Юханнус айо
Юханнус — финнвлӓн кӓнгӹжӓш сек кого айошты. Ти айо календарьын сек кужы кечӹжӹ доно кӹлдӓлтӹн. Финнлӓ: Juhannus маналтеш.
Финнвлӓн ӹлӹмӓшӹштӹштӹ кок айо сек когоэш шотлалтыт, иктӹжӹ Шартял, кыдым 24 декабрьӹн аят дӓ весӹжӹ Юханнус, кырык марла тидӹм Иванкечӹ манаш лиэш, кыдым июнь тӹлзӹн кымшы ӓрня мычашын аят. Тене ти кечеш 20-шы июнь лин.
Анжалаш гӹнь, кок айоге календарь доно кӹлдӓлтӹнӹт — пӹтӓришӹжӹ ин сек кӹтӹк, весӹжӹ ин сек кужы кечӹ доно. Первижӹ гӹнь Юханнусым лач 23-шӹ июньын айенӹт, но календарь семӹнь ти кечӹ пӓшӓ кечӹнӓт лин кердешӓт, ти айом июньын кымшы ӓрнян кукшыгечӹшкӹ ваштенӹт.
Цилӓ айоок ӹшке овуцаан, ти шотышты, Юханнусынат ӹшке традицивлӓжӹ улы. Тенгежӹ гӹнь кыце тидӹм аят? Айо кого тӹвӹлӓйӹмӓш гӹц тӹнгӓлӓлтеш: пӧрт окнявлӓм мышкыт, цилӓ кӹдежӹм тӹвӹлӓйӓт, пеледӹшвлӓ доно сӹлнештӓрӓт.
Финнвлӓн марынвлӓн гань кудвичӹвлӓштӹ уке, солавлӓштӓт иктӓт вольыкым ак урды, а качкаш цилӓ лач лапка гӹц веле нӓлӹт. Цӹвӹвлӓмӓт, вӓк, тоны ак урдеп. Седӹ техень ӹлӹмӓшӓт ылын, кынам солаштыш цилӓ пӧрт, цилӓ хутор натуральный сола кудыло ӹлӹмӓш доно ӹлен, но тидӹ цилӓ историэш кодын, кӹзӹтшӹ солашты ӹлӹшӹ финн халазы доно нима донат ак айыртемӓлт.
Тенге, финнвлӓ, пӧрт кӧргӹштӹм итӹрӓен, тӹвӹлӓен пӹтӓрӓтӓт, кудвичӹшкӹштӹ ванажт, мӓжӹ гӹнь ти кудвичӹм садывичӹ манына ыльы, Тӹштӹ лач ыжар сирем, газон, веле кушкеш. Дӓ эчежӹ махань-шон пеледӹшвлӓ, тӹшкӓвлӓ, лин кердӹт — олмавувлӓ.
Мӓмнӓн гань, финнвлӓн ӓнвичӹштӓт уке, цилӓ кавштавичӹ кушкышым нӹнӹ лапкашты нӓлӹт. Кудвичӹштӹ тӹвӹлӓн дӓ косирӹн кайжы манын, газонвлӓм сален лыктыт, пеледӹшвлӓм лапка гӹц нӓлӹн толыт.
Тидӹ паштек стӧл вӹлвӓл гишӓн шанаш тӹнгӓлӹт. Стӧл вӹлвӓлӹн «короныжы» свезӓ тури лишӓшлык, тидӹм эче молода тури манына. Тидӹ уке гӹнь, Юханнус айо семняштӹ айо агыл. Свезӓ турим шолтат, тӹшкӹ укропым пиштӓт дӓ шокшынек селедкы доно качкыт. А селедкыжы махань йиш вӓл уке? Селедкы укроп соусышты, селедкы горчицы соусышты, ыжар лук доно дӓ молат.
Тенегжӹ финнвлӓ водкым когонжат ак йӱэп, но свезӓ тури дӓ селедкы доно тенге манмы «шнапсым» подылыт — традици семӹнь. Седӹ, стӧл вӹлнӹ тури дон селедкы веле агыл, а махань-шон шукы йиш тотлы качкыш лишӓшлык.
Мӓ, кырык марынвлӓ, кагыльвлӓм когон яратенӓ гӹнь, финнвлӓ тидӹм шоэн веле качкыт. Тенгеок меленӓвлӓмӓт. Сек тотлы сыкыреш нӹнӹ шим сыкырым шотлат дӓ тӹдӹ вӹлӓн ӱм шӹрӓл качкыт. Незер пӧртӹштӓт вӓк иктӓт сыкырым ÿ гӹц пасна ак кач.
Кырык сирӹштӹ пӹтӓртӹш жепӹн айо стӧл вӹлнӹ пиццым пиш модный качкышеш шотлат гӹнь, кыце Суомиштӹ, тенгеок Европышты тидӹм «сӱк качкышеш» шотлат, седӹндоно кого айовлӓ дӓ шергӓкӓн хынавлӓм хыналыктымы годым пиццам пукшашымашым намысеш шотлат.
