Andro nahaterahan' i Jesoa

Ny andro nahaterahan' i Jesoa na andro nahaterahan' i Jesosy dia ny daty heverina fa nahaterahan' i Jesoa avy any Nazareta, izay ankalazain' ny Kristiana amin' ny Andro Noely na Krismasy, amin' ny 25 Desambra. Ho an' ny Fiangonana Rosiana sy ireo Fiangonana Tatsinanana fahiny izay mbola mampiasa ny kalandrie joliana, ny 25 Desambra joliana dia mifanitsy amin' ny 7 Janoary amin' ny kalandrie gregôriana. Amin' ny ankapobeny dia manamarika ny fiandohan' ny vanim-potoana kristiana izany. Na ny andro na ny taona marina dia tsy fantatra, ary ny datin' ny 25 Desambra talohan' ny taona 1 dia napetraky ny moanina Diônisio Kely (Dionysius Exiguus) tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-6. Ny hany loharanom-pahalalana dia ny tantaran' ny fahazazan' i Jesoa, izay hita ao amin' ny fiandohan' ny Filazantsara araka an' i Matio sy ny araka an' i Lioka, ary ny maha ara-tantara an' izany dia mampisalasala. Noho ny zavatra maro tsy azo antoka, ny mpahay tantara dia mametraka amin' ny ankapobeny ny nahaterahan' i Jesoa ho amin' ireo taona farany nanjakan' i Herôda I Lehibe izay maty tamin' ny taona 4 talohan' i J.K..

Fomba fiasa amin' ny fikarohana

Loharano

Ny hany loharanon-kevitra dia ny tantaran' ny fahazazan' i Jesoa, izay hita ao amin' ny fiandohan' ny Filazantsaran' i Matio sy ny an' i Lioka, izay "mametraka olana ara-diteratiora sy ara-tantara, satria toa tara loatra ny fanoratana azy, anisan' ireo fitantarana mahagaga sahala amin' ireo fitantarana fahazazana tao amin' ny tontolo jodeô-helenista". Ny Filazantsara araka an' i Marka (ilay tranainy indrindra, nosoratana teo amin' ny taona 65-75 teo ho eo, ary araka ny petra-kevitry ny loharano roa, no loharano lehibe indrindra nanovozan' i Matio sy i Lioka) sy ny an' i Joany (ny Filazantsara farany, nosorata manodidina ny taona 90-95) dia manomboka amin' ny fitorian' i Joany Mpanao Batisa sy ny batisan' i Jesoa. Ny nanoratana ny Filazantsaran' i Matio sy ny an' i Lioka amin' ny ankapobeny dia tamin' ireo taona 70-80.

Momba ny fahazazan' i Jesoa, i Matio sy Lioka dia samy hafa tanteraka amin' ny fandrafetany ny tantara sy ny fomba fitantarany. Ny ankamaroan' ny mpahay tantara dia mino fa tsy nifampiankina ny fanorataa ireo lahatsoratra roa ireo. Ny tantaran' ny fahazazana dia voalaza fa ampahany nivelatra farany amin' ny lovan-tsofina ara-pilazantsara (taorian' ny fitantarana momba ny fijaliana sy ny asa fanompoan' i Jesoa), fironana iray izay nitarika ho amin' ny fanoratana filazantsara hafa momba ny fahazazana toy ny Prôtevanjelin' i Jakoba sy ny Evanjelin' ny Fahazazana araka an' i Tômasy.

Raha nanorina araka ny modelin' ny lovantsofina hafa izy ireo (ny nahaterahan' i Mosesy na Môizy ho an' i Matio, ny nahaterahan' i Joany Mpanao Batisa sy ny fahazazan' i Samoela ao amin' ny Testamenta Taloha ho an' ny Lioka), dia toa mampiasa antsipiriany efa tao amin' ny lovantsofina kristiana tranainy kokoa izy ireo, ary ny sasany amin' ireo antsipiriany ireo dia itambaran' ireo filazantsara roa ireo. Ao amin' ireo tsipiriany itoviana ireo ny mpahay tantara no mitady singa ara-tantara, miorina amin' ny fepetra maha ara-tantara ny teni-vavolombelona maro ao amin' ny loharanon-dahatsoratra tsy mifampiankina, sy ny fifandrindrany.

