Cîhadîzm

Guhertoya cîhadî ya Standarda Reş a ku ji dawiya salên 1990an ve ji hêla rêxistinên cûda yên Îslamî ve hatî bikar anîn, ku ji Şahada bi tîpên spî yên ku navenda wê li ser paşxaneyek reş e pêk tê.

Cîhadîzm, (li ser bingeha rastnivîsîna di îngilîzî de berhevkirina cîhad û -îzm) tevgereke tundrew a milîtan a Îslamiya Sunî ya bi şeklê xwe yê selefî ye.

Piştgirên wê, cîhadîst, texmîn dikin ku Îslam wekî ol û sîstemek siyasî di encama globalbûn, nûjenbûn û kapîtalîzmê de hêz, çand û bandora xwe winda dike û ji vê yekê îdiaya kolektîv a misilmanan û xweragiriya takekesî ya cîhadîstan werdigire. Ji vê yekê, ew îdîaya kolektîf a misilmanan û xweragiriya ferdî ya cîhadîstan ji bo bidestxistina vejîna "Îslama fundamentalîst" di şîroveya wê ya selefî ya radîkal de digirin, ku, lêbelê, tenê di vê dawiyê de derketiye holê.

Îdeolojî

Li gor stîlîzekirina cîhadîstan, serdema referansê ya îdeolojîk, an jî Îslama îdeal, ya ku ji aliyê wan ve tê romantîzekirin, Îslama destpêkê ye, ango serdema pêxember Muhemed û şûngirên wî yên nêzîk an jî xelîfeyên rewa, ku weke rabûn û geşbûna Îslamê tê fêmkirin. Lêbelê, îdealên utopîk ên gelek cîhadîstan pirr caran ji hêla dîrokî ve nayin îsbat kirin, lê gelek fantaziyên cinsî, teoriyên komploya siyasî, efsaneyên çandî, efsaneyên pseudo-dîrokî û her cûre perçeyên olî dihewînin. Ji ber vê yekê hin şirove, motîf û nîşaneyên cîhadîzmê karîbûn xwe bigihînin çanda giştî ya ciwanan û çandên gelêrî yên misilman, û carinan jî ji wan derketin holê.

Cîhadîzm bi taybetî bi hewla kuştina Serokê Misrê yê wê demê Enwer es-Sadat di sala 1981ê de, di qada navneteweyî de hat nasîn, ku koma sûcdaran mebestên xwe bi berfirehî formule kiribû. Çend sal in cîhadîstan bi awayekî zêde propagandaya damezrandin û berfirehkirina qada nifûza dewleteke îslamî dikin ku bi awayên tund ên terorîzma îslamî tê bikaranîn. Cîhadîzm behsa têgeha îslamî ya cîhada piçûk dike, ku ew wekî erka olî ya her misilmanek şîrove dike ku divê bi tundî ji bo parastina îslamê li dijî kafiran şer bike. Di nav van kafiran de, ew peyrewên olên din û hem jî misilmanên baweriyên cihê dihesibîne.

Dîrok

Kuştina serokê misirî Enwer el-Sadat

Kokên îdeolojîk ên bi bandor ên cîhadîzmê Wehabîzm e, ku di sedsala 18an de li Nîvgirava Erebî derketiye, û her weha Birayên Misilman ku di nîvê sedsala 20an de ji hêla Misriyan Seyîd Qutb û Hasan el-Banna û hevtayê wê yê Pakistanî Cemaat-î-Îslamî ji aliyê Seyîd Ebul Ala Maududi ve hatiye çêkirin. Komên cîhadî yên destpêkê di nav wan de et-Tekfir wa-l-Higra û el-Cîhad in, ku di salên 1970an de wekî veqetînek ji Birayên Misilman hatin damezrandin, ku bi êrîşên terorîstî li ser çend karbidestên Misrî, kuştina serok Enwer el-Sadat di sala 1981 de jî tê de.

