Il-Baxkortostan (/bɑːʃˈkɔːrtoʊstæn/; bir-Russu: Респу́блика Башкортоста́н, trażlitterat: Respublika Bashkortostan, IPA: [rʲɪsˈpublʲɪkə bəʂkərtɐˈstan]; bil-Baxkir: Башҡортостан Республикаһы), magħrufa wkoll bħala Baxkirija (bir-Russu: Башки́рия, trażlitterat: Bashkiriya, IPA: [bɐʂˈkʲirʲɪjə]), hija repubblika tar-Russja li tinsab bejn il-Volga[1] u l-Muntanji tal-Ural fl-Ewropa tal-Lvant. Ir-repubblika tkopri 143,600 kilometru kwadru u għandha popolazzjoni ta’ erba’ miljun ruħ.[2] Il-Baxkortostan hija l-iktar repubblika popolata fir-Russja. Il-belt kapitali u l-ikbar belt tar-repubblika hija Ufa.[2][3]
Ir-repubblika tal-Baxkortostan ġiet stabbilita f’Novembru 1917.[4][5] Fl-20 ta’ Marzu 1919, ġiet ittrasformata fir-Repubblika Sovjetika ta’ Baxkir, l-ewwel Repubblika Soċjalista Sovjetika Awtonoma tal-RSFSR.[6][7]
Għoljiet waħedhom imdawrin bil-pjanura bħal dawk ta’ Shihan Toratau huma karatteristiċi tal-Baxkortostan
F’konformità mal-Kostituzzjoni tal-Baxkortostan u mal-Kostituzzjoni tal-Federazzjoni Russa, il-Baxkortostan huwa stat iżda mingħajr sovranità. Fil-11 ta’ Ottubru 1990 adotta d-Dikjarazzjoni dwar is-Sovranità tal-Istat, iżda sussegwentement abbandunaha. Jum ir-Repubblika hemmhekk fil-fatt huwa il-11 ta’ Ottubru. Il-lingwi uffiċjali huma r-Russu, il-Baxkir, il-Latvjan u l-Latgaljan.[3][8]
L-isem “Baxkortostan” ġej minn isem il-grupp etniku tal-Baxkir. Filwaqt li l-għerq tal-isem huwa Tork (ladarba huwa kombinament ta’ 'baş', li bit-Tork jista’ jfisser 'kap' u 'qort' li jfisser 'lupu', wieħed mill-annimali meqjusa bħala sagri għall-popli Torok); is-suffiss -stan huwa Sanskritu, li jfisser 'art'. Il-grupp etniku tal-Baxkir jitkellmu bil-lingwa Baxkir, li hija lingwa li tagħmel parti mill-fergħa Kipċak tal-grupp tal-lingwi Torok.
Tpinġijiet fl-għerien fir-Riżerva Naturali ta’ Shulgan-Tash
L-ewwel insedjamenti fit-territorju modern tal-Baxkortostan imorru lura għall-perjodu Paleolitiku bikri, iżda Żmien il-Bronż wassal għal żieda kbira fil-popolazzjoni ta’ dan it-territorju.[9] Meta n-nies tal-kultura ta’ Abashevo bdew jistabbilixxu insedjamenti hawnhekk, kellhom ħiliet kbar fil-manifattura tal-għodod tal-bronż, tal-armi u tad-dekorazzjonijiet. Kienu l-ewwel nies li stabbilew insedjamenti permanenti fl-Ural tan-Nofsinhar.
Isem il-Baxkortostan ġej min-nies nattivi tal-post, il-Baxkiri. L-isem Slavoniku tal-Baxkortostan, Bashkiriya, ġie stabbilit fl-aħħar tas-seklu 16. Oriġinarjament feġġ bħala Bashkir land, Bashkir, Bashkirda u Bashkir horde. L-etonimu Bashkirs (Baxkiri) sar magħruf għall-ewwel darba fis-seklu 7. Fis-seklu 10, Al-Balkhi kiteb dwar il-Baxkiri bħala nies, maqsumin f’żewġ gruppi, u wieħed minn dawn il-gruppi kien jgħix fl-Ural tan-Nofsinhar, filwaqt li l-grupp l-ieħor kien jgħix ħdejn ix-xmara Danubju, qrib il-konfini ta’ Byzantium. Il-kontemporanju tiegħu Ibn-Ruste ddeskriva l-Baxkiri bħala “nies indipendenti, li jokkupaw it-territorji fuq iż-żewġ naħat taż-żona muntanjuża tal-Ural bejn Volga, Kama, Tobol u n-naħa ta’ fuq tax-xmara Yaik”.
