Verona

Vide etiam paginam discretivam: Verona (discretiva).

Vērōna^[1]^[2] (-ae, f.) est urbs Italiae et municipium, circiter 259 960 incolarum, ad ripas fluminis Athesis in regione Venetia situm, caput provinciae Veronensis atque sedes episcopalis Ecclesiae Catholicae Romanae. Omnium urbium Italiae Verona est duodecima quod ad numerum incolarum pertinet. Ob architecturam et formam urbanam per duo millennia sine interruptione evolutas urbs Veronensis in indice hereditatis mundialis UNESCO anno 2000 inscripta est. Urbani Veronenses^[3] appellantur.

Homines mediaevales qui situm Veronae haud sciverunt nomen tantum cognoverunt e rege illo Theoderico quem epici Theodisci Dietrich von Bern, scil. "Theodericum Veronensem" appellabant, atque propter regem Langobardorum Alboinum Veronae iussu mulieris suae anno 572 necatum. Simili modo nomen huius urbis cognoscunt recentiores ob res litterarias. Dantes Alagherius "Paradisum" suum (tertiam partem Divinae Comoediae) Canfrancisco Scaligero, domino Veronae, dicavit.^[4] Historia ludi scaenici Shakesperiani (e fabula Italica conversi) de Romeo et Iulietta, familiarum Veronensium prolibus, Veronae in urbe evolvitur.

Origo et historia

Pagum Veronensem homines aevi Neolithici coluerunt. Historia prae-Romana urbis Veronae ambigua erat. Plinius maior enim Rhaetis et Euganeis hanc urbem attribuit,^[5] Celtis Cenomanis Ptolemaeus,^[6] sed recentissime necropolis Cenomanorum, saeculis III–I a.C.n. usitata, sub seminario episcopali hodierno effossa est.^[7] A Romanis, duce Gnaeo Pompeio Strabone, ad ripam Athesis dextram anno 89 a.C.n. colonia iuris Latini iuxta legem Pompeiam de Transpadanis condita est, a Brixia deducta si carmen Catullianum vera refert;^[8] ibi mox natus est poëta ipse Gaius Valerius Catullus.^[9] Ab anno 49 a.C.n. Verona fuit municipium tribus Publiliae sub regione X (Venetia et Histria). Muros urbanos restituit imperator Gallienus, qui longissimum urbi nomen concedit "Colonia Augusta Verona Nova Gallieniana". Ibi concurrebant viae Postumia et Claudia Augusta.

Veronam oppugnavit Constantinus I, contra Maxentium bellum civile gerens, deditionemque cito accepit medio anno 312.^[10] Ibi Theodericus anno fere 488 Odovacarem debellavit^[11] aulamque suam interdum instituit. Veronae die 28 Iunii 572/573 rex Langobardorum Alboinus a muliere sua necatus est: iusserat enim vinum ea inferendum in poculo e capite patris confecto.^[12] Ibidem die 15 Maii 589 rex Authari Theudelindam in matrimonium duxit.^[13] Adelchis, ultimi regis Langobardorum filius, a Carolo Magno persecutus, Veronae anno 774 breviter refugium petivit. Annos fere 350 Verona urbs regalis et imperialis fuit, episcopis ibi iussu imperatorum institutis. Ibi rex et imperator Berengarius I die 7 Aprilis 924 prope ecclesiam S. Petri in Castello (hodie deletam) necatus est. Die 3 Ianuarii 1117 gravis terrae motus amphitheatrum partim in ruinas deiecit ecclesiasque fere omnes destruxit.

Medio saeculo XII commune Veronensium, duce imprimis episcopo Tebaldo, libertatem urbis vindicavit, ubi anno 1184 papa Lucius III, a Roma profugus, Concilium Veronense tenuit, adeunte etiam imperator Friderico Barbarossa. Concilio concluso bullam "Ad abolendam" de haeresibus exstirpandis emiserunt. Lucius III Veronae mortuus est die 25 Novembris 1185. Eodem die successor Urbanus III electus in ecclesia S. Petri in Castello coronatus est. Verona mox sub familiae Scaligerorum (della Scala) dominatione cecidit. Medio amphitheatro anno 1278 iussu Alberti Scaligeri Cathari 166 Sirmionenses combusti sunt.

