Catharina van Polen

Catharina van Polen (Krakau, 1 november 1526 – Stockholm, 16 september 1583), ook bekend als Catharina Jagiellon, was een Poolse prinses uit het huis Jagiello. Door haar huwelijk met Johan III van Zweden werd ze eerst hertogin van Finland en vervolgens koningin van Zweden en grootvorstin van Finland. Ze had aanzienlijke invloed op staatszaken. Haar positie als katholieke koningin-gemalin in een protestants land was bijzonder; zij stond in contact met de paus met het doel om in Zweden een contrareformatie tot stand te brengen.

Jeugd en huwelijk

Catharina Jagiellon was de jongste dochter van koning Sigismund I van het Pools-Litouwse Gemenebest en zijn Milanese vrouw Bona Sforza. Catharina was goed opgeleid en sprak naar verluidt Italiaans en Latijn. Na de dood van haar vader in 1548 verhuisde ze met haar zuster Anna en haar moeder naar Mazovië. Toen Bona Sforza in 1558 naar Italië terugkeerde, bleven de zusters in Mazovië wonen. Zij hadden geen nauwe band met hun broer koning Sigismund II August.

Zowel Albrecht van Pruisen, aartshertog Ferdinand II van Oostenrijk als tsaar Ivan IV van Rusland dongen naar haar hand. Al in 1555 was er een Pools-Zweeds huwelijk voorgesteld tussen Catharina Jagiellon en kroonprins Erik van Zweden of zijn halfbroer hertog Johan van Finland, allebei zoons van koning Gustaaf I. De gesprekken hadden toen niet tot een huwelijk geleid. In 1560 heropende Johan van Finland op eigen initiatief de huwelijksonderhandelingen; dit deed hij buiten medeweten van zijn broer die inmiddels als Erik XIV de troon had bestegen. Er waren al langer politieke spanningen tussen de beide broers omdat Johan van Finland een eigen buitenlandse politieke koers voer.

Catharina Jagiellon trouwde op 4 oktober 1562 in Vilnius met hertog Johan van Finland, die van zijn broer geen toestemming voor dit huwelijk gekregen. Daarmee maakte Johan van Finland zich schuldig aan hoogverraad. Het huwelijk werd gesloten tijdens een katholieke dienst hoewel Johan van Finland een protestant was en protestantisme ook de belangrijkste godsdienst in Zweden. Het echtpaar vestigde zich in kasteel Turku in Finland. Catharina Jagiellon bracht een groot gevolg en veel rijke bezittingen mee in het huwelijk; haar eigenlijke bruidsschat en haar moederlijk erfdeel zijn echter nooit uitbetaald.

Hertogin van Finland

Korte tijd later verklaarde Erik XIV zijn broer de oorlog en werd kasteel Turku belegerd. Op 12 augustus 1563 moesten de belegerden zich overgeven. Catharina Jagiellon en Johan van Finland werden naar Zweden overgebracht waar ze werden gevangengezet in kasteel Gripsholm. Catharina Jagellon had van Erik XIV de kans gekregen om naar Polen terug te keren maar koos ervoor haar man in gevangenschap te begeleiden. Een groot deel van haar Poolse gevolg vertrok wel naar Polen. Alleen een paar hofdames en de dwerg Dorothea Ostrelska, wier naam vaak in verband met Catharina Jagiellon wordt genoemd, bleven bij haar. In gevangenschap beviel Catharina van een dochter Isabella (1564) en een zoon Sigismund (1566).

In oktober 1567 verzoende Johan van Finland zich met zijn broer en werd het echtpaar vrijgelaten. Hun tweede dochter, Anna, werd in 1569 geboren. Tsaar Ivan IV deed via Erik XIV pogingen om Catharina Jagiellon van Johan van Finland te laten scheiden zodat ze alsnog met hem zou trouwen. Deze plannen zorgden voor grote ontevredenheid onder de Zweedse bevolking en onrust over de zich steeds vreemder gedragende koning. Ook had het huwelijk van Erik XIV met de niet-adellijke Karin Månsdotter de adel van de koning vervreemd. Er brak in 1568 een opstand uit tegen de koning. Catharina Jagiellon fungeerde als een liaison tussen de opstandelingen en haar man, en speelde een rol bij zijn beslissing om zich bij de opstandelingen te voegen. Erik XIV werd afgezet en opgevolgd door Johan van Finland, die regeerde als koning Johan III.

Koningin-gemalin

Catharina Jagiellon werd in het voorjaar van 1569 gekroond tot koningin van Zweden. Zij had een eigen katholieke kapel en katholieke bedienden, waaronder een aantal monniken en priesters. Dit schokkeerde de voornamelijk protestantse Zweden. Toch stond Catharine Jagiellon goed bekend, al keurde men haar geloof af.

Als koningin-gemaal was Catharina Jagiellon politiek actief. Zij had invloed op het buitenlandse beleid van Johan III en stimuleerde zijn belangstelling voor renaissancekunst. Het is bekend dat zij de koning ook op godsdienstig gebied beïnvloedde ten gunste van het katholicisme en de Contrareformatie. Zij onderhield contacten met de paus en de Romeinse Curie, die in deze katholieke vorstin in een 'ketters' land een bondgenoot zagen. Zij voedde haar kinderen katholiek op, waardoor haar zoon Sigismund jaren later voor de Polen acceptabel zou zijn als koning.

Zij stierf op 16 september 1583 en werd bijgezet in koninklijke grafkelder van de kathedraal in Uppsala. Na haar dood verminderden de Zweedse contacten met katholieke mogendheden.

Nalatenschap

Catharina Jagiellons zoon Sigismund werd in 1587 koning van Polen-Litouwen en in 1592 koning van Zweden. In 1599 werd hij in Zweden afgezet. Zijn katholieke nakomelingen zouden echter nog bijna een eeuw lang aanspraak blijven doen op de kroon van Zweden. Pas in 1660 gaven zij deze claim op.

In de 19e en 20e eeuw was er in de Finse kunst en cultuur een opleving van de belangstelling voor Catharina Jagiellon en Johan van Finland. Zij waren de enige Zweedse vorsten die daadwerkelijk in het Finse deel van het Zweedse koninkrijk hadden gewoond. Dit inspireerde de toen levende Finse nationalistische gevoelens.

Het koninklijk paleis Drottningholm (koninginne-eiland) is oorspronkelijk voor Catharina Jagiellon gebouwd.

Voorouders

Voorouders van Catharina van Polen
Overgrootouders	Wladislaus II Jagiello (1351-1434) ∞ 1422 Sophia Holszanski (1405-1461)	Albrecht II (rooms-koning) (1397-1439) ∞ 1408 Elisabeth van Luxemburg (1409-1442)	Galeazzo Maria Sforza (1444-1376) ∞ Dorotea Gonzaga, (-)	Alfons II van Napels (1448-1495) ∞ Ippolita Maria Sforza (1446-1484)
Grootouders	Casimir IV van Polen (1427-1492) ∞ 1454 Elisabeth van Oostenrijk (1436-1505)		Gian Galeazzo Sforza (1469-1494) ∞ Isabella van Napels (1470-1524)
Ouders	Sigismund I van Polen (1467-1548) ∞ Bona Sforza (1494-1557)
Catharina van Polen (1526-1583)

Bronnen, noten en/of referenties

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Catherine_Jagiellon op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
Katarina Jagellonica op sok.riksarkivet.se
Katarzina Jagiello, in: Medieval Lands: a Prosopography of Medieval European Noble and Royal Families. Foundation for Medieval Genealogy.