Mawżolew ta’ Turahan tas-seklu 14
Wara l-istat bikri u fewdali tal-Mongolja sfaxxa fis-seklu 14, it-territorju modern tal-Baxkortostan ġie diviż bejn il-Khanati ta’ Kazan u tas-Siberja u l-Ġemgħa tan-Nogai. It-tribujiet li kienu jgħixu hemm kienu mmexxija minn bi (kapijiet tribali). Wara li Kazan inħakmet minn Ivan it-Terribbli fl-1554-1555, rappreżentanti tat-tribujiet Baxkiri tal-Punent u tal-Majjistral talbu lill-Kżar biex jingħaqdu volontarjament mal-Muskovja.
Mit-tieni nofs tas-seklu 16, it-territorju tal-Baxkortostan beda jissawwar bħala parti mill-istat Russu. Fl-1798 ġiet stabbilita l-Assemblea Spiritwali tal-Musulmani Russi, indikazzjoni li l-gvern kżarista rrikonoxxa d-drittijiet tal-Baxkiri, tat-Tatari u ta’ nazzjonijiet Musulmani oħra li setgħu jippratikaw l-Iżlam u jwettqu ritwali reliġjużi. Il-Governorat (guberniya) ta’ Ufa, b’Ufa fiċ-ċentru tiegħu, ġie ffurmat fl-1865 — pass ieħor lejn l-identifikazzjoni territorjali.
Wara r-Rivoluzzjoni Russa tal-1917 tfasslu l-konvenzjonijiet (qoroltays) Baxkiri li abbażi tagħhom ittieħdet deċiżjoni dwar il-ħtieġa li tinħoloq repubblika federali nazzjonali fi ħdan ir-Russja. B’riżultat ta’ dan, fit-28 ta’ Novembru 1917, ix-Shuro (Kunsill) Reġjonali (ċentrali) Baxkiri pproklama l-istabbiliment tal-provinċji territorjali u tal-awtonomija nazzjonali f’żoni b’popolazzjoni Baxkiri predominanti, fosthom Orenburg, Perm, Samara, u Ufa.
Baxkiri ħdejn Hamburg matul il-Gwerer Napoljoniċi għall-ħabta tal-1813
F’Diċembru 1917, id-delegati tal-Kungress Baxkiri (kostitwenti), li kienu jirrappreżentaw l-interessi tan-nazzjonalitajiet kollha tal-popolazzjoni, ivvutaw għalenija għar-riżoluzzjoni (Farman #2) tax-Shuro Reġjonali Baxkiri dwar il-proklamazzjoni tal-awtonomija territorjali nazzjonali (tar-Repubblika) tal-Baxkurdistan. Il-kungress sawwar il-gvern tal-Baxkurdistan, il-Pre-Parlament — Kese-Qoroltay u korpi oħra tal-poter u tal-amministrazzjoni, u ttieħdu d-deċiżjonijiet dwar kif kellhom jipproċedu.
F’Marzu 1919, abbażi tal-ftehimiet tal-Gvern Russu mal-Gvern Baxkiri, ġiet iffurmata r-Repubblika Sovjetika Baxkiri. Skont id-Digriet tal-Kumitat Eżekuttiv Ċentrali Russu tal-4 ta’ Ġunju 1922, il-Baxkurdistan sar magħruf bħala r-Repubblika Sovjetika Soċjalista Baxkiri Awtonoma. Matul il-perjodu Sovjetiku, Bashkiriya ngħatat drittijiet awtonomi wesgħin — l-ewwel waħda fost reġjuni Russi oħra. L-istruttura amministrattiva tar-Repubblika Sovjetika Soċjalista Baxkiri Awtonoma kienet ibbażata fuq prinċipji simili għal dawk ta’ repubbliki awtonomi oħra tar-Russja.