Ny lahatsoratra hafa ao amin' ny Testamenta Vaovao dia tsy manome fanondroana momba ny nahaterahan' i Jesoa. Ireo soratra kristiana taty aoriana, na soratry ny Rain' ny Fiangonana (Aban' ny Eglizy) izany, na ireo soratra antsoina hoe apôkrifa, dia mifototra amin' ny filazantsara kanônika ary tsy manome singam-pitantarana mahaleo tena.

Tsy dia nisy fahaliananana firy

Ny mpahay tantara dia manantitra ny tsy fahalianan' ny mpanoratra filazantsara momba io daty nahaterahana io, dia ireo fitantarana mampahery momba ny fahazazan' ny olona tsy araka ny fomba fanoratana "tantaram-piainana" (na "biôgrafia") raha heverina ny fahatakarantsika ny atao hoe "biôgrafia" ankehitriny. Tsy fantatra ny daty nahaterahan' ny olo-malaza maro tamin' ny Andro Taloha.

Na izany aza tamin' ny taonjato faha-6, tamin' ny alalan' ny kajy diso nataon' ny moanina Dionysius Exiguus, dia nandray fiandohana hafa ny tetiandro joliana manan-kery. Avy tamin' ny taona 247 tamin' ny nanjakan' i Diôkletiano (latina: Caius Aurelius Valerius Diocletianus Augustus) ka nankamin' ny taona 532 an' ny vanim-potoana kristiana, sady nitahiry ny 1 Janoary andro fiandohan' ny Taom-baovao. Ny datin' ny Noely, ankalazana ny nahaterahan' i Jesoa, dia noraiketina amin' ny 25 Desambra noho ny antony ara-panoharana, mba hametrahana ny andro namorana azy (ny faha-8 andro) amin' ny andro voalohany amin' ny taona 1.

Io lohahevitra momba ny daty nahaterahan' i Jesoa io anefa dia toa manan-danja tokoa ho an' ny Papa Benoà XVI tamin' ny niverenan' ilay lohahevitra tamin' ny taona 2012 tao amin' ilay bokiny hoe Ny fahazazan' i Jesoa: Ny moanina Dionysius Exiguus "dia mazava ho azy fa diso taona vitsivitsy ny kajy nataony." [...] "Tokony hofaritana taona vitsivitsy mialoha àry ny daty nahaterahan' i Jesoa ara-tantara."

Singa azo ampiasaina amin' ny kajy

Teo ambanin' ny fanjakàn' i Herôda

Asehon' ireo fitantarana roa momba ny fahazazana araka an' i Matio sy araka an' i Lioka fa ny nahaterahan' i Jesoa dia nitranga teo ambanin' ny fabapahan' i Herôda Lehibe:

"Ary rahefa teraka tao Betlehema any Jodea i Jesoa tamin' ny andron' i Herôda mpanjaka," (Mat 2, 1, Ny Baiboly Masina);

"Tamin' ny andron' i Herôda mpanjakan' i Jodea, [...] Fa hoy ny anjely taminy: Aza matahotra, ry Zakaria, fa efa nohenoina ny fangatahanao, ka Elizabeta vadinao dia hiteraka zazalahy aminao, ary Joany no hataonao anarany [...] Ary taorian' izany andro izany dia nitoe-jaza Elizabeta vadiny [...] Ary rahefa nandray enina izy, dia nirahin' Andriamanitra ny anjely Gabriely ho any amin' ny tanàna anankiray any Galilea atao hoe Nazareta, ho any amin' ny Virjiny anankiray fofom-badin' ilay lehilahy atao hoe Jôsefa, taranak' i Davida, ary ny anaran' ilay Virjiny dia Maria. [...] Fa hoy ny anjely taminy: Aza matahotra, ry Maria, fa sitrak' Andriamanitra hianao. Ary indro, hitoe-jaza hianao, ka hiteraka zazalahy, ary Jesoa no hataonao anarany." (Lio 1,5-31, Ny Baiboly Masina).

