Klarinette

B-Klarinetten franzöösch un düütsch Griepsystem

Klarinettenfamilie: Bassklarinette in B, Bassetthorn in F, Klarinetten in D, B, A, hooch G un Es, Bassettklarinette in A (dt. System)

De Klarinette is en Holtblasinstrument mit deels zylindrisch un deels konisch Bohrung. Hör Mundstück is as bi dat Saxophon mit en slicht Rohrblatt utstatt. De Naam van dat Instrument (vun italieensch clarinetto: „lütt Clarino“) wurrd dorup torüchführt, dat se in dat hooch Register ähnlich klings as de hooch Clarin-Trumpeet, deren Funktschonon se in dat 18. Johrhunnert deelwies övernehm. Se hett ünner de Blasinstrumenten den bi wieden gröttsten Toonumfang mit ungefähr veer Oktaven, wat aber ok afhängig ist van de Fähigkeiten van den jewieligen Klarinettisten. Dat gifft nicht blots „de (een)“ Klarinette, sonnern en ganze Familie van ünnerscheedlich stimmt Klarinetten, van de Kontrabasslaag bit to dat Sopranino. In Betoog up de Notatschoon hannelt sück dat mit Utnahm van de seltene C-Klarinette um transponeerende Instrumente. Ünner de hett de B-Klarinette in de Praxis de gröttste Bedüüden, folgt van de Klarinette in A. Disse beid Instrumente klingen en lütt Terz bzw. en groot Sekunn deeper as in deren Notensatz noteert. Ünner de verscheeden mögelk Griepsystemen hemm hüüd blots noch twee Bedüüden: dat weltwiet führend franzöösch un dat vörweegend in den düütsch Spraakruum domineerend düütsche.

Upbau un Funktschoon

Material un Deelen van de Klarinette

Delen: Mundstück, Fatt, Böverstück, Ünnerstück, Beker

Ligatur, Mundstück von baven un von ünnen, Blatt

De Korpus van de Klarinette bestunn oorsprünglich ut Buchsboom; hüüd wurrd meestens Grenadillholt bruukt. Dat is wesentlich harter un dichter as Buchsboom, aber ok swoorer. Stattdessen verarbeiten eenige Klarinettenbauer ok Mopane oder Bubinga mit ähnlichen, wenn ok nich ganz so utpräägt Eegenschapen. Cocobolo un Palisander, dat deelwies ok as Rosenholt betekent wurrd, sünd för den Korpus ehrder nich to gebruuken, wiel se nich hart noog sünd. Priesgünstige Instrumente wurrn ut ABS-Kunststoff oder Ebonit maakt, selten ut Metall. 1994 hett Buffet Crampon, en franzöösch Hersteller van Blasinstrumenten, en Verbundwarkstoff entwickelt, de ut Pulver van Grenadillaffällen un Carbonfasern besteiht un hett de dorut herstellt Klarinetten mit dat Etikett „Green-Line“ versehn, wobi de Pries etwa so hooch is as van Grenadill-Klarinetten. Dat neeste un düerste Material för dat Böver- un Ünnerstück is en Carbon ummantelt Holtkarn ut Grenadill oder Cocobolo. De ünnerscheedlich Materialien hemm je en eegen Klangcharakter. De Klappenmechanik is in de Regel ut versülvert oder vergoldet Neesilber, selten ut Messing oder Nickel.

De Gesamtlängt van de B-Klarinette bedrocht etwa 66 cm, van de A-Klarinette 71 cm. De entspreekend Bassett-Utführungen sünd ca. 18 cm länger. De Binnenbohrung is etwa tüschen 14,6 un 15,7 mm wiet ; dorbi liggt de Konizität (Differenz tüschen den minnsten un wietesten Dörmeter) van de düütsch Klarinette bi 3 mm, van de franzöösch bi 7 mm (hööftsächlich oder blots an dat Ünnerstück), kiek Griepsysteme. De Aart van de Bohrung is neben dat Material bedüütsam för den Klang.

Um eenfacher herstellt, transporteert un pleegt wurrn to können, besteiht de Klarinette ut fief trennt Deelen, de mit körkbeleggt Zappen innanner staaken wurrn:

• dat Mundstück (tosommen mit dat upliggend Rohrblatt un de Blattbefestigung), wurrd ok Snabel nöömt,
• de Birne (ok Fatt oder Fässchen nöömt),
• dat Böverstück,
• dat Ünnerstück
• un den (Schall-)Trichter oder Schallstück (ok Beeker oder Stürze nöömt).

De Trichter is för den Klang van de deepst Töne utslaggevend.

In dat Böver- un Ünnerstück befinnen sück de Toonlöcker un Klappen. De Toonlöcker, de mit de Finger slooten wurrn, sünd eenfack runn Löcker. Dorgegen sünd de mit runn Klappen versloooten bzw. to sluuten Toonlöcker afsenkt un van en heruthaben scharpkantigen konischen Ring (Zwirl) umgeeven, up den bi dat Sluuten van de Klappen de in disse inkleevt Poster drapen un dat Toonlock afsolut dicht sluuten. De Polster sünd entweder ut Ledder, meest week Zeegenledder, oder ut Goretex. In‘n Gegensatz to dat zylindrisch Böverstück is dat Ünnerstück in sien ünnere Hälft licht konisch formt, also engmensureert. An sien bövere Enn’n is buterdem en lütten Greep anbrocht, mit den dat Instrument, up den rechten Duum stütt, bi dat Spelen hollen wurrd. Bi swoorer Instrumenten wurrd dor en um den Hals van den Speler verloopen Band inhaakt.

Da snabelförmige Mundstück wurrd un verhart Kautschuk, fröher ok ut Holt maakt. Modern Mundstücke sünd ut Kunststoffen as Ebonit oder Acryl, ok ut Glas, Metall oder Plastik. De eegentliche Toonmaker is dat etwa 12,5 mm breet eenfach Rohrblatt (kört „Blatt“ oder „Blättchen“ nöömt, kiek ok Tung), dat an dat Mundstück (ok Snabel nöömt) fast maakt wurrd. Dat is meest immer ut Rohrholt (Pahlrohr, Arundo donax), selten ut Kunststoff, de ok mit Kohlenstoff- oder Glasfasern verstarkt ween kann. To de Befestigung wurrn je nah wünscht Klang un nah Gewohnheit van den Klarinettisten Metallholler, Kunststoffholler (beid Blattschruuven oder Ligaturen nöömt) bruukt oder in dat Düütsch System ok ca. 50 cm lang Blattschnüre, mit de Mundstück un Rohrblatt umwickelt wurrn. Bi dat Speel wurrn de swingend Deelen vun de Blööt van de Lippen umslooten. Dör dat Ännern van de Stellung van de Lippen un dat up dat Blatt utöövt Druck sünd mehr oder minner wiet reckend Variatschonen in de Toonhööcht mögelk, worvan to’n Bispeel bi den Glissando Gebruuk maakt wurrd. Aber ok bi dat normale Spelen könnt lüttgere Modulatschonen notwennig ween to’n Utgliek van bauaartbestimmte Unstimmigkeiten. De hööchsten Töne, etwa af noteert E3, bruken in de Regel tonehmend Lippendruck, um nich to leeg uttofallen, insbesünnere bi dat franzöösch Griepsystem.

Mundstück un Blatt sünd van entscheeden Bedüüden för den Klang van de Klarinette. Dat gifft eng, mittlere un wiet as ok schmal un breet Bahnen. För all disse Mundstücke stellt de Industrie Blööt her, in verscheeden Stärkten. För den Klarinettisten is de richtige Kombinatschoon van Mundstück un Blatt enorm wichtig. Liekers moot nee Blööt eerst noch inspeelt wurrn un af un to eerst nahbearbeit wurrn. Profiklarinettisten bearbeiten hör Blööt fakener nah: bi Blööt, de to licht oder licht wurrn sünd, wurrn mit en Blattsnieder in mm-Bröökdeelen de Spitzen körter maakt, wiels bi Blööt, de to swoor gaht, vörsichtig mit en Schachtelhalm de Blattspitze van dat up en Glas- oder Plexiglasplaat upliggend Blatt verdünnt wurr. Todem is dorup to achten, dat de Ünnersiet van de Blööt afsolut liek is. Dorto gifft dat en fien Schliepsteen. Dat wurrd anraaden, de Blööt nah den Gebruuk nich up dat Mundstück to belaaten, wo sück de Blattspitze wellen würr, sonnern dat Blatt licht anfucht up de Glas- oder Plexiglasschiev to leggen. So blifft de Spitze plan un moot vör den nächsten Gebruuk blots noch goot fuchtig maakt wurrn. Sien vull Eegenschapen kriggt dat Blatt, ok wenn dat all inspeelt is, eerst nah mehreren Minüüten nah den (nee) Gebruuk.

