Aktinyo
.png)
Say aktinyo et kemikal ya elemento ya walay simbolo ya Ac tan atomikon numero 89. Say inmunan inisolo to et nen Friedrich Oskar Giesel nen 1902, ya angiter ed satan na ngaran ya emanium odino emanyo; say elemento et akaawat na ngaran to lapud aliwa ya inmebat ed sustansia ya nalmo nen André-Louis Debierne nen 1899 tan tinawag ton actinium. Say Actinium so angiter na ngaran ed serye na aktinido, sakey ya grupo na 15 ya elemento ed pegley na actinium tan lawrensyo diad periodic table. Kaibad polonyo, radyo, tan radon, say actinium so sakey ed saray unonan aliwan primordial ya radioactive elements ya na-isole.
Say aktinyo et malemew tan mapekel ya abug ya metal ya radioactive, tan maples ya onkiwas ed oksiheno tan say kapepew ed dagem pian magmaliw ya amputin katat na actinium oxide ya ontutunda ed kaaruman ya oksidasyon. Singa ed dakel ya lantanido tan dakel ya actinide, say aktinyo et mangaasikasod estado ya oksidasyon na +3 diad ngalngali amin ya chemical compounds to. Say aktinyo et naromog labat ed saray traces na uranium tan thorium ore bilang isotopo 227Ac, ya onkalkalkalkal na 21,772 taon, ya manlalapud beta tan no maminsan et alpha particles, tan 228Ac, ya aktibo ed beta ya walaan na 6.15 oras ya half-life. Say sakey a tonelada na natural a uranyo ed mineral et manga 0.2 miligram na actinium-227, tan say sakey a tonelad na thorium et manga 5 nanogram na actinium-228 Lapud maapit ya inkapareha na pisikal tan kimikal a kayarian na aktinyo tan lantano, aliwan praktikal so pandumaan na aktinyo ed eryo. Imbes, elemento et iparaan, diad miligram a karakel, panamegley na neutron irradiation na 226Ra diad nuclear reactor. Lapud kakulangan, atagey ya presyo tan radioaktibo, anggapoy importantin industria ya uusaren na aktinyo.