An Nòu
L'An Nòu o An Novèl es lo primièr jorn de l'annada e mai lo tèrme designa tanben las fèstas d'aquel primièr jorn de l'an.
Coma tot aniversari d'un calendièr donat, lo jorn de l'an pòt semblar mobil dins un calendièr foncionant amb una autra logica. Per exemple, l'An Nòu del calendièr chinés apareis coma una data mobila dins lo calendièr gregorian.
Diferéncia entre los calendièrs
[modificar | Modificar lo còdi]E mai que los Jorns de l'an tomben pas a la meteissa data d'un calendièr a l'autre, se pòt veire una concordança relativa entre aqueles dels païses temperats. En efèit, aquò que foguèt interpretat coma la « desaparicion » de la vegetacion pendent l'ivèrn e sa renaissença a la prima conduguèt lo mite fòrça espandit de la renaissença ciclica de l'an. Atal un grand nombre de Jorns de l'an son festejats entre lo Solstici d'ivèrn e l'equinocci de prima.
Pasmens, aquò es pas universal.
Se pòt citar per exemple l'Egipte antica, que (alara qu'utilizava un calendièr civil solar) festejavan l'An Nòu tre l'arribada annala de l'aigada del Nil. Aquela aigada es deguda a las pluèjas que tomban luènh en amont (dins los nauts planòls); sa data èra entièrament tributària de fenomèns meteorologics. Pasmens, se passava generalament al meteis periòde.
Diferents calendièrs amb la correspondéncia de las datas de lor An Nòu dins lo calendièr gregorian :
- Calendièrs actius
- Annada solara (variable seguent los païses)
- Calendièr atic : luna novèla seguent lo solstici d'estiu (junh o julhet)
- Calendièr chinés : entre lo 20 de genièr e lo 18 de febrièr ;
- Calendièr egipcian antic : lo 19 de julhet (tre de l'aigada de Nil) ;
- Calendièr etiopian : lo 11 de setembre;
- Calendièr fixe : 1èr de genièr.
- Calendièr ebriac : Roch Achana (en setembre o octobre)
- Calendièr julian : vèrs lo 14 de genièr ; data encara utilizada dins qualques païses o comunautats (Calendièr berbèr,...)
- Calendièr liturgic roman (primièr dimenge de l'Avent, fin de novembre)
- Calendièr musulman : calendièr liturgic dins la majoritat dels païses musulmans e oficials dins autres.
- Calendièr Nanakshahi (Punjabi: ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ, nānakashāhī), un dels calendièrs sikh : 14 de març (1 Chet).
- Calendièr persan zoroastrian e Baha'i : 21 de març (equinòcci de prima) ;
- Calendièr universal : 1èr de genièr ;
- Calendièrs abandonats
- Calendièr republican (Revolucion Francesa) : 1èr vendémiaire (22 de setembre), a l'Equinòcci automnal ;
Istòria de l'An Nòu
[modificar | Modificar lo còdi]Egipte antic
[modificar | Modificar lo còdi]En Egipte antic, l'An Nòu èra lo primièr jorn del calendièr, o lo primièr jorn del primièr mes de la sason de l’inondacion de las culturas per Nil : lo I Akhet 1. Lo I Akhet 1 correspondiá simbolicament a l'aigada de Nil, pasmens que foguèt pas totjorn lo cas perque lo calendièr de l'Egipte antic se descalava cada an. Atal, aquela data portava una fòrta idèa de renovum de benastre, l'aigada de Nil essent vitala pels Egipcians perque despausava sus las culturas de limon.
Roma antica
[modificar | Modificar lo còdi]En 46 ab. C., l’emperaire roman Juli Cesar decidiguèt que lo 1èr de genièr seriá l'An Nòu. Los Romans dedicavan aquel jorn a Janus, le dieu de las pòrtas e dels començaments. Lo mes de genièr deu son nom a Janus ; aquel aviá doas fàcias, l’una tornejada cap endavant, e l’autre cap en arrièra. [1]
Segon l'etimologia dels meses de setembre (seten mes), octobre (ochen mes), novembre (noven mes) e decembre (detzen mes), l'antic calendièr roman aviá lo mes de març per primièr mes.
Pasmens, amb l'avinament de la Republica, los Romans prenguèron l'abitud de distinguir los ans en indicant lo nom d'un cònsol, lo consulat essent una magistratura que son mandat dura un an. En -153, lo jorn de l'investidura dels cònsols, fin alara fixada lo 15 de març, passèt al 1èr de genièr[2].
Ovidi (-43 Ab. C.; 17 Ap. C. ), dins Los Fastis nos permet de conéisser de costumas romanas per l'An Nòu : un culte èra donat a Janus, dieu de las pòrtas e dels començaments, amb sacrificis d'animals e ofrendas de fruches e de mèl. Se dubrissiá las pòrtas dels temples. Aquel jorn èra considerat coma lo primièr de l'an e se fasiá de vòts, mas se trabalhava, almens simbolicament, en signe de prosperitat economica. Coma èra un jorn fast, los tribunals èran en activitat. Vestits de blanc, los Romans acompanhavan en procession los nòus cònsols de lor demorança al temple de Jupitèr Capitolian.
França
[modificar | Modificar lo còdi]En França, l'An Nòu foguèt pas totjorn lo 1èr de genièr : l'An Nòu comença a aquela data dempuèi 1564. Es lo rei Carles IX de França que, dins l'Edicte de Rosselhon del 9 d'agost de 1564, fixa la començança de l’an al 1èr de genièr.
Als sègles VI e VII, dins fòrças províncias, l'An Nòu èra lo 1èr de març. Jos Carlesmanhe, l’an començava per Nadal. Del temps dels reis capecians, l’an començava lo jorn de Pascas. En consequéncia, los ans èran de longor fòrça variable. Aquel usatge foguèt gaireben general als sègles XII, XIII e fins al mitan del sègle XV segon las províncias. Los genealogistas dels reis de França deurián doncas joglar amb las datas en foncion dels luòcs.
En 1622, aquela mesura foguèt generalizada pel Papa per l’ensemble del monde catolic, que siá simplament per simplificar lo calendièr de las fèstas religiosas.
En 1792, lo calendièr republican aboliguèt lo 1r de genièr e faguèt començar l'an lo 1èr de vendémiaire.
Practicas de l'An Nòu a l'ora d'ara
[modificar | Modificar lo còdi]Euròpa Occidentala
[modificar | Modificar lo còdi]En Occident, es costuma de festejar l'An Nòu amb una taulejada la velha, es a dire lo 31 de decembre: es lo ressopet de Sant Silvèstre. Se manja generalament lo fetge gras e se beu de champanha. A mièjanuèch, cadun se potoneja, a vegadas jol vesc, en se felicitant amb los melhors vòts possibles e en s'engatjant a d'eventualas bonas intencions. Puèi, s'ofrís las estrenas, presents de l'An Nòu.
Asia
[modificar | Modificar lo còdi]China
[modificar | Modificar lo còdi]
En China, cal escriure e lançar sos vòts dins un « arbre de vòts ». Cal alara qu'aquel papièr i demòre tota la serada per que lo vòt se realize. L'An Nòu chinés es tanben festejat per de fuòcs d'artificis espectacloses e d'explosions de petards.
Oceania
[modificar | Modificar lo còdi]
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en) The World Book Encyclopedia (1984), tome XXIV, p. 237
- ↑ (en) Lesley Adkins, Roy A. Adkins, Handbook to life in ancient Rome, Oxford University Press US, 1998, p. 42.
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) The world book encyclopedia, 1984, vol. XXVI}}