Anpassung an den jewiels gellend Stimmtoon

To dat Stimmen van dat Instrument bruuken Klarinettisten up de een Siet Birnen van ünnerscheedlich Längt, up de anner Siet kann de Birne eenige Millimeter ut dat Böverstück ruttrucken wurrn, um deeper to intoneeren. De Bonner Klarinettisten Henry Paulus un Matthias Schuler hemm 2008 en stufenlos stimmbore Klarinettenbirne entwickelt un in tallriek Länner (EU, USA, Japan un China) en Patent erwurben, dat dor noch bit wohrschienlich 2028 gültig is. Disse Klarinettenbirne moot nich mehr heruttrucken wurrn, sonnern lett sück över en riffelt Dreihring instellen, ähnlich as bi en Zoomobjektiv (deswegen hemm se hör Utfinnen „Z-Birne“ nöömt). För begäng wurr de B-Klarinette tonächst up den noteerten h¹ stimmt (klingend a), gegebenenfalls wurrn h un h² vergleeken. Ok de Överprüfen van de Ünnerquinte e oder der e-Moll-Dreeklang sünd wiedere Indizien för de Sauberkeit van de Intonatschoon. In extremen Fällen kann neben den Birnenuttoog noch dat Böverstück ut dat Ünnerstück trucken wurrn (Korrektur in de Midden), falls de Stimmung völ to hooch is. In'n Gegegnsatz to Sinfonieorchestern oder Kammermusikensembles stimmen Blasorchester (wegen de Blickbläser) faken up dat klingende b en. In den Fall spelen de Klarinettisten denn noteert c.

Allerdings sünd Klarinetten in puncto Stimmtoon düchtig empfindlich, wiel se in de Duodezim överblasen un somit ok de bevören Töne gau unrein wurrn. Dat Instrument stimmt nich mehr – as de Musiker seggt – „in sück“. (De Firma Schreiber gifft bi ehr Reform-Böhm-Klarinetten folgend Angaven: Standard-Birne 442 Hz, mit der langen 440 Hz und mit der kurzen 444 Hz.) Dat entspreekt in etwa den gängigen Stimmtönen in völ Länner, besünners in den USA. Eenig Musiker können mit Hülp van den Ansatz ok noch eenig Schwingungen höhger oder deeper spelen, aber vergleeken mit Flöten, Oboen oder Fagotten, de to Not ok wieder „uttrecken“ können – un denn mit den Ansatz licht korrigeeren – is de Speelruum up de Klarinette düchtig inschränkt.

De düütsch Bläserschool deckt bi de kritischen „kört“ Töne gern mit de rechte Hand enkelt Klappen af; so klingen de „runder“. Disse Töne sünd gern mal en beeten to hooch un wurrn so wat deeper maakt. Ok können wieder Helpsgriepen bruukt wurrn, de aber bi jedes Instrument wat anners liggen. En licht Blatt maakt de Töne wat deeper un en harter wat höhger.

Physik

Schwingungssituatschoon bi den Grundtoon un bi de eerst twee Bövertöne in en eensiedig slooten Rohr

Dör den Luftstroom, de van den Musiker in dat Instrument blasen wurrd, fang dat an dat Mundstück fastmaakt Rohrblatt an to vibreeren. Dordör entsteiht en Schwingung in de Luftsäule. De Klarinette verhollt sück dorbi as en eensiedig slooten zylindrisch Rohr (an’n Mundstück slooten, an’n Trichter apen). Dat heet, blots en Veertel van de Wellenlängt befinnd sück in dat Rohr. Dorher klingt de Klarinette bi glieker Rohrlängt een Oktaav deeper as de Flöte, de en beidsiedig apen Rohr is, bi de sück de half Well in dat Rohr befinnd.

De Wellenlängt un dormit ok de Frequenz van disse Schwingung hangt van de Längt van de schwingend Luftsäule af, de dör dat Apenmaaken un Sluuten van de Toonlöcker ännert wurrd. Dat Överblasen wurd dör en Överblaskapp (Duodezklapp) mögelk maakt. Doröver herut kontrolleert de Speler mit de Ünnerlipp un den Luftstroom ok de Vibratschoon van dat Rohrblatt, wodör he sowohl den Klang as ok de Intonatschon beinflooten deiht.

Wiel de Klarinette en eensiedig slooten zylindrisch Rohr is, wiest dat Spektrum van de Klarinette in dat Chalumeau-Register (s. u.) överweegend Bövertöne van geradtahlig Ordnung (= Deeltöne ungerade Ordnung) up. Darut resulteert hör ehrder dunkel Klang in de Deept, vergliekbor mit gedackten Pipenörgelregistern.

Ut den glieken Grund överblaast de Klarinette in de Duodezime (also van 1/4 Wellenlängt nah 3/4 Wellenlängt) un nich in de Oktave as de Flöte oder ok dat Saxophon, bi dat wegen dat konisch Rohr anner Verhältnisse herrschen. Dordör hett de Klarinette en grooten Toonumfang (en ganz Oktave mehr as bispeelswies Saxophon, Oboe oder Blockflöte). Dat dart Register överblaast twee Oktaven un en Terz (also to 5/4 van de Wellenlängt). De gesamte Toonumfang van de Klarinette bedrocht meest veer Oktaven.

De Bövertoonreeg van de eenzelt Register charakteriseert ok hör Naam. So hett dat deep, dump Register Chalumeau-Register, wiel dat den Klang van dat Chalumeau entspreeken deiht, dat noch nich in en höhgeres Register överblasen kunn. Af un to wurrd dat Schalmei-Register nöömt. (Schalmei un Chalumeau hemm de sülvig etymologische Wuddel), wat aber nich richtig is, wiel de Klang vun de Schalmei bekanntlich luut un apen is. Dat Middel-Register heet Clarinregister un erinnert an den Klang van in hooch Laag speelt Blickblasinstrumente (Clarinblasen). Dt hooch Register drocht de Naam Flageolett-Register, wat up den Charakter van en Flageolett-Flöte henwiest.

De Artikulatschoon erfolgt bi der Klarinette meestens dör en Tungenslag (ok as Tungenstööt betekent), kann aber för besünners week insetten Töne ok dör en kontrolleert ünnerbraken Luftstroom alleen erfolgen.

Rullverbindung van twee Klappen bi dat düütsche un bi dat Reform-Böhm-System

Klarinetten mit ünnerscheedlich Griepsystemen

• 
  Fröhe Klarinette mit 4 Klappen, Mundstück in Översückblasen-Positschoon
• 
  Iwan-Müller-Klarinette mit 13 Klappen, entwickelt 1809
• 
  Franzöösch Klarinette (Original Böhm mit 17 Klappen un 6 Ringen, entwickelt 1843)
• 
  Düütsch Klarinette (Original Oehler mit 22 Klappen, 5 Ringen un een Deckel, entwickelt 1905)
• 
  Reform-Böhm-Klarinette (mit 20 Klappen un 7 Ringen, entwickelt 1949)

Griepsysteme

De twee vörherrschend Griepsysteme sünd up de en Siet dat düütsch Griepsystem, dat vör allen in Düütschland un Öösterriek bruukt wurr, un up de anner Siet dat hüüd internatschonal wiet verbreedt franzöösch System (Böhm-System). De Fingersatz för dat Böhm-System wurrd mit en separaten Artikel beschreeven. De Ünnerscheed van de Systeme liggt aber nich blots in de Griepwies för de eenzelt Töne, sonnern ok in de Innenbohrung un de Bauart van de togehörigen Mundstücke, mit Utwirkungen up den Klang. Ahn Beachtung van de Varianten van eenzelt Hersteller liggt bi en B-Klarinette van düütsch Bauart (ok bi de Wiener Klarinette) de Ünnerscheed tüschen den engsten Binnendörmeter baven an dat Böverstück un den an’n wietsten ünnern an dat Ünnerstück (Konizität) bi 3 mm, de sück mit etwa 1 mm up dat Böverstück un mit etwa 2 mm up dat Ünnerstück verdeelen. Bi en B-Klarinette van franzöösch Bauart verlöppt de Innenbohrung van dat Böverstück un dat bövere Deel van dat Ünnerstück zylindrisch, um dornah in en relativ stark konische Bohrung över to gahn, deren Enddörmeter 7 mm größer is as de Utgangsdörmeter. Bi de wieder ünnern beschreeven Reform-Böhm-Klarinette, deren Innenbohrung mehr de van de düütsch Klarinette glieken sall, bedrocht de Differenz immerhen noch ca. 4,5 mm.