Ab anno 1405 usque ad annum 1797, Verona ad Rem Publicam Venetiae pertinuit.

Anno 1944 urbem Veronam classes aëreae Civitatum Foederatarum sociorumque graviter afflictaverunt. Die 24 Aprilis 1945 milites Germani ab Italia recedentes pontes Marmoreum Romanum Scaligerumque mediaevalem deleverunt, sed ambo annis 1949-1957 stylo historico et lapidibus priscis restructi sunt.

Situs et monumenta

Situm Veronae Liutprandus Cremonensis medio saeculo X sic descripsit:

Fluvius Athesis, sicut Tiberis Romam, mediam civitatem Veronam percurrit. Super quem ingens marmoreus miri operis miraeque magnitudinis pons est fabricatus. A laeva autem parti fluminis, quae est quilonem versus posita, civitas est difficili arduoque colle munita, adeo ut, si ea pars civitatis, quam memoratus fluvius dexteram alluit, ab hostibus capiatur, ea tamen viriliter possit defendi. In huius vero collis summitate preciosi operis est ecclesia fabricata, in honore beatissimi Petri apostolorum principis consecrata.^[14]

Inter monumenta aevo Romano aedificata hodieque servata praecellunt Amphitheatrum sive Arena, Pons Marmoreus seu Ponte Pietra, Porta Iovia seu Porta Borsari et Arcus Gavius; adduntur Porta Leonum (ita a recentioribus nuncupatum) et ruinae Theatri Romani iuxta ripam sinistram fluminis saeculo XIX effossae. Sub arco Gavio monstrantur lapides via Postumiae.

Monumentorum Christianorum antiquissima hodie exstantia post terrae motum aedificata sunt. Basilica Sancti Zenonis urbis patroni, annis 1123-1135 reconstructa est eo loco, extra urbis limitem, ubi sepulchrum Zenonis iam a saeculo IV stat, regisque Pippini sepulchrum qui die 8 Iulii 810 mortuus est. Campanile huius basilicae a Dante Alagherio in Divina Comoedia commemoratur;^[15] statua Sancti Zenonis mediaevalis in porticu basilicae monstratur. Ecclesia cathedralis S. Mariae Matricularis, in ruinis duarum ecclesiarum a terrae motu deletarum episcopis Tebaldo et Omnibono aedificata et die 13 Septembris 1187 dedicata, saeculis XIV et XV partim refecta est. Tali modo ecclesia SS. Firmi et Rustici anno 1143, basilica Sancti Laurentii anno 1177 et ecclesia Sanctae Mariae Antiquae anno 1185, ecclesia Sanctorum Apostolorum anno 1194 super fundamenta ecclesiarum antiquarum constructae sunt: ecclesia S. Mariae Antiquae fuit sacellum familiae Scaligerorum. In magna ecclesia Sanctae Anastasiae a Dominicanis anno 1290 incepta, anno 1481 confecta, anno 1490 Gulielmus de Bibra legatus Germanicus et pontificalis sepultus est; ibidem anno 1776 schola campanaria, artis campanariae Veronensis incunabulum, constituta est.

Platea Herbarum (Piazza delle Erbe) eo loco patet ubi olim Romani forum urbis designaverunt. Ad hanc plateam stat Domus Mercatorum, anno 1210 e ligno constructa, anno 1301 iussu Alberti I Scaligeri e lapidibus refecta. Ibi etiam monstrantur Domus Mazzanti privatae (Case Mazzanti), aevo medio aedificati, muris exterioribus picti: Verona enim saeculo XVI a peregrinatoribus "urbs picta" appellata est.

Iuxta plateam Dominorum (Piazza dei Signori) aedificia publica surgunt: palatium Communis saeculo XII erectum, anno 1219 post incendium refectum; palatium Tribunalis (Palazzo di Cansignorio) cuius turris anno 1363 confecta est; palatium Potestatis (Palazzo del Podestà) saeculo XIII exeunte confectum. Ibidem stat lobia seu porticus Consilii (Loggia del Consiglio) a fratre Iucundo Veronensi iussu imperatoris Maximiliani anno 1476 aedificata. Anno circiter 1356 constructus est Pons Scaliger munitus, iussu Cangrandis II a Gulielmo Bibensaquam designatus, iuxta quem Castellum Vetus Scaligerorum eisdem annis inceptum est et anno 1376 confectum.