Ao amin' ny Evanjelin' i Matio, io singa io dia napetraka ao amin' ny fitantarana ny fiavian' ireo olon-kendry telo (ny Magy) sy ny fandripahana ny zaza tsy manan-tsiny ary ny fandosirana ho any Ejipta, izay mametraka ny zava-mitanga amin' ny fiafaràn' ny fanjakan' i Herôda, ka ny fiverenana avy any Ejipta dia nitranga taorian' ny nahazoan' i Arkelaosy mpandimby azy ny fahefana. Ao amin' ny Evanjelin' i Lioka izany singa izany dia apetraka ao anatin' ny rafitry ny fampitovian-jotra ny fanambaràna mahagaga momba ny fahaterahan' i Joany Mpanao Batisa sy ny an' i Jesoa, izay mielanelana enim-bolana .

Ny daty nahafatesan' i Herôda mety ho azo amin' ny alalan' ny fampiasana ireo filazana tamin' ny faran' ny taonjato voalohany izay nosoratan' ilay mpahay tantara jiosy Flavio Jôsefasy ny tahirin-tantaran' ny Rômana ary ny astrônômia.

Araka an' i Flavio Jôsefa, dia notendren' ny Rômana ho mpanjaka i Herôda tamin' ny kônsolatan' i Calvinus sy i Pollio tamin' ny taona 40 tal. J.K., ary namono ny mpifaninana aminy Antigônôsy II Matatià tamin' ny kônsolatan' i Agripa sy i Gallus tamin' ny taona 37 tal. J.K. Nanjaka nandritra 37 taona izy taorian' ny fanendren' ny Rômana azy, ary nandritra ny 24 taona taorian' ny nahafatesan' i Antigônôsy II Matatià. Araka ny fanisan' i Flavio Jôsefa ny taona, feno na tsia, izany dia mitarika ho amin' ny taona 4 tal. J.K. na 3 tal. J.K. Niresaka momba ny fanakonam-bolana anefa i Jôsefa, izay niseho taloha kelin' ny nahafatesan' i Herôda. Nisy ny sasany tazana avy tany Palestina tamin' ny 15 Septambra 5 tam. J.K., sy tamin' ny 13 Marsa 4 tal. J.K., nefa tsy nisy ny tamin' ny taona 3 na 2 tal. J.K.

Nanatsoaka hevitra i Schürer fa maty taoriana kelin' ny fanakonam-bolana tamin' ny 13 Marsa 4 tal. J.K. i Herôda. Tamin' ny taona 1966, i WE Filmer dia niady hevitra momba io daty io, mifototra amin' ny fanisan' i Flavio Jôsefa ny taona sy ny fahadisoan' ny datin' ny kônsolata, ary nanapa-kevitra fa ny fahafatesan' i Herôda dia tamin' ny taona 1 tal. J.K., fotoana fohy taorian' ny fanakonam-bolana tamin' ny 9 Janoary.

Ny kajy nataon' i Filmer dia nolavin' i Barnes tamin' ny taona 1968, ary i Bernegger tamin' ny taona 1985, ary ny datin' ny 4 tal. J.K. no ampiasaina ankehitriny.

Ny Filazantsaran' i Matio (Mat 2,16-18) dia mitantara fa i Herôda mpanjaka raha nandre ny nahaterahan' ny mpanjakan' ny Jiosy tany Betlehema, dia "naniraka namono ny zazalahy rehetra hatramin' ny roa taona no ho midina, izay tao Betlehema sy tamin' ny manodidina rehetra, araka ny andro izay nofotorany fatratra tamin' ny Magy." (Ny Baiboly). Araka io andinin-teny io, i Jôsefa mpandrafitra dia nandositra talohan' io fandripahana io niaraka tamin' i Jesoa zazakely sy ny reniny tany Ejipta izay nijanonan' izy ireo mandra-pahafatin' i Herôda.

Fanisam-bahoaka nampanaovin' i Kirinio

Eo am-piandohan' ny toko faha-2, dia nanondro mazava toy izao i Lioka: "Tamin' izany andro izany dia nisy didy navoakan' i Aogosto Kaisara, nandidy ny fanisana ny tany rehetra. Izany fanoratana voalohany izany dia natao fony i Kirinio no governoran' i Siria."