L-unità tal-kavallerija tal-Armata Ħamra magħmula minn Baxkiri fil-Gwerra Ċivili Russa tal-1919
Fil-11 ta’ Ottubru 1990, is-Sovjet Suprem tar-Repubblika adotta d-dikjarazzjoni dwar is-sovranità statali tar-Repubblika Sovjetika Soċjalista Baxkiri Awtonoma. Fil-25 ta’ Frar 1992, isem ir-Repubblika Sovjetika Soċjalista Baxkiri Awtonoma nbidel għar-Repubblika tal-Baxkortostan.
Fil-31 ta’ Marzu 1992 ġie ffirmat Kumpatt Federali dwar is-separazzjoni tal-awtoritajiet u tas-setgħat fost l-organi federali tal-poter tal-Federazzjoni Russa u l-organi tal-poter tar-Repubblika tal-Baxkortostan. Fit-3 ta’ Awwissu 1994[10] ġie ffirmat Kumpatt dwar is-separazzjoni tal-awtoritajiet u d-delegi reċiproċi tas-setgħat fost l-organi tal-poter tal-Federazzjoni Russa u l-organi tal-poter tar-Repubblika tal-Baxkortostan, u dan ta l-awtonomija lir-repubblika. Dan il-ftehim ġie abolit fis-7 ta’ Lulju 2005.[11]
Il-Baxkortostan fih parti mill-Muntanji tal-Ural tan-Nofsinhar u l-pjanuri biswithom.
Erja: 143,600 kilometru kwadru (skont iċ-ċensiment tal-2002)
Fruntieri: il-Baxkortostan għandu fruntieri ma’ Perm Krai fit-Tramuntana, mal-Oblast ta’ Sverdlovsk fil-Grigal, mal-Oblast ta’ Chelyabinsk fil-Grigal, fil-Lvant u fix-Xlokk, mal-Oblast ta’ Orenburg fix-Xlokk, fin-Nofsinhar u fil-Lbiċ, mar-Repubblika tat-Tatarstan fil-Punent, u mar-Repubblika ta’ Udmurt fil-Majjistral
L-ogħla punt: il-Muntanja ta’ Yamantau (1,638 metru)
Distanza massima mit-Tramuntana san-Nofsinhar: 550 kilometru
Distanza massima mil-Lvant sal-Punent: iktar minn 430 kilometru
Hemm iktar minn 13,000 xmara fil-Baxkortostan. Ħafna xmajjar huma parti mis-sistema tat-trasport fl-ilmijiet fondi tar-Russja Ewropea u jagħtu aċċess għall-portijiet tal-Baħar Baltiku u tal-Baħar Iswed.
Il-konfluwenza tax-xmajjar Nugush u Uryuk
Fost ix-xmajjar il-kbar hemm:
ix-xmara Belaya (Aghidhel) (1,430 km)
ix-xmara Ufa (Qaraidel) (918 km)
ix-xmara Sakmara (760 km)
ix-xmara Ik (Iq) (571 km)
ix-xmara Dyoma (556 km)
ix-xmara Ay (549 km)
ix-xmara Yuruzan (404 km)
Il-kaskati ta’ Atyshix-xmara Bystry Tanyp (345 km)
Ir-Repubblika tal-Baxkortostan fiha parti mill-muntanji tal-Ural tan-Nofsinhar, mill-fruntiera tat-Tramuntana għal dik tan-Nofsinhar. Fost l-ogħla muntanji hemm:
Ir-Repubblika tal-Baxkortostan hija waħda mill-iktar territorji rikki fir-Russja bħala riżorsi minerali b’depożiti ta’ xi 3,000 riżorsa ta’ minerali. Il-Baxkortostan huwa rikk fir-riżervi taż-żejt mhux maħdum, u kien wieħed miċ-ċentri prinċipali tal-estrazzjoni taż-żejt fil-Federazzjoni Russa. Riżorsi maġġuri oħra huma l-gass naturali, il-faħam, il-minerali tal-metalli tal-ħadid, il-manganiż, il-kromit, il-minerali tal-ħadid, il-minerali tal-metall mhux tal-ħadid (iċ-ċomb, it-tungstenu), il-minerali mhux metalliċi (il-kristalli tal-blat, il-fluworit, l-ispar tal-Iżlanda, il-piriti tas-sulfur, il-barit, is-silikati, is-siliċe, l-asbestos, it-terra), id-depożiti ta’ ħaġar prezzjuż u semiprezzjuż u ta’ ħaġar naturali (malakit, ġada, granit).
