Gnagarar

Gnagarar
Ekorn (Scirius vulgaris)
Systematikk
Rike:	Dyr Animalia
Rekkje:	Ryggstrengdyr Chordata
Underrekkje:	Ryggradsdyr Vertebrata
Klasse:	Pattedyr Mammalia
Orden:	Gnagarar Rodentia Bowdich, 1821

Gnagarar (latin Rodentia) er ein orden av pattedyr som er særprega ved dei to kraftige fortennene i overkjeven. Tidlegare rekna ein òg haredyra til gnagarane under overordenen Glires, men ein har gått bort frå dette synet i nyare tid.

Til gruppa høyrer omkring 1 500 beskrivne artar fordelt på 30 familiar. I Noreg førekjem 18 artar.

Kjenneteikn

Gnagarane sitt fremste kjenneteikn er framtennene deira, som er tilpassa gnaging og veks heile livet. Hjå brunrotte Rattus norvegicus veks dei så mykje som 2,7 mm i veka. Dei er dekt med hard emalje berre på framsida, så når dei vert brukt får dei ein kvass egg som gjer dei til effektive gnagereiskapar. Ulike grupper nyttar dei til ulike føremål. Mønsteret i emaljen kan vera nyttig når ein skal bestemma artar.

Dyra i gruppa er kompakt bygde og har oftast korte bein. Dei er sålegjengarar og er elles særs varierte i kroppsbygging; særleg halen. Berre i Noreg er spennet breitt; artar som bever, ekorn, dei ulike rottene og lemenet har vidt ulike former på halen sin.

Den største gnagaren i verda i dag er flodsvinet, som kan vega over 60 kg og lever i våtmarker i Sør-Amerika. Dei langt fleste gnagarar er likevel smågnagarar som oftast veg mindre enn 100 gram.

Inndeling

Afrikansk pygmemus er rekna som ein av dei to minste gnagarane.

Dvergmus er rekna som ein av dei to minste gnagarane, og er blitt observert i Noreg.

Bever er den største gnagaren som lever naturleg i Noreg.

Flodsvin er den største nolevande gnagaren i verda.

Inndelinga under følgjer Animal Diversity Web, med nokre tillegg etter Handbook of the Mammals of the World (2017).

Treliste

• Orden: Rodentia, gnagarar
  • Underorden: Anomaluromorpha, springharegruppa
    • Familie: Anomaluridae, skjelekornfamilien, lurvehaleekornfamilien
    • Familie: Pedetidae, springharefamilien
  • Underorden: Castorimorpha, bevergruppa
    • Familie: Castoridae, beverfamilien
    • Familie: Geomyidae, kinnposerottefamilien
    • Familie: Heteromyidae, kengururottefamilien
  • Underorden: Hystricomorpha, marsvingruppa
    • Infraorden: Ctenodactylomorphi, kamfingerrottelignende gnagarar
      • Familie: Ctenodactylidae, kamfingerrottefamilien
    • Infraorden: Hystricognathi
      • Parvorden: Phiomorpha
        • Familie: Hystricidae, holepiggsvinfamilien
        • Familie: Petromuridae, klipperottefamilien
        • Familie: Thryonomyidae, sumprottefamilien
        • Parvorden: Bathyergomorpha, sandgravarliknande gnagarar
          • Familie: Bathyergidae, sandgravarfamilien
      • Parvorden: Caviomorpha, marsvinliknande gnagarar
        • Overfamilie: Erethizontoidea, trepiggsvingruppa
          • Familie: Erethizontidae, trepiggsvinfamilien
        • Overfamilie: Cavioidea
          • Familie: Dasyproctidae, agutifamilien
          • Familie: Cuniculidae, pakafamilien
          • Familie: Dinomyidae, pakaranafamilien
          • Familie: Caviidae, marsvinfamilien
        • Overfamilie: Octodontoidea, trompetrottegruppa
          • Familie: Octodontidae, trompetrottefamilien
          • Familie: Ctenomyidae, kamrottefamilien
          • Familie: Echimyidae, piggrottefamilien, tornerottefamilien
          • Familie: Myocastoridae, sumpbeverfamilien
          • Familie: Capromyidae, beverrottefamilien
        • Overfamilie: Chinchilloidea, chinchillagruppa
          • Familie: Chinchillidae, chinchillafamilien
          • Familie: Abrocomidae, haremusfamilien
  • Underorden: Myomorpha, museliknande gnagarar
    • Overfamilie: Dipodoidea, hoppemusgruppa
      • Familie: Sminthidae, bjørkemusfamilien
      • Familie: Zapodidae
      • Familie: Dipodidae, hoppemusfamilien
    • Overfamilie: Muroidea, musegruppa
      • Familie: Calomyscidae
      • Familie: Cricetidae, hamsterfamilien
      • Familie: Muridae, musefamilien
      • Familie: Nesomyidae
      • Familie: Platacanthomyidae
      • Familie: Spalacidae, moldvarprotter
  • Underorden: Sciuromorpha, ekorngruppa
    • Familie: Aplodontidae, beverekornfamilien
    • Familie: Gliridae, sjusovarfamilien
    • Familie: Sciuridae, ekornfamilien

Kjelder

• Semb-Johansson, Arne (red): Norges dyr - pattedyrene 3 Cappelen 1990

Bakgrunnsstoff

• (no) gnagarar hos Artsdatabanken
• (en) gnagarar – oversikt og omtale av artane i WORMS-databasen
• (en) gnagarar i Encyclopedia of Life
• (en) gnagarar i Global Biodiversity Information Facility
• (sv) gnagarar hos Dyntaxa
• (en) gnagarar hos Fauna Europaea
• (en) gnagarar hos Fossilworks
• (en) gnagarar hos ITIS
• (en) gnagarar hos NCBI
• (en) Kategori:Rodentia – bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
• Rodentia – detaljert informasjon på Wikispecies