Izany no nahatonga ny nifindran' i Jôsefa sy Maria avy any Nazareta ho any Betlehema, izay nahaterahan' i Jesoa, araka ity filazantsara ity. Ny fanapahan' i Aogosto dia nanomboka tamin' ny Janoary na Aogositra 43 tal. J.K. (afa-tsy tany Ejipta izay nanomboka tamin' ny Aogositra 30 tal. J.K. tamin' ny nahafahana an' i Aleksandria sy ny fahafatesan' i Antônio sy i Kleôpatra), ary nifarana tamin' ny fahafatesany tamin' ny 14 Aogositra.

Araka an' i Tacitus sy i Flavio Jôsefa, i Kirinio (latina: Publius Sulpicius Quirinius) dia lasa governoran' i Siria (legatus Augusti propraetore) tamin' ny taona 6 tapr. J.K., taorian' ny fandroahana an' i Arkelaôsy. Milaza amintsika koa i Flavio Jôsefa fa nanao fanisam-bahoaka tany Jodea izy tamin' ny taona 6-7 taor. J.K., izay niteraka ny fikomian' i Jodasy avy any Gamala. Noresahin' i Lioka ao amin' ny fitantarany momba ny Asan' ny Apôstôly (Asa 5,37) izany fisehoan-javatra izany: "Taorian' izany indray, tamin' ny andro nanoratana ny vahoaka, dia nitsangana koa i Jodasy avy any Galilea nitarika ny vahoaka hanaraka azy: kanjo nony novonoina izy, dia nihahaka ihany koa izay rehetra nomba azy." (Ny Baiboly Masina)

Taona nanombohan' ny fitoriana sy fahafatesana

Ny toko fahatelo ao amin' ny Lioka (Lio 3.1-3) dia milaza fa i Joany Mpanao Batisa dia nanomboka ny fitoriany "tamin' ny taona fahadimy ambin' ny folo nanjakan' i Tiberio". Avy eo izy dia nanao batisa an' i Jesoa izay nanomboka ny fitoriany "tokony ho telopolo taona." I Tiberio no nandimby an' i Aogosto tamin' ny taona 14 taor. J.K., ka izany dia mametraka ny fiandohan' ny fitorian' i Joany Mpanao Batisa amin' ny taona 28-29 taor. J.K., ary i Jesoa taty aoriana kely. Ny fiandoham-panapahana anefa afaka manondro koa ny taona nampifandraisana an' i Tiberio amin' ny fahefana tamin' ny taona 12. Noho izany fisalasalana izany, sy noho ny fisalasalana momba ny fotoana taorian' ny nanombohan' ny fitorian' i Joan, i Paul Mattei dia niresaka ny heba eo anelanelan' ny taona 26 sy 30, ka nisafidy manokana ny heba kely kokoa eo anelanelan' ny taona 26 sy 28, raha i Simon Claude Mimouni kosa nihevitra fa tsy maintsy nanomboka "tamin' ny toe-javatra tsara indrindra" ny fitoriana tamin' ny taona 28, araka ny toko faha-2 amin' ny Filazantsara araka an' i Joany.

Toy izany koa, i Marie-Françoise Baslez dia manazava fa ity toko faha-2 amin' ny Filazantsara araka an' i Joany ity, izay mametraka ny fiakaran' i Jesoa voalohany ho any Jerosalema mifandray amin' ireo enina amby efapolo taona lany nanorenana ny Tempolin' i Herôda, dia iray amin' ireo marika famantarana tsara indrindra ny vanim-potoanan' ny Testamenta Vaovao. Ny daty nametrahana ny vato voalohany tao amin' ny Tempolin' i Herôda dia tamin' ny taona 19 tal. J.K. nataon' i Flavio Jôsefa. Tamin' ny taona 27 na no niakaran' i Jesoa voalohany tany Jerosalema.

Ny mpahay tantara ankapobeny mametraka ny daty nahafatesan' i Jesoa tamin' ny Paska jiosy tany Jerosalema, teo anelanelan' ny taona 30 sy 33 taor. J.K. Ny Filazantsara dia samy nametraka azy io ho tamin' ny fanapahan' i Pontio Pilato, izay prefeta tany Jodea teo anelanelan' ny taona 26 sy 36.