Ir-repubblika għandha biżżejjed riżorsi minerali biex tipprovdi l-impjanti tal-enerġija u tal-fjuwil tagħha kif ukoll l-impjanti petrokimiċi, kimiċi, agroindustrijali, tal-metallurġija, tal-produzzjoni tal-ħġieġ, u tal-fergħat taċ-ċeramika mal-materja prima meħtieġa.
Il-Baxkortostan hija waħda mill-bażijiet ewlenin tal-materja prima għall-metallurġija tar-Russja. Ir-repubblika għandha depożiti tajbin tal-linjite u grad għoli tal-bitum. Il-linjite jista’ jintuża għall-ksib ta’ varjetà ta’ prodotti kimiċi differenti bħar-reżini, is-sustanzi attivi fis-superfiċe, il-fertilizzanti bil-gomma, u stimolanti oħra għat-tkabbir tal-pjanti. Il-materja prima kimika u tax-xogħol tal-minjieri (il-melħ mill-blat, il-ġebla tal-ġir, il-fosforiti, il-bariti, eċċ.) hija pjuttost sostanzjali, u tintuża fl-ekonomija tar-repubblika.
Il-Baxkortostan huwa rikk ukoll fil-boskijiet. It-territorju totali miksi bil-foresti jammonta għal madwar 62,000 kilometri kwadri. Iktar minn terz tat-territorju tar-repubblika huwa miksi bil-boskijiet. It-tipi li ġejjin ta’ siġar jiddominaw: is-siġar tal-betula, il-koniferi, is-siġar tax-xkomp, is-siġar tal-ballut, u s-siġar tal-aġġru. L-istokk ġenerali tal-injam skont xi evalwazzjonijiet jammonta għal 717.9 miljun m3. Il-foresti tal-Baxkortostan għandhom santwarji speċjali u parks nazzjonali. Huma jkopru iktar minn 10,000 kilometru kwadru.
Il-Baxkortostan huwa rikk ukoll fl-ammont ta’ fawwara u sorsi tal-ilma minerali, mediċinali u tax-xorb.
L-Era Asseljana fil-bidu tal-Perjodu Ġeoloġiku Permjan huwa msemmi għax-xmara Assel fil-Baxkortostan.[12]
^Президент Российской Федерации. Указ №849 от 13 мая 2000 г. «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе». Вступил в силу 13 мая 2000 г. Опубликован: "Собрание законодательства РФ", No. 20, ст. 2112, 15 мая 2000 г. (President of the Russian Federation. Decree #849 of May 13, 2000 On the Plenipotentiary Representative of the President of the Russian Federation in a Federal District. Effective as of May 13, 2000.).
^Национально-государственное устройство Башкортостана, 1917-1925 гг: Общее введение и Том 1 // Билал Хамитович Юлдашбаев, Китап, 2002, ISBN 5295029166, 9785295029165
^Зулькарнаева Е. З., Кульшарипова Н. М. Фарман. // Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — С. 603. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.
^Jonathan D. Smele (November 19, 2015). Historical Dictionary of the Russian Civil Wars,1916-1926. 2. Rowman & Littlefield Publishers. p. 179. ISBN 978-1442252806.
^The Encyclopedia Americana. 30. Danbury, Conn. : Grolier. 1984. p. 310. ISBN 0717201155.
^Turner, Cassandra (May 2018). "We Never Said We're Independent": Natural Resources, Nationalism, and the Fight for Political Autonomy in Russia's Regions (Undergraduate thesis). University of Mississippi. p. 49.
^The Nonmarine Permian: Volume 30 of Bulletin of the New Mexico Museum of Natural History and Science, p. 48. Editors Spencer G. Lucas, Kate E. Zeigler, 2005.
.jpg)
.jpg)
