Controversial Turul Statue Near Arrow-Cross Killings Still in Limbo. hungarytoday.hu, 2021-02-02. [dostęp 2023-06-30]. (ang.).
- ↑ a b New World War II memorial to be built in 12th District – Turul Statue not to be renamed. pestbuda.hu, 2021-02-02. [dostęp 2023-06-30]. (ang.).
- ↑ Rab László: Pokorni József kabátja – tanulmány. mozgovilag.hu, 2019-10-18. [dostęp 2023-06-30]. (węg.).
- ↑ Turul szobor - Nagykanizsa. szallas.hu. [dostęp 2023-06-30]. (węg.).
- ↑ Trianon-emlékmű avatása Velencén. feol.hu, 2019-08-21. [dostęp 2023-06-30]. (węg.).
- ↑ Nagykáta, Trianon-emlékmű. trianon100.hu. [dostęp 2023-06-30]. (węg.).
Bibliografia
- Bogowie, demony, herosi. Leksykon, Zbigniew Pasek (red.), Kazimierz Banek, Kraków: „Znak”, 1996, s. 389, ISBN 83-7006-597-X, OCLC 749557414.