Incolae noti

Gaius Valerius Catullus, a multis causa sui novi modi scribendi poeta doctus appellatus
Zeno Veronensis, confessor
Honorius II, antipapa
Eliezer Samuelis Veronensis, iuris consultus Iudaicus
Petrus Veronensis, martyr
Stephanus Veronensis, pictor
Liberalis Veronensis, pictor
Guarinus Veronensis, humanista
Ioannes Iucundus ("frater Iucundus"), eruditus et architectus
Paulus Aemilius Veronensis, historicus
Hieronymus Fracastorius, medicus
Onuphrius Panvinius, eruditus
Henricus Noris, cardinalis bibliothecarius
Iosephus Torelli, compositor
Scipio Maffei, eruditus
Alexander Pompei, architectus
Aemilius Salgari, mythistoriarum scriptor
Caesar Lombroso, criminologus
Licia Colò, televisionis ductrix
Germanus Mosconi, poeta atque diurnarius

Ecclesia Catholica Romana

Sedes Dioecesis Veronensis est urbs Verona; templum principale est ecclesia cathedralis S. Mariae Matricularis. Est episcopatus Ecclesiae Catholicae Romanae sub patriarchatu Venetiarum. Ab anno 2007 Iosephus Zenti est episcopus Veronensis.

Ludi athletici

Hellas Verona Football Club et AC Chievo Verona pediludii urbis turmae sunt.

Fractiones, vici et loci in municipio

Historica media urbs

Città antica, Cittadella, San Zeno, Veronetta.

Novi vici urbani

Borgo Trento, Valdonega, Borgo Venezia (cum Borgo Trieste), Porto San Pancrazio, Borgo Roma, Santa Lucia, Borgo Milano (cum locis: Clivi et Saval), Golosine, Ponte Crencano.

Fractiones

Avesa, Quinto, Santa Maria in Stelle, Mizzole, Montorio, San Michele, Cadidavid, Fanum Sancti Maximi iuxta Athesim, Parona, Quinzano.

Circumscriptiones

I Circumscriptio (Verona): Città Antica, Veronetta, Cittadella, San Zeno,
II Circumscriptio (Verona): Borgo Trento, Avesa, Quinzano, Parona, Valdonega, P.te Crencano,
III Circumscriptio (Verona): Borgo Milano, Stadio, Chievo, San Massimo, Basson, Borgo Nuovo, Saval,
IV Circumscriptio (Verona): Santa Lucia, Golosine, Madonna di Dossobuono,
V Circumscriptio (Verona): Borgo Roma, Cadidavid,
VI Circumscriptio (Verona): Borgo Venezia, Borgo Trieste, San Felice,
VII Circumscriptio (Verona): Porto San Pancrazio, San Michele Extra, Madonna di Campagna,
VIII Circumscriptio (Verona): Montorio, Mizzole, Quinto, Poiano, Marzana, S. Maria in Stelle.

Loci praeclari

Municipia finitima

Bussolengo, Buttapietra, Castel d'Azzano, Grezzana, Mezzane di Sotto, Negrar, Pescantina, Roverè Veronese, San Giovanni Lupatoto, San Martino Buon Albergo, San Mauro di Saline, San Pietro in Cariano, Sommacampagna, Sona, Tregnago, Villafranca di Verona.