Dat düütsch Griepsystem leit sück van de historsch Griepwies af; de Grundgreepen van de modern Oehler-Klarinette glieken in’n Wesentlichen noch immer de van de 5-Klappen-Klarinette, de to de Tiet van Wolfgang Amadeus Mozart speelt wurr. In de Loop van de Tiet nehm de Tall van de Klappen (um 1760 veer, bit 1800 etwa sechs) to, tonächst bit to de van Iwan Müller Anfang van dat 19. Johrhunnert vörstellt Klarinette mit 13 Klappen un 6 Grieplöcker. Wiedere Neeerungen van de Müller-Klarinette weern de Gabelmechanismus för dat b un dat f’’, vör allen aber perfekt sluutend Ledderpolster anstäe van Filzpolstern verbunnen mit versenkt Toonlöcker mit erhaben konischen Ringen (Zwirlen) un Ersatz van de Kippmechanik van de Klappen dör Leepelklappen. Dorto keem en düütliche Verbeterung van de Intonatschoon dör de nee Mechanik un en anner Anordnen van de Toonlöcker, so dat disse Klarinette in meest jeder Toonart ahn Probleme speelt wurrn kunn. Buterdem hett he de Blattschruuv un de Duumstütten utfunnen. Letztere hett de Mögelkeit van dat Ünnersückblasen schafft an Stäe van dat Översückblasen, bi dat dat Mundstück ut hüüdig Sicht verkehrt herum upstaaken weer, also mit dat Blaat nah baben, kiek Afbillen „Fröhe Klarinette“. Oskar Oehler hett 1905 de Müller-Klarinette verbetert, de denn 22 Klappen, 5 Ringe un en Griepdeckel upwiesen un ok eleganter utsehn dee. Dat düütsch Griepsystem (in Gestalt van de Müller-Klarinette) weer vör dat Utfinnen van dat Böhm-System in all Länner verbreedt; as „düütsch“ wurrd dat eerst betekent, siet dat Böhm-System Enn’n van dat 19. Johrhunnert in Frankriek to’n Standard wurr.

Dat Böhm-System foot up de Entwicklungen för de Querflöte dör Theobald Böhm. Dat wurr aber nich van Theobald Böhm sülvst, sonnern van Hyacinthe Klosé entwickelt. De Ünnerscheed liggt in’n Wesentlichen dorin, dat de Gabelgreepen för b un f up h un fis verleggt wurrn un de Greepen van de lütt Finger konsequent redundant gestalt wurrn, so dat de Böhm-Klarinette ahn de för de düütsch Klarinette typischen Rullverbindungen tüschen de Klappen utkommen deiht. Se foot insowiet ebenfalls up de Müller-Klarinette, as se Zwirle, Ledderpolster, Leepelklappen, Duumenholler un Blattschruuv övernehm.

Neben Ünnerscheeden in de Griepwies ünnerscheed sück de franzzösch Klarinette van de düütsch Klarinette traditschonell dör en gröttere Konizität vun den Binnenbohrung, as baben beschreeven, starker ünnersneeden Grieplöcker, en wat breeder Mundstück un insgesamt en lichtere Bauwies. Dordör is de Klang van de Böhm-Klarinette scharper, flexibler un bövertoonrieker. De Klang van de düütsch Klarinette wirkt reiner, sonorer un warmer. Dat Klangideal is aber nich direkt mit dat Griepsystem verbunnen: De all 1850 in Belgien entwickelte Albert-System-Klarinette is in’n Wesentlichen en Klarinette mit franzöösch Klangideal un klassisch „düütsch“ Griepwies. De in de osteuropääsch Volksmuusik un in eenig Berieken van den Jazz insett Klarinetten hemm för begäng en eenfack düütsch Griepsystem, aber en sülvst in’n Vergliek mit de franzöösch Klarinette düchtig hellen Klang. Siet Enn’n van de 1940er Johren wurrn ok Böhm-Klarinetten baut, de aber dör en anner Binnenbohrung (kiek baben) un en anner Mundstück dicht an dat düütsch Klangideal kommen un ünner de Naam Reform-Böhm-Klarinetten verköfft wurrn. Eenig Klarinettisten bruuken Mundstücke mit franzööschen Snitt up en düütsch Klarinette, wat to en dunkel, weeken Klang führt, anner Mundstücke van düütsch Bauaart up en franzöösch Klarinette, um den düütschen Klang ehrder to entspreeken. Wiel ok de Wiet van de Bahnöffnung, de Bodden van dat Mundstück, dat Blatt un nich toletzt de Speler sülvst wesentlich to dat Klangergevnis bidragen, kann natürlich ok up en klassisch franzöösch Klarinetten en warmer un up düütsch Klarinetten en scharper Klang ertüügt wuurn.

Neben de nöömt Systemen gifft dat noch wiedere, as to’n Bispeel dat „Pupeschi-System“ oder dat „Mazzeo-System“, de sück aber nich dörsetten kunnen.

Buterhalv van Düütschland un Öösterriek wurrn hüüd meest blots noch Böhm-Klarinetten bruukt. Dat düütsch System weer bit Midden van dat 20. Johrhunnert ok in Osteuropa wiet verbreedt, wurr aber in de tweet Hälft van dat 20. Johrhunnner wietgahnd van dat Böhm-System aflööst. In de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen weer lang Tiet dat Reform-Böhm-System bannig anseggt; intüschen (2017) spelen aber de Soloklarinettisten etwa van dat Concertgebouw-Orchester in Amsterdam un de Rotterdamer Philharmoniker Böhmklarinetten. En van de wenigen bekannten Klarinettisten in en düütsch Orchester van de eerste Wahl, de en Böhm-Klarinette speel, weer de Swiezer Eduard Brunner.

Stimmungen

Vull-Böhm-Klarinette (Patricola CL4) bit deep Es (all Toonlöcker sünd van Ringen umgeven, todem 5. Klapp för der lütten Finger rechts)

Kontrabass- un Kontraalt-Klarinette (franzöösch System)

Toonumfang van verscheeden Klarinetten: B, A, Es, Bassetthorn, Bass un Kontrabass

Klarinette in Es (Böhm) (Patricola CL1)

De Familie van de Klarinetten hett tallriek Vertreder in ünnerscheedlich Grötten, wiel sück de zylindrisch Bohrung un dat flexible Klappensystem besünners goot för bauliche Experimente eegnen. All Richard Strauss berichtet in sien Övwerarbeitung van Berlioz sien Instrumentationslehre an en Upführen van de Mozartsche g-moll-Symphonie mit en rein Klarinettenorchester, dat sück ut Instrumenten van de verscheedensten Stimmungen tosommensetten dee. Meest all Klarinetten sünd transponeerende Instrumente un mooten dorum dementsprekend noteert wurrn.

