Wikipedia:Takelaka/2 2024
Ny Fenisiana na Foinikiana dia vahoaka tamin' ny Andro Taloha niainga tao amin' ireo tanànan' i Fenisia na Foinikia, faritra mifanitsy amin' i Libàna ankehitriny. Io anarana io dia avy amin' ny mpanoratra grika nanoratra momba azy ireo. Nizarazara foana tamin' ny tanàna maromaro i Fenisia, ny lehibe indrindra dia i Biblôsy, i Sidôna (Sayda), i Tirôsy na Tiro (Sour) ary i Arvada, ary tsy fantatra raha nahatsapa ho firaisana ireo tanàna ireo. Nampiasa ny teny hoe "Fenisiana" ny mpahay tantara mba hilazana ny sivilizasiôna izay niroborobo tao amin’ ilay faritra teo anelanelan' ny taona 1200 sy 300 tal. J.K.
Ny fototry ny sivilizasiôna fenisiana dia ao amin' ny kolontsaina samihafa any amin' ny morontsirak' i Mediteranea any Atsinanana Akaiky, nanomboka tamin' ny taonarivo faha-2 tal. J.K. Ny tanàna rehetra tany amin' ny faritra hantsoina hoe Fenisia aty aoriana dia efa nisy. Renivohitry ny fanjakana kely maromaro mahaleo tena, nefa mifandray amin’ ny alalan' ny fiteny sy finoana iraisana sasany, ireo tanàna ireo, izay tanàna lehibe momba ny varotra, ary manana kolontsaina iray izay nolovain' ny Fenisiana mivantana. Taorian' ny korontana nihatra tamin' ny Atsinanana Afovoany tamin' ny taona 1200 tal. J.K., dia nisy vanim-potoana vaovao nisokatra ho azy ireo. Afaka tamin' ny fiahian' ny firenena matanjaka taloha izay nifehy azy ireo tanàna ireo (ny Empira Egiptiana Vaovao, ny Empira Hitita), nisy fotoana nahazoan' izy ireo fizakan-tena izay nahafahan' izy ireo nanitatra be ny tambajotra ara-barotra, avy eo nahafahan' izy ireo nanomboka nanao fanitaran-tany tao amin' ny morontsiraky ny Ranomasina Mediteranea. Ny Fenisiana mpifindra monina dia nanorina tanàna tamin' ny toerana samihafa tany Kiprôsy (na Sipra), tany Sicilia, tany Sardinia, tany Kôrsa, tany amin' ny Saikanosy Iberika, tany Grisia (Torkia ankehitriny) ary tao Afrika Avaratra.
Nanomboka tamin' ny taonjato faha-8 tal. J.K., ireo tanàna fenisianina ireo dia very fahaleovan-tena, ka nifandimby nofehezin’ ny Asiriana, ny Babilôniana, ny Persiana, ny Makedôniana (Lagida sy Seleokida), avy eo ny Rômana. Na izany aza dia nitazona ny lanjany amin' ny lafiny varotra izy ireo ary nanohy ny fanitarana azy. Nandritra izany fotoana izany, ny tanàna fenisianina any amin' ny tapany andrefan' ny Ranomasina Mediteranea dia lasa teo ambany fifehezan' ny mahery indrindra tamin' izy ireo, dia i Kartago (na Kartazy), tranga iray izay nitarika ny famoronana sivilizasiôna manokana, antsoina hoe "kartaziniana" na "ponika". Nandray singa avy amin' ny kolontsaina berbera teratany sy niaina ny fivoarany manokana i Kartago, izay karazana tandrefana amin' ny sivilizasiôna fenisiana. Nirodana anefa izany teo anatrehan’ ny fanitaran-tany nataon' ny Rômana tamin’ ny taonjato faha-2 tal. J.K., taorian’ ny Ady Ponika maro. Na tany Fenisia na tany Afrika Avaratra, ny kolontsaina isan-toerana dia nitazona endrika manokana hatramin' ny taonjato voalohany taor. J.K. (tohiny...)