Notae

↑ De vocalibus longis cf. Catullum 35.3, 67.34, 68.2. "Verona" hodie Italice et Venetice. Graece Οὐήρωνα, Οὐήρων, Βερώνη (Ptolemaeus, Geographia 3.1.31; Strabo, Geographica 4.6.8, cf. 5.1.6; Procopius, Bellum Gothicum 2.29, 3.3, &c.)
↑ "Verona, Colonia Augusta Verona, Veronensis, Veronensium urbs, Veronia, Vicentinus (!)": J. G. Th. Graesse, Orbis Latinus (Dresdae: Schönfeld, 1861; 1909. Brunsvici, 1972, 3 voll.) [https://www.bavarikon.de/object/bav:BSB-MDZ-00000BSB00050912 1 2 3}
↑ Tacitus, Historiae 3.8
↑ Dantes Alagherius, Epistulae 17; cf. Divina Comoedia "Paradisus" 17.76-78 et alibi
↑ Plinius, Naturalis historia 3.130
↑ Ptolemaeus, Geographia 3.1.31; cf. Livius, Ab Urbe condita 5.35
↑ Laffranchi et al. (2019)
↑ Iustinus, Epitome Trogi 20.5.8; Catullus 67.34
↑ Ovidius, Amores 3.15.7; Martialis 10.103; Plinius, Naturalis historia 36.48
↑ Panegyrici Latini 9.9
↑ Iordanes, De origine actibusque Getarum 57.
↑ Marius Aventicensis, Chronica; Gregorius Turonensis, Historia Francorum 2.41; Paulus Diaconus, Historia gentis Langobardorum
↑ Procopius, Bellum Gothicum 3.5; Paulus Diaconus, Historia gentis Langobardorum 3.29
↑ Liutprandus Cremonensis, Antapodosis 2.40
↑ Dantes Alagherius, Divina Comoedia "Purgatorium" 18

Bibliographia

Fontes antiqui et mediaevales

Opera antiquiora

Indicazione delle fabbriche, chiese, e pitture di Verona, o sia, Guida per li forestieri. Veronae: Tipografia Bisesti, 1815 Textus apud archive.org
"Verona" in Gulielmus Smith (1854). Dictionary of Greek and Roman Geography. Londinii: Walton & Maberly
Giovambatista Da Persico, Descrizione di Verona e della sua provincia. Veronae: Società Tipografica, 1820 Textus apoud archive.org
Scipione Maffei, Verona illustrata. 4 voll. Veronae, 1731-1732 Vol. 1 2 3 4 apud archive.org
Scipione Maffei, Museum Veronense, hoc est, Antiquarum inscriptionum atque anaglyphorum collectio: cui Taurinensis adiungitur et Vindobonensis: accedunt monumenta id genus plurima nondum vulgata, et ubicumque collecta. Veronae: Typis Seminarii, 1749 Textus apud archive.org
Onuphrius Panvinius, Antiquitatum Veronensium libri octo. Patavii: Paulus Frambotti, 1648 Textum apud Universitatem Coloniensem
Torelli Sarayna, De origine et amplitudine civitatis Veronae. Veronae, 1540 Textus apud archive.org
Giuseppe Venturi, Compendio della storia sacra e profana di Verona. Veronae: Societá Tipografica, 1820 Textus apud archive.org
Alethea Wiel, The story of Verona. Londinii: J. M. Dent, 1902 Textus apud archive.org
Pier Zagata, Giambatista Biancolini, Cronica della citta' di Verona. 3 voll. Veronae: Dionigio Ramanzini, 1745-1749 Vol. 1 2 3 apud archive.org

Opera recentiora

"Verona" in Konrat Ziegler, Walther Sontheimer, edd. Der https://www.wikidata.org/wiki/Q110117 Pauly: Lexikon der Antike (Monaci: Artemis, 1975; DTV, 1979) vol. 5 coll. 1206-1207
Verona e il suo territorio. 7 voll. Veronae: Istituto per gli Studi Storici Veronesi, 1960-1969
Edoardo Arslan, L'architettura romanica veronese. Veronae, 1939
Giuliana Cavalieri Manasse, "L'Italia romana delle Regiones. Regio X Venetia et Histria: Verona" in Il Mondo dell'Archeologia (Romae: Treccani, 2004)
Giovanna Girardi, "Insider's guide to Verona: fine wines, opera and mountain psych-folk" in The Guardian (19 Decembris 2016)
Alessandro Guidi, Federica Candelato, Massimo Saracino, "Il popolamento del territorio veronese durante l’età del ferro" in I Veneti antichi. Novità e aggiornamenti: atti convegno di studio Isola della Scala 2005 (Veronae, 2008)versity Press, 1993. ISBN 0-8014-2837-8 (Paginae selectae apud Google Books)
Zita Laffranchi, Giuliana Cavalieri Manasse, Luciano Salzani, Marco Milell, "Patterns of funerary variability, diet, and developmental stress in a Celtic population from NE Italy (3rd-1st c BC)" in PLOS One (17 Aprilis 2019)

Nexus externi

Vicimedia Communia plura habent quae ad Veronam spectant.

