Sücca trumbetta

AR	Sta pagina lì a l'è scrîta in arbenganeṡe sittadìn, sècundu a grafia Gastaldi

Ina stüffa de sücche trumbette d'Arbenga

A sücca trumbetta a l'è ina qualitè ligüre de sücca tipica da sittè d'Arbenga, cultivà in ta sò Ciâna e in ta parte da Rive"a cumprèsa in ta pruvinsa de Sauna. Insemme au spa"egu viu"ettu, aa tumata coeu de boeu e a l'articiocca viu"etta spinuṡa a l'è ün di cusscì dîti "4 d'Arbenga", i scimbuli da tradissiùn cuntadina du postu. De ciǜ, a l'è recunussciüa cumme prudütu agrualimentare tradisiunà ligüre.

Sto"ia

A sücca trumbetta a l'è ina varietè da Cucurbita moschata (Duchesne, 1786), cianta ch'a ne véggne d'in America e, in tu detaïu, dau sò sèntru. Podâse che sta cianta a secce rivà in Ligü"ia cu'i navèganti ch'i ne vèggnivan inderré da i sò viaggi, cusscì cumme da âtre parte, dund'e se sun svilüppèi bèn bèn de qualitè diffe"ènti.

Rispèttu a tütte e âtre varietè, a caratteristica ünica da trumbetta a l'è u fètu ch'a g'ha da esse campà da tempu"ìa pé du bèllu, e cumme tà a l'è stèta sèrnüa in tu lungu prucèssu du sò svilüppu, purtàu avanti da i cuntadìn du Punènte. Pé a sò furma e pé u fètu de ruinâse fassile in tu trasportu a nu l'e"a gua"i cunussciüa de feu"a da regiùn dund'a l'e"a cultivà ma, ciǜ de resènte, a l'ha cumensàu a spandise asscì pé di âtri mèrchèi, vèndüa sutt'ai nummi de zucca trombetta, zucca a tromba, tromboncino d'Albenga o ancù zucca o rampicante d'Albenga.

A sò prudussiùn a l'è stimà a ciǜ o menu 500-600 tunelè l'annu.

Dèscrissiùn

Detaïu d'ina sciu"a a l'imprinsippiu du sò svilüppu

A sücca trumbetta a l'è ina varietè dau purtamèntu ch'u strisscia, cun de raije ch'e ponen rivà a in metru de prufunditè, ma che in cundissiùi bune e rèstan vijìn aa süperficie. A trumbetta a pïa u numme dâ furma du sò frü̂tu, de cu"ù vèrde cè"u, slungàu e ciǜ grossu in ta testa, dund'u gh'è u petassu cu'a semènsa. In simma aa trumbetta e ghe cresscen e sò gran sciu"e, de cu"ù gianu e ch'e se dreuven de matìn, de solitu vijitèi pé u polline da ave e bumbi. E feuïe e g'han in lungu pegullu scatu"àu e, survetüttu in scià faccia de sutta e in scià gamba, e sun cuèrte de pelücchi dü"i.

Cultivassiùn

Cianta picina de trumbette cun sustegnu de canne

A sücca trumbetta a l'è cultivà scia in ti campi che in te stüffe e in ti tünnel, de moddu de spantegà a prudussiùn in sc'in tèmpu ciǜ lungu. E ciantine e sun fète scia da i prudutùi mèjimi in te e"ette, a partì dâ semènsa, che cattèi da i semensìn in cübettu. Pé prepa"à u teren beseugna cavâlu o freṡâlu au ciǜ a 20 citti, scibèn ch'u se pò cangià sècundu e caratteristiche du fundu. Se pò tegnì u mèjimu teren a trumbette pé ciü anni de fi"a, sènsa de beseugna de cangià de cultivassiùn, ma l'è cunseïàu de nu mettele sciübitu doppu âtre ciante da sò famïa, e Cucurbitaceae, cumme mè"ùi, cugœumè"i, ca"usèlli o sücche pateche. Pé esempiu, se pò ciantà e trumbette doppu de co"i, puji, fave, pôri, leitüga, fajeui e se"eali e primma de carotte, selle"u, leitüga e pôri. A ogni moddu, l'è meïu nu mette e trumbette insemme a de âtre cultivassiùi, scicumme ch'a l'è ina cianta ch'a vèggne sciǜ lèsta e, svilüppanduse a sciumbrìa, a pu"eva creà di prublemi ae âtre cultü"e, levandughe a lüje.