Hüüd verbreedt Formen un Stimmungen

In’n modernen Gebruuk sünd in eerst Lien veer Grötten begäng: De „normale“ Klarinette in B, in de klassische Musik dorto ok en een Halftoon deeper stimmt Klarinette in A, af de romantische klassischn Musik en Bassklarinette in B, un etwa af Laatromamtik ok en hooch Klarinette in Es. De B-Klarinette is an’n meesten verbreedt un wurrd ok in’n Jazz un in de Volksmusik bruukt. Se klingt een Ganztoon deeper as noteert. In’n Sinfonie- un in’n Opernorchester kummt dorto de A-Klarinette, de en lütt Terz deeper as noteert klingt. De afwesselnd Gebruuk van disse beid Typen is vör allen technisch begrünnd, klanglich sünd se meest gliek: Passagen in B-Toonarten laaten sück up dat B-Instrument lichter spelen, de A-Klarinette is för Krüüz-Toonarten speeltechnisch beter to gebruuken. Eenige Komponisten stellen allerdings jüstergrad den klanglichen Ünnerscheed in’n Vördergrund un nich de lichtere Griepwies – se setten de A-Klarinette för en weekeren oder warmeren Klang in un nehmen kien Rücksicht up de swoorere Griepwies. De ünnerscheedlich Klangcharakteristik kann man so tosommenfaaten: „[D]ie B-Klarinette [wirkt] infolge ihres reichhaltigeren Obertonspektrums glanzvoller und kräftiger, während bei der A-Klarinette der dunkle und kantable Charakter deutlicher ausgeprägt ist.“

Eenige Böhm-Klarinetten wurrn mit en deep es (Mi♭ grave) un utwiet Mechanik baut (so nöömt Vullböhm-System, kiek Afbillen). So können Klarinettisten mit blots een Klarinette dat gesamte gängige Repertoire up een Instrument spelen. Dormit kann man ok umgahn, dat up en kolt Instrument wesselt wurrn moot, wat faken to Intonatschonsproblemen führt. Allerdings mooten se deelwies in düchtig schwierig Toonarten musizeeren, worto blots dat Böhm-Instrument problemlos in de Laag is. Besünners Nahdrucke van de Orchesterstimmen van Breitkopf & Härtel in den USA hemm faken transponeerte Klarinettenstimmen bifüügt. Oder de Musiker mussen prima vista transponeeren, wat unverwacht faken goot beherrscht wurr. Disse Bruuk weer mehr in de romanisch Länner verbreedt. In Rumänien van de 1970er un 1980er Johren war dat – wegen Geldmangel – faken de Regel in mittleren Orchestern. (To glieker Tiet hemm dor öllere Speler noch dat düütsch System speel, aber mit düchtig franzöösch Toongeven.)

En wiedere Vördeel van disse Utwieden nah ünnern is, dat dat es as kört b överblasen speelt wurrn kann un somit fülliger as disse – meest bannig kritisch Toon – erklingt. Ofschons disse Utwieden van den Umfang nah ünnern – mit Utnahm bi de Bassklarinette – wenig verbreedt is, hemm eenzelt Komponisten liekers dormit rekent. Gustav Mahler hett all in sien 7. Sinfonie (Ziffer 262) en sückse Anmarken anbrocht. Ottorino Respighi verlangt in de 1. un de Bassklarinette dit „deep es“ in sien Toondichtung Pini di Roma (twee Takte vör de Ziffer 10, Ricordi-Partitur Siet 30).

För hooch Stimmen mit speziellen Klangeffekten wurrd siet Midden van dat 19. Johrhunnert faken de Es-Klarinette („Sopranino-Klarinette“) bruukt, deren schriller Toon in Blaskapellen un böhmisch-mährischer Volksmusik, aber ok in’n groot besett Symphonieorchester to’n Insatz kummt. Wegen hör dördringend Klang wurrd se in’n Orchester normalerwies blots eenzeln besett.

Hööftsächlich in’n Orchester un in de sinfonisch Blasmusik, vereenzelt ok in’n Jazz, is de Bassklarinette in B to Huus, de een Oktave deeper as de B-Klarinette klingt. Hör Toonumfang is faken över dat deep e herut bit maximal to’n c utwiet, so dat hör deepste Toon dat klingende Kontra-B ist. In‘n Gegensatz to de Normalklarinette wurrd de Bassklarinette för begäng nich in A baut.

Seltener wurrn hüüd in dat Sinfonieorchester noch C-Klarinetten un D-Klarinetten insett. De C-Klarinette weer in dat 19. Johrhunnert wiet verbreedt un wurr to’n Bispeel van Antonio Salieri in sien Opern fakender bruukt. Sie wurrd hüüd noch as eenzig nicht-transponeerend Familienliddmaat dörgahns dör de B-Klarinette ersett. De D-Klarinette, de bispeelswies in’n barocken Klarinettenkonzert van Johann Melchior Molter oder in de Wiener Dansmusik van (Johann Strauss) to finnen weer, wurr wietgahnd dör de Es-Klarinette ersett, wat aber blots denn bit to’n ünnersten Toon (schreeven e) geiht, wenn se (schreeven) bit to dat deep es reckt, wat bi düütsch Klarinetten nie un bi franzöösch Klarinetten selten de Fall is. In’n övrigen stunnen bzw. staht de Komponisten, de bewusst för disse Instrumente wegen hör jewieligen Klangeegenschapen komponeert hemm, de Överdragen up anner Klarinetten aflehnend tegenöver.

Hooch Klarinetten

Seltenere hooch Instrumente sünd de Hooch-G-Klarinette (edat gifft ok en Deep-G-Klarinette), dat „picksüße Hölzl“, dat ahn Utnahm in de Wiener Schrammelmusik speelt wurrd, un de Hooch-As-Klarinette, de hööchste Klarinettenstimm in de fröhe Blasmusik. Se wurrn aber hüüd nich mehr serienmäßig herstellt.

Instrumente in Altlaag

Altklarinette deutsches System, bis tief C

Moderne Bassettklarinette ut Mopane, frz. System, mit nah baben richt Beeker (Schwenk & Seggelke)

Dat Bassetthorn in F hett vör allen Wolfgang Amadeus Mozart in eenigen van sien Opern (Die Zauberflöte), Kammermusikwarken un in sien Requiem insett, ansluutend ok Felix Mendelssohn Bartholdy un Richard Strauss (in Elektra un Die Frau ohne Schatten). Hüüd beleevt dat en Renaissance in de nee’ere Quartettliteratur för Klarinetten. De Toonumfang van dat Bassetthorn is mit so nöömt Bassettklappen nah ünnern bit to dat noteert C (klingend F) utwiet (as ok Bassklarinette un Bassettklarinette bit noteert c bzw. C utwiet sünd). Dordör bedrocht de Toonumfang vull veer Oktaven. Vörweegend in dat Blasorchester övernimmt de Altklarinette in Es de Rull van de Middellaag tüschen normal un Bassklarinette. Se wurrd för begäng ahn Bassettklappen baut, gelegentlich aber bit noteert D (klingend F) verlängert, um Bassetthornstimmen weddergeven to können.

Verscheeden Instrumente van de Klarinettenfamilie (düütsch System) speelt van dat Tribal Clarinet Trio: links Deep-G-Klarinette (Theo Jörgensmann), mittig Kontrabassklarinette (Ernst Ulrich Deuker), rechts Bassetthorn (Etienne Rolin)

De Bassettklarinette (in A, B oder ok C) is dat den Bassetthorn ähnliche Instrument, för dat Mozart sien Klarinettenquintett KV 581 un sien Klarinettenkonzert KV 622 komponeert hett, Warken, deren deepste Passagen kört nah Mozart sien Dood oktaveert wurrn, um se ok up en normal A-Klarinette spelen to können un deren oorsprüngliche Partituren hüüd blots in rekonstrueerten Faaten vörliggen. De eerst later so nöömt Bassettklarinette wurr mehrfack utfunnen, toeerst um 1770. Dat Instrument van Mozart sien Früend un Logenbröer Anton Stadler (1753–1812), de ok de beid Warken eerstmals upführt hett, wurr 1788 van den Wiener Hoffinstrumentenmaker Theodor Lotz entwickelt un maakt un van Stadler wieder verbetert. Dat Instrument harr, as van Mozart vörschreeven, neben den Tönen van de normal Klarinette ok noch de deepere Töne Es, D, Cis un C. Eenige Instrumentenbauer haemm in letzt Tiet modern Sonneranfertigungen van disse Bauform herstellt, so dat nee’ere Inspeelen en authentischeres Bild van disse Warken vermiddeln können.

In de greeksch un töörksch Volksmusik wurrn Deep-G-Klarinetten bruukt. Die Instrumente hemm en düütsch Griepwies un en liek Bauform, dat gifft de sowohl in Holt as ok in Metall. De Mechanik is meest nah Albert konstrueert, man findt aber ok de modern düütsch Mechanik. De Stimmung is en rein Quarte deeper as noteert, kann also de Altlaag toordnet wurrn.

Wiedere deep Klarinetten

De Kontrabassklarinette in B klingt um twee Oktavendeeper as de B-Klarinette un kummt bi groot besett Warken van dat 20. un 21. Johrhunnert to’n Insatz, bispeelswies in Arnold Schönberg sien Fünf Orchesterstücken Opus 16, György Ligeti sien Lontano un Iannis Xenakis sien Jonchaies as ok in de Filmmusik. Faken düppelt dorbi de Kontrabassklarinette de Stimm van den Kontrabass. Af un to finde sück de Kontrabassklarinette ok in Blasorchestern.