Situs publicus
De Verona (UNESCO Mundi Hereditas)

Capita provinciarum metropoleonque Italiae


Abellinum • Aesernia • Agrigentum • Alexandria Statiellorum • Ancona • Andria • Aquila • Ariminum • Aristianis • Arretium • Asculum Picenum • Aternum • Augusta Taurinorum • Baretium • Barium • Barolum • Bauzanum • Bellunum • Beneventum • Bergomum • Bononia • Brixia • Brundisium • Bugella • Caesena • Campus Bassus • Caralis • Carbonia • Carraria • Caserta • Catacium • Catana • Comum • Consentia • Cremona • Croton • Cuneum • Drepanum • Ecclesiae • Ferraria • Firmum Picenum • Florentia • Forum Livii • Fovea • Frusino • Genua • Goritia • Grossetum • Hasta Pompeia • Henna • Imperia • Interamna Nahars • Interamna Praetutia • Labro • Lanusei • Latina • Laus Nova • Leucum • Luca • Lupiae • Macerata • Mantua • Massa • Mathera • Mediolanum • Messana • Modicia • Mutina • Neapolis • Nissa • Novaria • Nugor • Olbia • Panormus • Papia • Parma • Patavium • Perusia • Pisae • Pisaurum • Pistorium • Placentia • Portus Ilii • Portus Naonis • Potentia • Pratum • Ragusia • Ravenna • Reate • Regium • Regium Lepidi • Rodigium • Roma • Salernum • Sassaris • Savo • Sena Iulia • Spedia • Sullurium • Sundrium • Syracusae • Tarentum • Tarvisium • Teate • Templum • Tergeste • Tridentum • Turenum • Urbinum • Utinum • Venetiae • Verbania • Vercellae • Verona • Vibo Valentia • Vicetia • Villaxidrum • Viterbium Opus geopoliticum • Urbs metropolitana Italiae • Provincia Italiae • Consortium liberum municipale Siciliae Capsae cognatae: Provinciae et metropoles Italiae • Capita regionum Italicarum

Civitates ad viam imperii sitae


Venetia (urbs) • Verona • Brennus Mons • Pons Aeni • Augusta Vindelicorum • Norimberga • Baruthum • Hofium Variscorum • Plavia Variscorum • Cygnea • Altenburgum in Misnia • Bornis • Lipsia • Wittenberga • Colonia Marchica • Stettinum

[1] De vocalibus longis cf. Catullum 35.3, 67.34, 68.2. "Verona" hodie Italice et Venetice. Graece Οὐήρωνα, Οὐήρων, Βερώνη (Ptolemaeus, Geographia 3.1.31; Strabo, Geographica 4.6.8, cf. 5.1.6; Procopius, Bellum Gothicum 2.29, 3.3, &c.)

[graesse-2] "Verona, Colonia Augusta Verona, Veronensis, Veronensium urbs, Veronia, Vicentinus (!)": J. G. Th. Graesse, Orbis Latinus (Dresdae: Schönfeld, 1861; 1909. Brunsvici, 1972, 3 voll.) [https://www.bavarikon.de/object/bav:BSB-MDZ-00000BSB00050912 1 2 3}

[3] Tacitus, Historiae 3.8

[4] Dantes Alagherius, Epistulae 17; cf. Divina Comoedia "Paradisus" 17.76-78 et alibi

[5] Plinius, Naturalis historia 3.130

[6] Ptolemaeus, Geographia 3.1.31; cf. Livius, Ab Urbe condita 5.35

[7] Laffranchi et al. (2019)

[8] Iustinus, Epitome Trogi 20.5.8; Catullus 67.34

[9] Ovidius, Amores 3.15.7; Martialis 10.103; Plinius, Naturalis historia 36.48

[10] Panegyrici Latini 9.9

[11] Iordanes, De origine actibusque Getarum 57.

[12] Marius Aventicensis, Chronica; Gregorius Turonensis, Historia Francorum 2.41; Paulus Diaconus, Historia gentis Langobardorum

[13] Procopius, Bellum Gothicum 3.5; Paulus Diaconus, Historia gentis Langobardorum 3.29

[14] Liutprandus Cremonensis, Antapodosis 2.40

[15] Dantes Alagherius, Divina Comoedia "Purgatorium" 18

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]