A meïu tèmpe"atü"a pé a trumbetta a l'è de 24-30 °C de giurnu e 15-18 °C de neutte, mèntre de sutta ai 10-12 °C a cianta a nu cressce. U teren u nu g'ha d'avêghe de gran caratteristiche specifiche, meïu pe"ò se a mediu impastu, ümè"u e bèn drenante, cu'in pH fra 5,5 e 7,0; de ciǜ, a trumbetta a rejiste a quantitè medie de sà in tu teren. A densscitè cunseïà pé a cultivassiùn a l'avèrtu a l'è de ciǜ o menu 850 ciante pé mille metri, cu'ina distansa de 1,7-2 m fra e fi"e e de 0,6-0,7 m in scià fi"a, mèntre in te stüffe se pò muntà fin a 1000 pé mille metri, cun 1,3 m fra e fi"e e 0,8 m in scià fi"a. De ciǜ, survetüttu quande in campu avèrtu, se pò asscì ridüje a densscitè a 500, fètu ch'u duve"ea meïu"à a reṡa pé cianta. E trumbette e van ciantèi fra marsu e zügnu e e g'han de beseugnu de strutü"e che e rezzan, de moddu ch'e vèggnen drîte: in campu avèrtu e sun duve"è de carasse de castagna, de ciümèntu o de canne, lighèi da fifèru o fì de nylon, mèntre au seràu de solitu se ghe mette di sustegni gruppèi proppiu au tè"à de stüffe o di tünnel.

U mumèntu de campà e trumbette in campu avèrtu u và da mazzu a sèttèmbre, de moddu che se ghe posse ciantà ina sècunda cultü"a autunnu-invèrnina. In tu caju de cultivassiùi au cuèrtu, i dui mumènti pé campà e trumbette i sun pé cuntru fra fevrà e zügnu, pé a cultü"a de primma, e dâ mitè d'agustu aa fin de dijèmbre, pé quella d'autunnu. Ogni sücca a l'è da campà cumme ch'a riva a ina lunghessa de 30-40 cm, dimènssciùi ch'e cumènsan de solitu dae 10-12 sèttèmane doppu l'impiantu.

Finiu de campâlu, au dì d'ancœui u prudütu u l'è incurbàu inte de casscette de leggnu de tipu diffe"ènte, ch'e ponen andà da 4 a 8 chilli, scibèn che se mi"a sèmpre ciǜ de cü"à u cunfesiunamèntu pé de rajùi de piajé aa vista e de meïu prutessiùn au mumèntu du trasportu. Cunsscideràu a prudussiùn ciütostu rè"a, e nu sun gua"i e trumbette spedie in scì mèrchèi de feu"a, pé rivà au masscimu in sce quelli de Zena, Tü"ìn, Cuni e Milàn. In quarche pò de trumbette u riva asscì in Fransa, in ta Costa Azzurra, dund'e sun assèi apressè.

Üṡu

A sücca trumbetta a l'è bèn apressà in cujina, cu'ina purpa tene"a ma cumpatta, fassile da delige"ì e dau güstu dûse, mèntre a cuntegne poche calu"ìe e sustanse ch'e fan bèn cumme putassa e fosfu"u. A l'è duve"à in ta prepa"assiùn de süghi, cumme cunturnu d'âtre risètte, cundimèntu de fidèi e riṡotti o pé fà de frittè e de turte; de ciǜ, e sò sciu"e frîte e sun cunssciderèi ina leccuna"ìa.

Âtri prugetti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce sücca trumbetta

Ligammi de feu"a

• (IT) AA.VV., Zucca trombetta d'Albenga, L'Ortofrutticola, 23 marsu 2013. URL consultòu o 13 òtôbre 2024.
• (IT) Zucchino trombetta, in sce agriligurianet.it. URL consultòu o 13 òtôbre 2024.
• (IT) Zucchina Trombetta, in sce granapadano.it. URL consultòu o 13 òtôbre 2024.
• (IT) Zucca trombetta di Albenga e delle riviere, in sce lamialiguria.it. URL consultòu o 13 òtôbre 2024.