Famaritana ny daty

Ny tena olana dia ilay elanelana 10 taona fara fahakeliny teo anelanelan' ny nifaranan' ny fitondran' i Herôda sy ny fanisana nampanaovin' i Kirinio. Faharanitan-tsaina be dia be no nampiasaina mba hampifanarahana ireo daty roa ireo sy hitandroana ny maha ara-tantara ny fitantaràn' i Lioka, ao anatin' ny foto-pampianarana momba ny tsy fisian-diso ao amin' ny Baiboly. Nofintinin' i Raymond E. Brown ny vahaolana azo atao: "Voalohany dia azontsika atao ny manandrana manitsy ny fanisan-taona momba an' i Herôda ao amin' ny Lioka toko voakohany mba hifanaraka amin' ny fanisam-bahoakan' i Kirinio (andininy faha-6 sy faha-7) ao amin' ny Lioka toko faha-2. Faharoa, azo atao ny manandrana manitsy ny fanisam-bahoakan' i Kirinio mba hifanaraka amin' ny daty nifototra amin' ny nahafatesan' i Herôda (taona 4 tal. J.K. na 3 tal. J.K.). Fahatelo, azo ekena fa ny iray amin' ny fanomezana daty roa araka an' i Lioka, na izy roa miaraka, dia mifanjevo, ary tsy ilaina sdady tsy azo atao ny mampifanaraka azy ireo".

Ny hevitry ny ankamaroan' ny mpahay tantara

Ny ankamaroan' ny mpahay tantara dia mihazona ho ny mety indrindra ny fahaterahana tamin' ny fiafatan' ny nanjakan' i Herôda I Lehibe (talohan' ny taona 4 tal. J.K. ), lovantsofina ao amin' ireo Filazantsara roan' ny fahazazana izay heverina ho loharano tsy miankina. Lavin' izy ireo ny fitantarana momba ny fanisam-bahoaka nataon' i Kirinio ao amin' ny Lioka toko faha-2, izay tsy mitombina ara-tantara noho ny tsy fahatomombanan' ny fanisan-taona momba ny fotoam-pitondrany, ary koa noho ny antony maro hafa:

Raha nampanao fanisana ny vahoaka rômana rehetra tamin' ny taona 28 sy 8 sy ary 14 tal. J.K. i Aogosto dia tsy misy soritry ny fanisam-bahoaka momba ny mponina rehetra amin' ny Empira Rômana, na izay nanasa azy ireo hiverina any an-tanànan' ny razany avy.
Ny hany fanisam-bahoaka nataon' i Kirinio dia tsy nahakasila afa-tsy i Jodea (izay misy an' i Betlehema), fa tsy i Galilea (izay nisy an' i Nazareta), izay tsy teo ambany fahefan' ny Rômana mivantana tamin' izany, ary nanana ny mpitondra azy, dia ny tetrarka Herôda Antipasy. Ity fanisam-bahoaka nataon' i Kirinio ity dia natao ho amin' ny fanangonan-ketra tany Jodea - fa tsy tany Galilea izay tsy nisy hetra notakin' ny Rômana tamin' ny andron' i Jesoa - manodidina ny taona 6 na 7 taor. J.K.. Fanampin' izany, ny lovantsofina iray hafa dia milaza i Sentius Saturninus, izay mitantana ny faritra nanomboka tamin' ny taona 8, no nanao io fanisam-bahoaka eo an-toerana io, ka izany no mety marimarina kokoa.

Izany filazana izany àry dia ho antony ara-literatiora hanamarinana ny nahaterahan' i Jesoa tao Betlehema, tanànan' i Davida. Raha tian' ny mpanoratra ny Filazantsara araka an' i Lioka anefa ny mametraka ny fitantarany ao anatin' ny tontolon' ny Andro Taloha, dia matetika izy no nanao izany tamin' ny fomba diso: ho an' i Fergus Millar, mpahay tantara, ny fampiasan' i Lioka ny fanisam-bahoaka nataon' i Kirinio, mba hanazavany ny fomba nahaterahan' i Jesoa tao Betlehema, dia "mamitaka tanteraka fa tsy ara-tantara". Fa ny fanakambanana ny fahaterahan' i Jesoa amin' ny didin' i Aogosto dia ahafahana mampiditra vesatra ara-tandindona (an' ohatra) amin' ny alalan' ny anjara araka an' Andriamanitra izay hahatratra ny tampony ao amin' ny Asan' ny Apôstôly amin' ny fitorian' i Paoly tany Rôma sy ny hevitra teôlôjika mikendry ny olombelona sy ny zavatra rehetra sy arak' ekiomenika.Hita koa ny fanambaràna laîka momba ny fankatoavana ny fitondram-panjakana izay mampiditra an' i Jesoa hatramin' ny nahaterahany ao anatin' ny rafitr' ireo manam-pahefana rômana sy ny fanamafisana ara-pivavahana izay mametraka ny fanisam-bahoaka amin' ny fanambaràna eskatôlôjika sy mesianika.