In'n Blasorchester wurrd gelegentlich to en wiedere Verstärken van dat deep Klarinettenregister neben de Kontrabassklarinette de Kontra-Altklarinette in Es bruukt, de um een Oktave deeper as de Altklarinette in Es klingt. Disse düchtig deep speelen Klarinetten wurrn ok in eenig Musicals (to’n Bispeel A Chorus Line, The Producers) insett.

Van de noch deeper Subkontra-Altklarinette in Es (twee Oktaven deeper klingend as de Altklarinette in Es) as ok de Subkontra-Bassklarinette in B (dree Oktaven deeper klingend as de Klarinette in B) gifft dat weltwiet blots wenig Exemplare.

Kuriosa

Veer Ansichten van en Vierteltoonklarinette

De kanaadsch Klarinettenbauer Steven Fox konstrueert Klarinetten, de in de Bohlen-Pierce-Skala stimmt sünd. Wegen de hooch Kompatibilität van disse Skala mit Klarinetten könnt de ok in Betoog up de Klappenmechanik düütlich eenfacher utführt ween.

• In de 1930er Johren hett Friedrich Stein de Steinklarinette entwickelt, de en neeardig Klappensystem up twee Metallröhren harr un van de Firma Gebrüder Mönnig in Markneukirchen baut wurr.

• Veerteltoondüppelklarinette: Wiel sück de Komponisten mit Mikrointervallen un de Veerteltoon-Musik befaat hemm, de in Middeleuropa af Anfang van dat 20. Johrhunnert anfung, entstunn jüst bi Blasinstrumenten de Wunsch nah baulicher Ünnerstütten van disse Töne. De Instrumentenbauer Fritz Schüller (1883–1977) konstrueer en Veerteltoondüppelklarinette, de ut twee nebennanner liggend, in’n Afstand van en Veerteltoon stimmt Klarinetten bestunn, de aber blots mit een Mundstück un een Klappensystem utstatt weer. Mit en tosätzlichen Heben kunn tüschen de beid Röhren hen- un herschalt wurrn, so dat dat ahn düchtig grötteren Griepupwand mögelk weer, en Veerteltoonledder to spelen.

• De Sudden Smile Clarinet is en Kombinatschoon ut Klarinettenmundstück un Blockflötenkorpus un weer todrapener as Chalumeau to beteken. Se is ca. 35 cm lang un steiht in C. Den Speler steiht en vullständige chromatische Skala van twee-eenhalv Oktaven to Verfügung.

• Intüschen gifft dat ok de Tupian Chalumeaus, de de Mögelkeiten beeden, dör en spezielle Grieptechnik ähnlich as bi Flöten bit to twee-eenhalv Oktaven ganz ahn Klappen to spelen. Disse Instrumente wurrn in all begäng Toonarden van hooch F bit deep D anbooden.

Geschichte

De Geschichte van de Eenfachrohrblattinstrumente reckt bit in de Antike zurück. Siet oltägyptisch Tiet, in de klassischen Antike as ok in dat Middelöller is en groot Fülle van ünnerscheedlich Instrumentenformen, faken mit gedüppelt Schallrohr, nahwiest. In Regionen mit lebendig traditschoneller Musiktraditschoon sünd entspreekende Instrumente to’n Deel bit in de Neetiet erhollen bleven (to’n Bispeel Sipsi). Bi de Rohrblööt van disse Instrumente entsteiht de schwingend Tung dör den Insnitt in den Halm van en Rohr (idioglottes Rohrblatt). Demgegenöver wurrd för de Klarinette en up en Mundstück fastmaaken un wedderafnehmbor Blatt bruukt, somit en heteroglottes Rohrblatt.

Dat Chalumeau

Dat Chalumeau is eerst siet dat Enn’n van dat 17. Johrhunnert nahwiesbor un somit blots wenig öller as de Klarinette. Tegenöver fröheren Eenfachrohrblattinstrumenten, de to’n Deel ok all as Chalumeau/Schalmei betekent wurrn, kann bi dat Chalumeau dat Rohrblatt van dat Mundstück lööst wurrn (heteroglottes Rohrblatt). Dat Chalumeau hett en zylindrisch Röhr. Dat hett aber kien Överblasklapp un wurr blots in dat Grundregister bruukt, also in en Toonumfang van en groot None. Överblasen Töne kann man dormit ok henkriegen, de sünd aber klanglich nich tofräe stellend un faken unrein. Ähnlich as de Blockflöte hett dat achtGrieplöcker, gelegentlich ergänzt um een oder twee Klappen um den Toonumfang uttowieden. Chromatische Töne wurrn mit Gabelgreepen speelt.

De Klarinette in dat 18. Johrhunnert

Denners Klarinette

Um 1700 fungen düütsch Instrumentenbauer an, dat Chalumeau wieder to entwickeln. De bedüüdenst Errungenschap up den Weg to de Klarinette is den düütschen Instrumentenbauer Johann Christoph Denner gelungen. Sien Wiederentwicklung van dat Chalumeau bestunn dorin, en Instrument antofertigen, dat mit en Tosatzklapp to dat Överblasen versehn weer. Wiel dit Instrument in‘n mittleren un hooch Register n luuten, kloren Klang harr, de an den van de Barocktrompete (wegen dat „Clarinspeel“ ok as Clarino betekent) erinnern dee, wurr dat van Mayer in dat „Museum musicum“ (1732) as Clarinetto, also lütt Trompete, betekent. Wiel dat bi de eerst Klarinetten nich gelung, to glieker Tiet dat deep un dat överblasen Register klanglich un intonatorisch befreedigend uttoführen, wurrn de eerst Klarinetten meest ahn Utnahm in’n överblasen Register speelt un för dat deep Register wiederhen Chalumeaus baut. Noch hüüd betekent man de deepste Laag van de Klarinette as dat Chalumeau-Register. De Denner-Klarinette harr blots twee Klappen, aber verscheeden anner Hersteller hemm bald wiedere tofüügt, um tosätzliche Töne speelbar to maken. Dat klassische Instrument, as Mozart keen kennen dee un geern harr, harr (ahn Bassettutwieden) sluutend acht Grieplöcker un etwa 5 Klappen un weer all in all Registern goot speelbar.

Wiederentwicklungen

De H-Cis-Triller Eenpunkt-Verbindung van Rudolf Uebel in’n Vergliek mit de begäng Variante.

De nächste wichtige Entwicklungsträe weer de Utfinnen van de baben ünner Griepsysteme beschreeven Klarinette van Iwan Müller, de insgesamt as Revolutschon van den Klarinettenbau betekent wurrn kann. In de Loop van dat 19. Johrhunnert wurrn dit System, dat weltwiet Anklang funn, noch wiedere Klappen tofüügt.

Hyacinthe Klosé hett 1839 en kumplett nee Anordnung van de Löcker un Klappen rutfunnen, de stark van de van Theobald Böhm erstellten Bereeknungen beinfloot weer, de de up den Bau van de Querflöte anwennd harr. Nah hüm hett he sien Utfinnen ok Böhm-System nöömt. Wiel disse Griepwies neeaardig konzipeert weer un de dat Müller-System weehnt Musiker kumplett umlernen mussen, hett sück dat System man blots langsam dörsett. Intüschen is aber de Böhmklarinette, van den düütschen Spraakruum afsehn, dat internatschonale Standardinstrument.

As en laat Bispeel van en technische Innovatschoon bi de düütsch Klarinette is hier de Eenpunkt-Verbindung för de H-Cis-Triller to nöömen. De harr sück Rudolf Uebel, de Neffe van Friedrich Arthur Uebel, 1949 patenteeren laaten. In de Afbillen sünd twee Ünnerstücke van Arthur Uebel Klarinetten ut de Johrern 1990er Jahren to sehn. De Tweepunkt-Verbindung is hier dat jüngere Instrument; de Bauwies wessel also weer to de oorsprüngliche Variante.

De Wiener Klarinette

De Wiener Klarinette ünnerscheed sück van hör düütsch Süster dör en wiedere Bohrung, dickere Wandstärken un en anner Mundstückbahn. Wiener Blööt sünd breeder un starker as de düütschen un hemm en annern Blattkarn.

