Ditirambe

Lo ditirambe (en grèc ancian: διθύραμβος dithúrambos, tèrme d'etimologia escura) es un imne religiós cantat per un còr d’òmes acompanhat d'un aulos e d'una dança representant a l'origina l'empresa de Dionís suls òmes. Quitament se de ditirambes foguèron adreiçat a d'autras divinitats grègas, s'agís abans tot d'una accion liturgica celebrada en onor de Dionís, qu'una de las epiclèsos es Dithyrambos.

Per extension, designa uèi un laus entosiasta, e mai sovent excessiu.

Originas

Al començament del sègle VII abC, lo poèta Arquilòc proclama ufan qu'enrega volontièrs un ditirambe quand es ibre: « Sai entonar lo bèl cant del Senhor Dionís, lo ditirambe, folzejat al còr d’un bon còp de vin ». A aquesta epòca, lo ditirambe es un cant cultural sens contengut mitologic particular, cantat per un exarchon (« menaire »), amb un repic cantat pel còr. A aquesta inspiracion desordonada del deliri, succediguèt un espectacle, alara que los coreutas aprenguèron un tèxte per còr.

Arion de Metimna (v. 600 AbC), un citarèda de Corint, introduch un dialòg entre lo corifèu, cap de còr, e lo quita còr; Erodòt ne fa lo paire del ditirambe. Arion apond tanben de mètres suplementaris. Segon Teofrastes, foguèron de mesuras que compausan lo vèrs eroïc que se forma l'anapèst, qu'a mai d'espandida, e que fa naícer lo ditirambe, aqueste genre tan liure e ric, que rèstes s'encontran, coma lo dich Teofrastes, dins quina que siá composicion oratòria abondanta e armoniosa. Lasos d'Ermione, dins la segonda mitat del sègle VI AbC., introduch a Atenas los concors de ditirambes, utilizant l'aulòs (autbòi doble). Lèu, lo genre pren sa forma fixa: una alternança d'estròfas (cantadas pel corifèu sol) e d’antistròfas (repic cantas a l’unisson pel còr), prefigurant, segon Aristòtel, la tragèdia grèga: lo corifèu se transforma en actor verai. Lo dialòg que s'installa entre e elo le còr se nomena en grèc ὑπόκρισις, hypokrisis, respons, e ten del dialòg dramatic.

A Atenas, Pisistrat plaça lo genre al programa dels concors musicals de la Panatenèas e de las Dionisias : caduna de las detz tribús dona un còr de 50 òmes e de 50 mainats. Lo concors de ditirambe de las Dionisias mobiliza tanben un milierat d'Atenians. Pauc a pauc, lo ditirambe se transforma en genre literari ont Simonides de Ceos, Baquilides e Pindar (qu'auriá agut Lasos per mèstre) se distrian. Dins una epigrama portada per l’Antologia palatina, Simonides es fan de aver ganhat per 56 còps de concors de còrs d'òmes. Demoran d'importants fragments de ditirambes de Baquilides, descobèrts en 1898 dins de papirs. Los subjèctes i son posats dins la mitologia grèga, mas se fa pauc d'allusions al quita Dionís. En comparason, Pindar dona una plaça sempre mai importanta a aqueste dieu.

Lo ditirambe tardièr

Dins lo darrièr quart del sègle V abC, lo ditirambe passa las règlas classicas. La musica pren una plaça sempre mai importanta. Lo lengatge ven sempre mai de plus en plus preciós. Le ditirambe es alara condamnat per Platon dins Las Leis pendent qu'Aristofanes fa del poèta ditirambique Cinesias una de sos caps de turc. Dons los Aucèls, lo Cinesias de teatre explica tanben a l'eròi que son art es aqueste dels nívols, « tot lo brilhant dels imnes eroïcs es dins lo vaporós, lo sorn, los blavencs lustrats e los berçadís d'alas ». Una scolia al subjècte d'aqueste passatge dich: « ès encora mens comprensible qu'un ditirambe ».

Nòtas

Bibliografia

Michel Corvin, Dictionnaire encyclopédique du théâtre à travers le monde, Bordas, Paris, 2008 ISBN: 978-2-04-731295-7, p. 440.
Jean-Charles Moretti, Théâtre et société dans la Grèce antique, Paris, Le Livre de Poche, coll. « Références », 2001 (ISBN 2-253-9058-52).
Henri Jeanmaire, Dionysos, Histoire du culte de Bacchus, réédition Payot, 1991 ISBN: 978-2228884402
(en) A. W. Pickard-Cambridge, Dithyramb, Tragedy and Comedy, Clarendon Press, Oxford, 1962 (2e édition revue par T. B. L. Webster, 1re édition 1927).