Misy tsy fahatomombanana maro hafa koa hita ao amin' ny asa soratr' i Lioka izay "sarotra amin' ireo manana fomba fijery fondamentalista amin' ny lahatsoratra ny manaisotra azy". Ankoatra izany, ny hoe "telopolo taona teo ho eo" tamin’ny taona 15 nanjakan' i Tiberio, araka an' i Lioka, izay ataony fiantombohan' ny fitorian' i Jesoa dia mifanaraka amin' ny daty tamin' ireo taona faramparany niainan' i Herôda izay asehon' ny fitantarana ao amin' ny Matio. Raha ny fitantarana momba ny fandripahana ny tsy manan-tsiny, izay nampamonoan' i Herôda ny zaza roa taona no ho midina rehetra tany amin' ny faritr' i Betlehema, dia heverina ho toy ny midrash mitovitovy amin' ny nahaterahan' i Mosesy (na Môizy), ny mpahay tantara sasany dia mandray an’izany, toa an' i Paul Mattei izay nanombantombana fa ny fandosirana nankany Ejipta àry dia niseho, fara fahakeliny, volana maromaro talohan' ny nahafatesan' i Herôda, ary ny fahaterahana dia tamin' ny taona 6 na 7 tal. J.K.

Ity fiheverana ity (izay manohana ny fahaterahana tamin' ny nanapahan' i Herôda) dia noraisin' ireto mpahay tantara ireto: Dale Allison, Marie-Françoise Baslez, Michael F. Bird, Marcus Borg sy John Dominic Crossan, Raymond E. Brown, James DG Dunn, Martine Dulaeye, RT France, Edwin D. Freed, Robert W. Funk, ary ireo mpikambana ao amin' ny Jesus Seminar, Pierre Geoltrain, Shimon Gibson, Michael Grant, Manfred Heim, Harold W. Hoehner, Paul L. Maier, Daniel Marguerat, Paul Mattei, John Paul Meier, Simon Claude Mimouni, C. Philipp E. Nothaft, Charles Perrot, Émile Puech, Michel Quesnel, Maurice Sachot, EP Sanders, Gerd Theissen, Maurice Sartre, Christian-Georges Schwentzel, Étienne Trocmé, David Vauclaire, Geza Vermes.

Daty hafa

Tamin' ny taona 2001, i Craig A. Evans, dia nanamafy fa ny fanondroana ny fianapahan' i Herôda Lehibe dia mety haneho ny fitahàna eo amin' i Jesoa sy Mosesy andaniny sy i Herôda sy i Faraona ankilany izay, raha heverina ho azo itokiana ny fitantaran' i Lioka, dia hitarika amin' ny famaritana ny daty nahaterahan' i Jesoa, izany hoe tamin' ny fiafaràn' ny fanjakan' i Herôda Arkelaôsy sy nandritra ny fanisam-bahoakan' i Kirinio, izay mampanomboka ny fitorian' i Jesoa tokony ho tamin' ny faha-25 taonany. Io famaritana daty io dia narovan' ny arkeôlôgy frantsay Gilbert Picard. Ny famaritana daty eo anelanelan' ny taona 4 sy 6 tal. J.K. dia notohanan' i Reza Aslan. Na izany aza, ny Encyclopedia of Historical Jesus tarihin' i Evans, izay nivoaka tamin' ny taona 2008 ny fanontana voalohany, dia nanatevin-daharana ny marimaritra iraisan' ny manam-pahaizana ary mihevitra ny fahaterahana ho eo anelanelan' ny taona 6 sy 4 tal. J.K., na amin' ny taona 5 tal. J.K. mihitsy aza, iany hoe amin' ny lohataona.

Jereo koa

Noely

Fahaterahan' i Jesoa