Windmeule

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'n Windmeule (of windmuële) ies 'n meule, woavan de wieke aangedreve weure door de wind. De wieke drage de krach euver op 'n binneraderwerk en drieve maalsjtein of 'n zaeginstallatie aan. In Zuud Limburg ies in 't verleje miè gebruuk gemaak van watermeules, in de beekdale. De sjnelsjtruimende beke zörge veur voldoende waterkrach um 'n meulewerk aan te drieve. Allein op 't plateau in Zuud Limburg vingk me windmeules.

De windmeules in Limburg zint meistal van 't type bovekrujer, wat wil zègke, dat bie dees types allein de kap drièjbaar ies um de wieke op de wind te zètte. Bie de sjtanderdmeule kèn de ganse kas drièje. Emes dae in 'n meule wèrk ies 'ne meulenaer. Achtername wie Mullenaersj of Meuleneers wieze daonao.

Veural in Wes-Nederland woort vreuger väöl industrie mèt windmeules bedreve. Ouch woorte de poldersj demèt druèggehoute. De sjterke zuudwestewind dae geweunlik in dat gebeed hièrsj maakde 't dao hendeg gesjik veur. Allewiel zint ze 'n toeristisch symbool veur Nederland; de meules bie Kinderdijk (gemeinte Nieuw-Lekkerland, Zuud-Holland) zint zelfs op de Waereldèrfgoodlies van de UNESCO geplaatsj.

Gebruuk en produk

Meules óndersjeie v'r nao 't gebruuk:

koremeule. Hie weurt mael gemale.
mosterdmeule Oet mosterdzäödsjes weurt mosterd gemale
oliemeule. Oet zónnebloompitte, olieve en lienzaod weurt olie gepeersj veur gebruuk in de keuke en veur de verfindustrie
papiermeule. Hie weurt papier gemaak.
poldermeule, um de grónd druèg te male (veural in Holland)
volmeule, veur 't volle van wol
zaegmeule, um houte te zaege

Vakterme

Binnekrujer, meule, die van binne oet op de wind weurt gekruujd (gedrièjd)
Boetekrujer, meule woavan de kap aan de boetekant mèt 'ne houte sjtaart op de wind weurt gekruujd (gedrièjd).
Gevlöch, 't sjtèl van veer meulewieke.
Kollergank, in 'n oliemeule: 'n rónddrièjende, verticaal loupende kantsjtein, dae euver ein rón horizóntaal plaat drièjt um 't zaod te peersje.
Kruje, de wieke op de wind zètte.
Onderkrujer, meule woavan de ganse rómp door 't kruje op de wind kèn weure gezat.
Vank- of remraad, raad woa umheen de vank ziet um de meule aaf te remme.
Sjuufkruujwerk, inwendig mechanisme um de meule op de wind te zètte.
Vank, remconstructie in 'n windmeule, die um 't boveraad griep um de wieke sjtil te zètte.
Wiekekruus, gevlöch van n windméule, besjtaonde oet 'n as mèt veer haoks opein sjtaonde wieke.

Windmeules in Limburg

Windmeule van Hunnekem bie Nut, van mergel geboewd. Bovekrujer. 1882
Slevrouwemeule op de Vrouwehei bie Mingersborg en Ubachsberg. (Bovekrujer). 1857
Sjtanderdmeule Sint Hubertus tösje Kelment en Klein Genhout, gans van hout opgetrokke. Ónderkrujer. 1801
Toremeule in Gronsveld. Geboewd in baksjtein mèt sjpeklaoge. ca 1620
Veurmalige windmeule in De Uuëverhieëk bie Klumme (zónder wieke). 1879
Van Tienhovenmeule bie 't Wolfses en 't Gastes. Bovekrujer.
Janssenmeule in Oarsjbaek. Bovekrujer. 1879
Lemmensmeule in Kinder, sjteine bèltmeule

Zuug wiejer Lies van windmeules.