De Wiener Klarinette verleeht – neben annner Wiener Instrumenten, as to’n Bispeel Wiener Oboe, Wiener Horn, Wiener Pauke, Wiener Slagwark – den öösterriekschen Orchestern ehrn typischen Wiener Klangstil.

Gebruuk van de Klarinette in de Musik

Solistisch

Ut de tallriek Warken för Klarinette un Klaveer sünd vör allen de beid Sonaten van Brahms, de Fantasiestücke van Robert Schumann un de Vier Stücke van Alban Berg besünners to nöömen. Wiedere Sonaten hemm Felix Draeseke, Camille Saint-Saëns, Max Reger, Arnold Bax, Paul Hindemith, Francis Poulenc (Sonate für Klarinette und Klavier), Josef Schelb, Leonard Bernstein un Aaron Copland komponeert.

Dat gifft ok en riek Literatur an Klarinettenkonzerten, dorünner dat bekannte Klarinettenkonzert KV 622 van Wolfgang Amadeus Mozart. Ok Carl Maria von Weber, Ludwig Spohr, Felix Mendelssohn Bartholdy, Franz Krommer, Johann Melchior Molter un Liddmaaten van de Stamitz-Familie hemm beleevt un bit hüüd faken upführt Klarinettenkonzerte schreeven. Van Antonio Salieri gifft dat doröver herut en so nöömt Picciola Sinfonia för konzertante Klarinette un Orchester, de as Inleeden to’n tweeten Deel van sien Oper Die Neger deent. Later hemm Claude Debussy, Igor Strawinski, Paul Hindemith un Aaron Copland Warken för Soloklarinette mit Orchesterbegleitung komponeert. To nöömen is buterdem dat Klarinettenkonzert van Carl Nielsen. En Hööchtpunkt in technisch un musikalisch Raffinesse markeert dat Klarinettenkonzert van Jean Françaix (1968), dat aber wegen sien hooch Anforderungen an den Solisten un an dat Orchester blots selten upführt wurrd.

Nee Impulse hemm in de letzt Johren ünner annern de sweedsch Solo-Klarinettist Martin Fröst un de Finne Kari Kriikku sett. Beid Solisten hemm Konzerte in Updrag geven, eerstmals upführt un in tallriek Konzerten weltwiet speelt un up CD upnommen. För Fröst hemm ünner anner Kalevi Aho, Anders Hillborg un Rolf Martinsson (Concert Fantastique), för Kriikku ünner annern Unsuk Chin, Kimmo Hakola, Jouni Kaipainen, Magnus Lindberg, Kaija Saariaho un Jukka Tiensuu Konzerte schreeven.

De kumplett unbegleit Klarinette wurr van völ Komponisten, vör allen in dat 20. Johrhunnert, mit Solokompositschonen bedocht. De prominentesten Vertreder sünd hier de Drei Stücke (1919) van Igor Strawinsky, Stimmungen eines Fauns (1921) van Ilse Fromm-Michaels, L’abîme des oiseaux (1941) ut dat Quatuor pour la fin du temps van Olivier Messiaen, dat Capriccio (1946) van Heinrich Sutermeister, Luciano Berio sien Sequenza IXa (1980) as ok de Solo-Sonaten van Sigfrid Karg-Elert (1920), John Cage (1933) un Germaine Tailleferre (1957).

Kamermusik

In de rein Bläserkamermusik gifft dat meest kien Formatschoon ahn Klarinette. In Harmoniemusiken, Bläseroktetten un -sextetten sünd meestens twee, in’n Hotzbläserquintett is een Klarinettenstimm besett. En wiedere wichtige Besetten is dat modern Klarinettenensemble mit Klarinetten, Bassetthörnern, Es-Klarinette, Bassklarinette un Saxophonen oder dat Klarinettenquartett ut twee Klarinetten, Bassetthorn un Bassklarinette. Ok in den Quintetten för Klaveer un Bläser van Mozart un Beethoven speelt de Klarinette en wichtige Rull.

In de gemischt Kamermusik (Bläser un Strieker) is vör allen dat Klarinettenquintett to nömmen, dat den Klang van dat solistisch Blasinstrument mit en Streichquartett kombineert. Besünners de Quintette van Mozart ud Brahms sünd hier herut toheeven. In de gröttere gemischte Besetten, as in dat Schubert-Oktett oder Beethoven-Septett deelt sück de Klarinette mit de eerst Violine faken de Hööftstimm. Berühmte Trios hemm Mozart (Klarinette, Viola, Klaveer) un Brahms (Klarinette, Violoncello, Klaveer) schreeven. Olivier Messiaen hett in sien Quatuor pour la fin du temps (Quartett to dat Enn’n van de Tiet) Klarinette, Violine, Violoncello un Klaveer besett.

Dat villlicht bekannteste Stück för twee Klarinetten is de Sonate für zwei Klarinetten FP7 van Francis Poulenc.

Orchester

Klarinettist van de New Yorker Philharmoniker (1917).

Afsehn van eenigen solistischen Insätzen, to’n Bispeel in Warken van Antonio Vivaldi oder Jan Dismas Zelenka, weer dat Chalumeau nie wirklich in en barock Orchester integreert. Eerst mit de Wiederentwicklung to de Klarinette kunn sück dat Instrument neben den anner Holtbläsern behaupten. In en Sinfonieorchester sitten de Klarinettisten meestens in de tweet Holtbläserreeg neben den Fagottisten; wobi de eersten Bläser van beid Gruppen (Soloklarinettist un Solofagottist) direkt nebennanner sitten.

Wolfgang Amadeus Mozart hett 1778 in Mannheim Sinfonien van Carl Stamitz höört un schreev an sien Vader:

„Ach, wenn wir nur clarinetti hätten! – sie glauben nicht was eine sinfonie mit flauten, oboen und clarinetten einen herrlichen Effect macht!“

Dit Zitat betreckt sück allerdings up de Soltborger Hoffkapelle, de Klarinetten eerst 1804 in Gebruuk nehm. Klarinetten wurrn laatstens af 1769 in de Fürsterzbischöflichen Militärmusik gebruukt. Mozart hett sück jedenfalls van dissen Titpunkt an bemöht, dit Instrument ok in Öösterriek in dat Orchester to integreeren, un dat is mit sien Verdeenst, dat in de Symphonien van Beethoven de Klarinette fast to de Bläsergrupp hörrt un gliekwertig mit de Oboe un Flöte insett wurrd. Besünners charakteristische Stäen finnd man in den innigsten Momenten van völ Mozart-Opern, natürlich – hier sünd dat twee Bassetthörner – in sien Requiem un in de langsam Sätzen van den Beethoven-Symphonien. To de Tiet wurrn för begäng twee Klarinetten in dat Orchester besett.

Bi völ Komponisten van de Romantik is de Klarinette, ähnlich as de Oboe in de Barocktiet, dat Instrument de Wahl för intime, gesangliche Passagen (bispeelswies inde Symphonien van Mendelssohn oder Brahms). Ok in dat romantisch Opernorchester wurrd se gern mit udrucksvull Gesangsliens bedocht. Buterdem vergröttert sück de Klarinettengrupp in dat Orchester, faken kommen dree oder mehr Speler to’n Insatz, de to’n Deel ok Nebeninstrumente spelen. Vör allen in dat romantische Opernorchester speelt to’n Bispeel de Bassklarinette en tonehmens Rull (etwa in den Opern van Richard Wagner). De Klarinettenpartien ut Opern van Richard Strauss sünd so wichtig un ansprööksvull, dat se bit hüüd as Plichtstücke bi Vörspelen verlang wurrn. Eenige Komponisten (to’n Bispeel Schostakowitsch in sien Oper Lady Macbeth von Mzensk) besetten bit to fief oder acht (Richard Strauss, Elektra) Klarinettisten.

To Anfang van dat 20. Johrhunnert hett de neeardige Jazz ok de Konzertmusik beinfloot, un naturgemäß wurr dorbi de Klarinette as verbreedt Jazz-Instrument, dat aber ok in’t Orchester vertreeden is,tonehmend bruukt. En weltbekannt Bispeel is de Anfang van Rhapsody in Blue van George Gershwin. Neeere Komponisten schätzen die Klarinette vör allen wegen hör Wendigkeit in all Registern.

