Jan Frederik van Beeck Calkoen

Jan Frederik van Beeck Calkoen
	Jan Frederik van Beeck Calkoen
Geboren	5 mei 1772; Groningen
Overleden	25 maart 1811; Utrecht
Land/zijde	Nederland
Portaal	Wetenschap & Technologie

Jan Frederik van Beeck Calkoen (Groningen, 5 mei 1772 - Utrecht, 25 maart 1811) was een Nederlands wiskundige en astronoom, en onder meer hoogleraar aan de Universiteit van Leiden.

Loopbaan

Opleiding

Calkoen, telg uit het geslacht Calkoen en een zoon van de predikant Wilhelmus Jabes Calkoen en Wilhelmina Maria Verborgh, verhuisde toen hij vier was naar Amsterdam, waar zijn vader als predikant was benoemd. Door zijn vader werd hij tevens geschoold in de klassieke talen, zodat hij de Hogeschool van Utrecht kon bezoeken. Hij volgde daar onderwijs van Christoph Saxe in taalkunde en geschiedenis, van Johannes Theodorus Rossijn en anderen in voorbereidende en wijsgerige wetenschappen en theologie van Gisbert Bonnet. Calkoen was van plan zich aan de godgeleerdheid te wijden, maar hij begon zich ook voor wiskunde en sterrenkunde te interesseren, waarbij hij een leermeester vond in Johann Friedrich Hennert. Hij studeerde verder aan de Universiteit van Groningen en promoveerde er in mei 1797 in de filosofie en de wis- en natuurkunde op de dissertatie De horologiis veterum sciothericis. Om zijn kennis van de sterrenkunde te vergroten ondernam hij een reis naar Duitsland, en bezocht hij Leipzig, Göttingen, Jena en Gotha.

In Gotha ging hij dagelijks naar het observatorium van hertog Ernst II van Saksen-Gotha-Altenburg, vergezeld van directeur Franz Xaver von Zach, met wie hij een hechte vriendschap sloot en ook later per brief veel contact behield. Ook maakte hij kennis met de latere directeur van het observatorium, Bernhard von Lindenau, met de astronoom Johann Elert Bode en met andere vooraanstaande wetenschappers.

Universitaire functies

In 1799 werd Calkoen benoemd tot buitengewoon hoogleraar te Leiden en vijf jaar later tot gewoon hoogleraar aldaar. Hij werd tevens bevorderd tot meester der vrije kunsten en leraar wijsbegeerte. In 1799 hield hij, ter gelegenheid van zijn benoeming tot buitengewoon hoogleraar, de redevoering De rationis Mathematicae ad Naturam conformatae elegantia atque utilitate en ter gelegenheid van zijn benoeming tot gewoon hoogleraar de oratie De novissimis in Astronomia inventis. In 1805 werd hij tot buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht benoemd, waar hij de opvolger van zijn leermeester Hennert was. Hij hield daar de inaugurele rede De Studii Astronomici saeculo XVIII incrementis, die later in druk verscheen.

Calkoen werd tot lid of corresponderend lid van diverse maatschappijen van wetenschappen benoemd, waaronder de Haarlemse, Rotterdamse, Zeeuwse en Utrechtse genootschappen. Bij wijze van eerbetoon ontving hij van de koning van Holland een open brief met vererende inhoud, hij werd later in de ridderstand opgenomen en werd benoemd tot lid der eerste klasse van het Instituut der Wetenschappen.

Zijn gezondheid was echter slecht en hij moest in 1809 zijn ontslag aanvragen. In 1810 werd hij benoemd tot rector magnificus van de Universiteit van Utrecht, maar in maart 1811 overleed hij op 38-jarige leeftijd. Zijn zoon was de politicus Aarnoud Jan van Beeck Calkoen.

Enkele publicaties

Dissertatio mathematico-antiquaria de horologiis veterum sciothericis. Cui accedit theoria solariorum, horam azimuthum et altitudinem solis una exhibentium; Amsterdam, van Keulen 1797
Verhandeling over de manier om door waarneeming van twee sterren (...) de middelbaare en waare tyd te vinden. Benevens de tafelen welke hier toe vereischt worden. Amsterdam, G. Hulst van Keulen, 1798
De waare oorsprong der Mosaische en Christelyke godsdiensten, onderzogt en verdedigd, tegen derzelver nieuwe bestryders Dupuis en Volney. Eene prysverhandeling, bekroond by Teyler's Godgeleerd Genootschap, en door het zelve in het licht gegeven Haarlem, Enschedé/ Walrecht, 1800
Verklaring der gronden van de zeemans tafelen van Cornelis Douwes. Amsterdam, G. Hulst van Keulen, 1800
Verhandeling voor de evenwigtslijn en nieuwe ophaalbruggen. Amsterdam, J. Allart, 1802
Euryalus over het schoon. Haarlem, A. Loosjes Pz., 1802. Vertaald in het Duits door F. Heidekamp, gepubliceerd in 1803
Wiskundige scheepsbouw en bestuur, waarin al wat den bouw, de afmetingen, het zeilen en besturen van groote en kleinere schepen betreffende, op wiskundige gronden behandeld wordt. Amsterdam, J. Allart, 1805
Zeemans handleiding tot het gebruik van den sextant en octant, zonder dat men deszelfs fouten elk afzonderlijk behoeft te onderzoeken. Amsterdam, Wed. G. van Hulst, 1806. In het Frans vertaald en onder de titel Guide des marins, dans l'usage du sextant ou de l'octant gepubliceerd in 1806
Sur la théorie des Facultés numériques Amsterdam 1807
Verhandeling over het voordeeligste gespan, vooral bij vragt-sleeden. Nieuwe Verhandelingen van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte, Rotterdam, E. van Wolfsbergen, 1806
Verhandeling over de zeekaarten. Amsterdam, J. Allart, 1808
Verhandeling over de verschillende theoriën, om den inhoud van vaten te berekenen, en den invloed, welke de gedaante der duigen op den inhoud heeft. Nieuwe Verhandelingen van het Bataafsch Genootschap der proefondervindelijke wijsbegeerte te Rotterdam. Rotterdam, J. van Westerkappel/ J.A. Groenendijk, 1810
Nouvelle théorie de construction pour les mappemondes. Amsterdam, Mortier Covens en zoon, 1810

Bronnen, noten en/of referenties

1933. P.C. Molhuysen en P.J. Blok. Nieuw Nederlands Biografisch Woordenboek. Deel 9. Bladzijde 123-124
Van Beeck Calkoen op de website van de KNAW
Levensbericht van Van Beeck Calkoen
Van Beeck Calkoen - profiel
Van Beeck Calkoen op de website van Erfgoed Utrecht^{[dode link]}

Zie de categorie Jan Frederik van Beeck Calkoen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.