Юханнус айо стӧл вӹлнӹ кыце кол качкышвлӓ, тенгеок пай качкышвлӓ лишӓшлык ылыт. Мӓ донышнаш ош колвлӓ дон карасвлӓм финнвлӓ, тӧрӹм келесӓш гӹнь, «сӱк колеш» шотлат, нӹнӹм акат кычеп вӓк. Но вот судак дон алангы филем ӱэш ыжарен, мелӹнок качкыт. Саназалтен коштымы колымат ти сӓндӓлӹкӹштӹ ак качеп. Тидӹ гӹц пасна, пӓленӓ, Суоми шукы йӓрӓн дӓ тангыжан сӓндӓлӹк дӓ тӹштӹ форель йыхан шукы йиш кол улы. Ти колвлӓм марынвлӓ якшар кол манын классифицируенӓ.
Кол качкыш доно ош кукшы ӓрӓкӓм, а пай качкышвлӓ доно якшар ӓрӓкӓм йӱт. Финляндиштӹ ӹшке ӓрӓкӓвлӓштӹ укеӓт, цилӓ тидӹм вес сӓндӓлӹквлӓ гӹц кандат. Лапкашты ти ӓрӓкӓвлӓжӹ сек шулдыжы 6 евро нӓрӹ ылыт, а шергӹвлӓжӹн ӓквлӓн пӹсмӓнӹштӹм келесӓш нелӹ, но шукы финнжок 8-10 евроаш ӓрӓвкӓвлӓм йӱт. Пингӹдӹ ӓрӓкӓ, водка, ти сӓндӓлӹкӹштӹ 11 евро кытлаш, пел литӹржӹ.
Седӹ, Юханнус айо годым, сек шукыжым сырам йӱт, кыдын ӓкшӹ лапкашты евро гӹц изиш шукырак. Финнвлӓ санзалан качкышым ак качеп, санзал вӹр давленим кузыкта дӓ махань-шон йӓнг ясывлӓм шачыкта.
Качмы-йӱмӹ гӹц пасна Юханнусым айымы традицишкӹ тенгеок момоца пыра. Момоцам финнвлӓ сауна маныт. Шанымем доно момоца марынвлӓ дон финнвлӓм ушышы элемент ылеш, но кыце пӓленӓ, мӓ донна момоца нигынамат айо овуца доно ак кӹлдӓлт. Келесӓш келеш, мӓ донышна гань момоцавлӓм Суомиштӹ шоэн веле ӹнде вӓшлиӓт, пиш шоэн техень момоцавлӓм моат, кышкы вӹдӹм ведӹрӓ доно намалмыла. Но тӹ годымок, лач техень момоцавлӓм аутентичныеш шотлат дӓ шотеш пиштӓт. Тӹ годымок, урбанизуялтшы дӓ сӓмӹрӹк финнвлӓлӓн техень момоцавлӓ утла примитивныйла кайыт.
Овуца семӹнь Юханнус доно сӓндӓлӹкӹн флагшым лӱктӓлмӓт кӹлдӓлтеш. Ти церемоним когарнян 18.00 часын эртӓрӹмӹлӓ дӓ тӹшкӹ айошкы толшы цилӓ халык погынышашлык. Флагым, кырык марынвлӓ тидӹм тистӹ манына, лӱктӓлмӹ годым тӹдӹм кидӹштӹ кычымыла, тӹдӹн ик лыкшат рокым тӹкӓлшӓшлы агыл дӓ тистӹм мактымы мырым мырат.
Тистӹм лӱктӓлмӹ паштек Юханнусын «короныжы» — тылотым пижӹктӹмӓш дӓ тӹдӹ йӹр сусун жепӹм эртӓрӹмӓш. Тылоты ӓкрет годшы, христианский агыл религи доно кӹлдӓлтӹн, тиды гишӓн иктӓт когонжат ак шаны, но факт семӹнь тиды тенге ылеш. Тылоты кӹзӹтшӹ финнлӓн лач Юханнусын символжы веле. Ти айо годым, шукы вӓреок махань-шон фестивальвлӓм эртӓрӓт.
Полицин статистикӹжӹ семӹнь тене Юханнус айо жепӹн 12 финн ти соты тӱнымбал доно цеверлӓсен: нӹлӹтӹн вӹдӹшкӹ вален кенӹт, нӹлӹтӹн автоавариштӹ колен, коктым кӹзӹ доно шырал пуштмы, иктӹ пожарышты йылен колен, иктӹ айо гӹц токыжы толшыла корнышты колен. Кого айовлӓ, седӹ, ӹшкӹлӓнӹштӹ махань-шон цӧкӹмӓт тергӓт.