Blasorchester

In Blasorchestern un Militärkapellen wurrd de Klarinette ünner annern för flink Solopassagen bruukt. In Blasmusikbearbeitungen van symphonisch Warken övernehmen de in twee oder mehr Gruppen deelt Klarinetten faken de Geigenstimmen. Se spelen dor wietgahnd in hör böveren Toonberiek, in den se sück licht van de anner Instrumenten afheven. In grötteren üBlasorchesterbesetten wurrn to de vörherrschend B-Klarinetten, de chorisch besett sind, ok noch de Es-Klarinette, de deepere Altklarinette in Es un de Bassklarinette in B speeltt. De Kontra-Altklarinette in Es un de Kontrabassklarinette in B sünd dorgegen selten antodrapen.

In böhmisch-mährisch Volksmusik wurrd de Klarinette meest tweestimmig (Es un B) besett un hett, afsehn van eenig Solopassagen, verzierend Funktschoon. Wiel de faken speelt Pralltriller un Sössteihntelfiguren an Vagelgezwitscher erinnern, wurrn hör faken Naams van Singvagels geven to’n Bispeel in den Titeln Gesang der Lerche oder Amselbrüder.

Jazz

Vör allen in den fröhen Jazz weer de Klarinette en zentral Instrument, de Tipp van hör Popularität weer in de Dixieland-Jazz- un Big-Band-Ära van den 1930er un 1940er Johren, as Klarinettisten as Sidney Bechet, Benny Goodman, Artie Shaw, Johnny Dodds, George Lewis un Woody Herman de woll spoodrieksten Ünnernhollensmusikgruppen van hör Tiet anführen deen. Dorbi keemen tietwies neben de domineerend B-Klarinette ok Klarinetten in C und Es to’n Insatz. Duke Ellington hett de Klarinette in sien Kompositschonen as Hööftinstrument ansett. In de laat 1940er Johren gung dat Interesse an de Big Bands torüch un dat Instrument verlor sien zentraal Positschoon, de se ok in’n modern Jazz nich torüch kreeg.

In’n Dixieland-Revival van de 1950er Johren wurrn Klarinettisten as Hugo Strasser, Acker Bilk un Monty Sunshine berühmt un hemm mit hör Musik sogor de Hitparaden van de Popularmusik reckt. In de populären Jazzmusik funn ok de selten insett Metallklarinette ehrn Platz.

Ofschons eenige Musiker as Eric Dolphy, Buddy DeFranco, Tony Scott, Jimmy Giuffre, Rolf Kühn, Perry Robinson, Theo Jörgensmann oder John Carter se ok för Bebop un Free Jazz insetten deen, kunn de Klarinette bit hüüd ehrn ollen Stellenwert nich mehr recken. In Improvisatonsmusik van hüüd kann man se aber weer fakener hörrn. Ünner de modernen Jazz-Klarinettisten sünd ünner annern Eddie Daniels, Paquito D’Rivera, Gebhard Ullmann, Don Byron un Lajos Dudas to nöömen.

Grenzgänger

• Jean-Christian Michel is van de Karkenmusik van Johann Sebastian Bach un van den ansprööksvull „Europääschen“ Jazz inspireert un speelt sien Kompositschonen un Adaptatschonen up de Klarinette.
• Dat German Clarinet Duo speelt en improviseerte Kamermusik, in de Elemente van den Jazz un de Nee Musik dör en jazzoide Tietgestaltung mitnanner verbunnen wurrn.
• Ok Woody Allen speelt Klarinette (Albert-System) un hett in de Upnahmen van sien Filmmusiken (Take the Money and run, The Sleeper, Radio Days) sülvst de Klarinette speelt.
• D engelsch Musiker John Helliwell sett de Klarinette as dragend Melodieinstrument in de Rockgrupp Supertramp in.
• Musiker as Tara Bouman oder Michael Riessler sünd Grenzgänger, de ut de klassische Musik kommen. Bei hemm sück ok as Improvisatoren en Naam maakt.
• In de Band Coppelius wurrn Klarinetten faken för Soli insett, de in’n Klang an Gitarrensoli erinnern söllt.

Vibrato, Tremolo

In‘n Jazz un in de amerikaansch Ünnerhollensmusik wurrd de Klarinette traditschonell mit utpräägt Vibrato speelt. In de klassischen Musik, in de Ländlermusik un in de Blasmusik wurrd de Klarinette dorgegen traditschonell mit en möglichst liken, konstanten Toorn speel. In’n Gegensatz to de Strieker, Singer, Flötisten un Oboisten hemm de klassischen Klarinettisten in dat 20. Johrhunnert dat Vibrato-Speel aflehnt. Alleen in Amerika wurr – beinfloot van den Jazz – nich selten ok in de klassisch Musik Vibrato insett.

Wiederen Gebruuk

• In‘n Klezmer (Giora Feidman, Joel Rubin) un in de ostereuropääsch Volksmusik (Iwo Papasow) finnd de Klarinette rieken Gebruuk as Solo- oder Begleitinstrument.
• Insbesünnere up den Balkan is de Klarinette, sülvst in lüttste Besetten, en Standardinstrument.
• Nich ganz so unentbehrlich, aber immer noch wichtig is de Klarinette in de alpenländsch Volksmusik.
• In de törksch Folklore hört man meest Albert-Klarinetten in G ut Holt oder Metall, speelt to’n Bispeel van Hüsnü Şenlendirici
• Seltener wurd se in de Popmusik insett, etwa in eenig Hits van de Grupp Supertramp. En wenig begäng Mixtur ut Dixieland Jazz un Beatmusik finnd sück to’n Bispeel in dat Stück When I’m Sixty-Four van de Beatles
• In Grekenland speelt de Klarinette (Clarino) in de traditschonell Danz-, Hochtiet- un Klaagmusik en wichtig Rull. Bi de Besetten van dat greeksch Klaagleed gifft dat faken en solistische Klarinette, faken ok mit Improvisatschoon.

Berühmte Klarinettisten

• De eerst groot Klarinetten-Star weer Anton Stadler (1753–1812), den Wolfgang Amadeus Mozart meest all sien Warken för Klarinette, Bassetthorn oder Bassettklarinette „up den Liev“ schreeven hett. He keem oorsprünglich ut Prag, führ aber wegen sien groot Beleevtheit in völ europääsch Metropolen en regelrecht Wannerleven.
• Ähnlich inspireerend weer woll de Münchner Hoffmusiker Heinrich Joseph Baermann (1784–1847) up Carl Maria von Weber, de hüm twee Konzerte, een Concertino un Kamermusikwarken widmet hett. Sien Söhn Carl Baermann weer ebenfalls Klarinettist un schreev neben eenig Konzerten en Klarinettenschool, de bit hüüd bruukt wurrd.
• En Tietgenosse van Heinrich Baermann, de as bedüüdenst Virtuose van sien Tiet gull, weer Johann Simon Hermstedt. Hüm hett Louis Spohr, de in‘n Gegensatz to Weber gor kien Rücksicht up de dormals noch vörhannen technischen Probleme van de Klarinette nehm, sien veer Klarinettenkonzerte widmet. Disse „Rücksichtslosigkeit“ van Sieden van Spohr hett Hermstedt dorto brocht, dat Instrument entsprekend wieder to entwickeln.
• Ok Johannes Brahms, de in de 1890er Johren eegentlich all uphollen harr, to komponeeren, wurr van den muien Toon van den Autodidakten Richard Mühlfeld (1856–1907) dorto motiveert, kört för sien Levensenn’n noch eenige Klarinettenwarken to komponeeren.
• För Benny Goodman hemm Aaron Copland un Paul Hindemith hör berühmt Klarinettenkonzerte komponeert. Ok Béla Bartók hett Goodman sien Kontraste för Violine, Klarinette un Klaveer widmet.
• In den Beriek van den Jazz sünd insbesünnere to nöömen: Sidney Bechet, Eddie Miller, Jimmy Noone un Artie Shaw.

Pädagogik

As so völ anner Instrumente kann man ok dat Klarinettenspeel privat, an Musikscholen, Konservatorien oder Kunsthoochscholen lehrn. Bevör man sück en Instrument anschaffen deiht, sull unbedingt de tokünftige Lehrer konsulteert wurrn, de de Schüler över de Wahl van dat System un de Qualität van de Klarinette beraden kann. Neben dat Vermiddeln van de Grieptechnik, Hollen un Oomtechnik un Ansatz sull en goot Klarinettenlehrer ok Tipps för de Bearbeitung van dat Mundstück för en eenfach Rohrblatt geven können.

In Klarinettenensembles, Blasorchestern, Amateur- oder Schoolorchestern kann de fortgeschreeden Schöler sien eerste Speelpraxis kriegen. In‘n professionellen Studium beeden sück todem Kamermusikensembles oder Hoochschoolorchester an. För de Upnahm in en Symphonieorchester is dat spoodriek Bestahn van en Proovspeel Bedingung, bi de dat Konzertsoli un swoor Stäen ut Orchesterwarken vörtodragen sünd. De Vörbereitung van sückse Probespelen is en van de Swoorpunkte van dat professionelle Instrumentalstudium.

Wichtige Etüden un Schoolwarken för Klarinette stammen van Kalman Opperman, Carl Baermann, Friedrich Berr, Giovanni Battista Gambaro, Hyacinthe Klosé, Fritz Kröpsch, Rudolf Jettel, Ernesto Cavallini, Paul Jeanjean, Alfred Uhl un Reiner Wehle.

Aktuelle Hersteller van Bedüüden

Chile

Luis Rossi

Düütschland

Oscar Adler, Buffet Crampon Düütschland GmbH (W. Schreiber), Claríssono (Martin Schöttle), Wolfgang Dietz (Neustadt a.d. Aisch), Dörfler, Martin Foag, Frank Hammerschmidt, Karl Hammerschmidt, Stefan Hofmann, Georg Hufnagel, Harald Hüyng, Richard Keilwerth, Johanna Kronthaler, Kunath Instrumentenbau, Leitner & Kraus (Neustadt a.d. Aisch), Stephan Leitzinger, Rolf Meinel, Gebr. Mönnig GmbH (Oscar Adler), Gustav Mollenhauer & Söhne (Kassel), Bernd Moosmann, W. O. Nürnberger (Nico Sämann), Püchner, Lothar Reidel, Eberhard Scherzer, Schwenk & Seggelke, Steinbach, Friedrich Arthur Uebel, Guntram Wolf, Herbert Wurlitzer (Neustadt a. d. Aisch).

De 1919 grünnd Manufaktur Richard Müller in Bremen hett Anfang van de 1850er Johren tosommen mit den dormaligen Soloklarinettisten van dat Kölner Gürzenich-Orchester un Dozenten van de dortig Musikhoochschool Paul Gloger för de Klarinette mit düütsch Griepsystem en dörgahnd ergonomische Mechanik entwickelt, mit de Folg, dat de Instrumente beter in de Hand leegen un lichter speelt wurrn kunnen. Disse ergonomische Bauwies van de Mechanik wurr later van meest all Hersteller van Klarinetten mit düütsch Griepsystem övernommen.

England

Peter Eaton (Produktschoon 2018 instellt), Hanson Clarinets

Siet ca. den 1930er Johren weer in Grootbritannien en bestimmt Klarinettenmodell van de Firma Boosey & Hawkes (B. & H.) düchtig anseggt un inflootriek. Dts Modell 1010 harr en düchtig wiet Bohrung van 15,2 mm, de todem vullständig zylindrisch formt weer. Berühmt engelsch Klarinettisten as Jack Brymer, Thea King, Frederick Thurston un Gervase de Peyerhemm up de speelt un sünd maatgevend för de enorme Popularität van disse Klarinette in Grotbritannien mit verantwortlich. De Produktschoon van Klarinetten wurr 1986 van B. & H. instellt. Dat führ dorto, dat völ professionelle britisch Klarinettisten meest up Instrumente van de franzöösch Firma Buffet Crampon (meist Modell R13) umstiegen deen, Instrumente mit wesentlich lüttgerer un nich vullständig zylindrisch Bohrung (14,65 mm). De Traditschoon van de 1010 wurr van Peter Eaton un sien lütt Team mit dat Modell Elite fortführt un verbetert. Trotz lütt Uplaag sünd Instrumente van Peter Eaton bi führend britisch Klarinettisten düchtig wiet verbreedt. Peter Eaton hett de Produktschoon 2018 ut Öllersgrünnen instellt.

Frankriek

Buffet Crampon, Henri Selmer, Georges Leblanc (bit 2008)

De Firma Buffet Crampon gellt bi professionell Böhmklarinetten as Marktführer. Dat ca. 1950 van den Instrumentenmaker Robert Carrée entwickelte Modell R13 is de weltwiet spoodriekste Profiklarinette un gellt in den USA quasi as Standard. In Europa is dat 1975 entwickelte Modell RC (bzw. RC Prestige (14,71 mm)) mehr anseggt. Wichtigste Mitstrieder an’n Markt sünd seker Yamaha un Henri Selmer, in‘n nordamerikanischen Ruum siet eenig Johren ok Backun. De franzöösch Firma George Leblanc weer düchtig bedüüdend, bit se 2008 van Buffet Crampon upköfft wurr. Dat Modell R13 van Buffet Crampon deen as Vörbild för eenige Modelle van Leblanc un Yamaha.

Italien

Fratelli Patricola, Romeo Orsi, L. A. Ripamonti

Japan

Josef, Yamaha

Kanada

Backun Musical Services, Stephen Fox

Öösterriek

Gerold Angerer, Otmar Hammerschmidt, Herbert Neureiter, Rudolf Tutz

Taiwan

Jupiter

Tschechien

Amati-Denak

USA

Ridenour Clarinet Products, Chadash Clarinet, Conn-Selmer, Martin Freres Company

Literatur

• Wilhelm Altenburg: Die Klarinette. Ihre Entstehung und Entwicklung bis zur Jetztzeit, in akustischer, technischer und musikalischer Beziehung. Verlag C. F. Schmidt, Heilbronn 1904
• Eugen Brixel: Die Klarinette und das Saxophon. (= Schriftenreihe für Jungmusiker. Heft 1). Musikverlag Stefan Reischel, Oberneunkirchen Öst 1983.
• Jack Brymer: Die Klarinette. Fischer Taschenbuch, Frankfurt am Main 1983, ISBN 3-596-22986-3.
• Günter Dullat: Klarinetten. Grundzüge ihrer Entwicklung. Erwin Bochinsky, Frankfurt am Main 2001, ISBN 3-923639-44-9.
• Jürgen Elsner, Diethard Riehm, Walther Krüger: Klarinetten. In: MGG Online, November 2016 (Die Musik in Geschichte und Gegenwart, 1996)
• Eric Hoeprich: The Clarinet. Yale University Press, New Haven/London 2008, ISBN 978-0-300-10282-6.
• Gerhard Krassnitzer: Multiphonics für Klarinette mit deutschem System und andere zeitgenössische Spieltechniken. Edition Ebenos, Aachen 2002.
• Oskar Kroll: Die Klarinette. Bärenreiter, Kassel 1965, ISBN 3-7618-0086-X.
• Colin Lawson (Hrsg.): The Cambridge Companion to the Clarinet. Cambridge University Press, Cambridge 1995, ISBN 0-521-47668-2.
• Peter Ninaus: Voraussetzungen für den Bläserunterricht am Beispiel der Klarinette. Grin, München 2009, ISBN 978-3-638-67545-1.
• Conny Restle, Heike Fricke (Hrsg.): Faszination Klarinette. Prestel, München 2004, ISBN 3-7913-3180-9.
• Albert R. Rice: Clarinet. In: Grove Music Online, 25. Juli 2013.
• Thomas Sattler-Fujimoto: Klarinette – mit allen Sinnen geniessen. Eigenverlag, Wiesbaden 2007.
• Erich Valentin: Handbuch der Musikinstrumentenkunde. Gustav Bosse, Regensburg 2004, ISBN 3-7649-2003-3.

Weblinks

 Wiktionary: Klarinette – Bedüdensverklaren, Woortherkamen, Synonymen, Översetten

Klarinetten. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Eberhard Frost: Website över Klarinetten
• The Clarinet Pages (engelsch)
• Clarinet Acoustics wetenschapliche Homepage van de University of New South Wales (engelsch)
• Hans-Jürgen Schaal: Das unmögliche Instrument – Wie die Klarinette wurde, was sie ist. In: hjs-jazz.de, 2010.
• Hans-Jürgen Schaal: Instrumente des Jazz: Die Klarinette. In: hjs-jazz.de, 1994.