Dagirkirina sovyetî ya Exfanistanê

Rêxistinên destpêkê yên cîhadîzmê di salên 1980-an de li Efxanistanê piştî dagirkirina Sovyetê di dawiya sala 1979an de, pesnek mezin a navneteweyî û piştgiriyek cîhanî wergirt, wekî micahidînên îslamîst bi piştgirîya Pakistan, Erebistana Siûdî û Dewletên Yekbûyî li dijî artêşa Sovyetê. û artêşa komunîst a ku hikûmeta wê piştgirî dikir şer kir. Olnasê filistînî Abdallah Azzam yek ji bibandortirîn pêşvebirên tevlêbûna bi motîvasyona olî ya misilmanên Ereb di şerê li Afganistanê de bû. Ji salên 1990î ve, şagirtê wî Usama bin Ladin bû nûnerê sereke yê tevgera cîhadî ya niha ya li ser sînor bi tora navneteweyî ya El-Qaîdê re ku wî ava kiribû. Piştî şerê serketî yê partîzanî li Efxanistanê, giraniya çalakiya cîhadîstan ber bi terorîzmê ve çû. Di nav wan de, êrîşên 11ê Îlona 2001ê li ser Dewletên Yekbûyî bandorek navneteweyî ya berbiçav bû. Serbixwe ji al-Qaîde, komên cîhadî yên bihêz di salên 1990-an de derketin, di nav de li Somalî (el-Schabaab), Pakistan (Lashkar e-Taiba), Rûsya (Imarat Kafkas) û Îndonezya (Cemaah Islamiyah).

Dagirkirina Iraqê ji aliyê hêzên navnetewî ve

Dagirkirina Iraqê ji aliyê hêzên navneteweyî ve ku piştî şerê Iraqê yê bi pêşengiya Amerîka ya sala 2003, meydaneke şer a nû ji rêxistinên cîhadî re peyda kir ku êrîş û dijminatiyan pêk bînin da ku bala navneteweyî bikşînin û çavkaniyên cihêreng bi dest bixin. Di nav "Berxwedana Iraqê" de, çend komên hevrik bi hev re şer kirin. Dema ku al-Qaîde dijberê sereke yê "şerê li dijî terorê" bû ku ji hêla Serokê Dewletên Yekbûyî George W. Bush ve hatî ragihandin, rêxistinê strukturê xwe guherand bi pêşxistina nuqteyên cihêreng ên li Magrîb, Yemen, Somalî, Efxanistan û Pakistanê ji bo herêmkirina xurttir. Di pêvajoya serhildanên gel ên "Bihara Ereb" ya ji sala 2010'an de, komên din ên cîhadî li Tûnis, Misir, Lîbya û Sûriyeyê derketin holê. Di nîveka deh salên pêşîn de, diyar bû ku şebekeya El-Qaîde, ku li ser bingeha navneteweyî bû, ji komên cîhadî yên herêmî nermtir bû, lê di heman demê de kêmtir rêxistinî bû.

Zexta çewsandinê ya li ser cîhadîstên çalak ên cîhanî niha dibe sedema guhertinek eşkere di desthilatdariya cîhadîzmê de. Ji ber ku tevgerên herêmî dikarin xwe bi awayekî mayîndetir, pirtir, bi bandortir û ji hêla siyasî ve bi hêztir avabikin, ji kesên belavbûyî û komên piçûk ên ku tenê bi îdeal ve girêdayî hev in.

Mîlîsên Dewleta Îslamî (DAIŞ)

Mîlîsên "Dewleta Îslamî" (DAIŞ) di sala 2014an de di nava tevgera cîhadî de, bi hevrikiya El-Qaîde re, statuya serokatiyê bi dest xist. Wan herêmeke berfireh a hevgirtî li bakur-rojavayê Iraqê û li rojhilatê Sûriyê zeft kiribûn û stokên mezin ên çekan ji artêşa Iraqê girtibûn. Piştî çewisandinên girseyî yên kêmneteweyan bi binpêkirinên girseyî yên mafên mirovan, wek komkujiya êzdiyan, wêrankirina herêmên mesîhî û çendîn serjêkirina rehîneyên rojavayî yên navdar, DAIŞ ji tebaxa 2014an heta adara 2019an bû armanca destwerdana leşkerî ya bi pêşengiya Hevpeymaniya Navdewletî ya li dijî Dewleta Îslamî bi awayê êrîşên esmanî li Iraq û Sûriyê, û herwiha şerê bejayî yê demdirêj ku ji aliyê hêzên Îraqî, Pêşmergeyên Kurdistanê û mîlîsa Yekîneyên Parastina Gel hatin kirin. Di Îlona 2014an de, Encumena Ewlekariyê ya NY bi yekdengî biryara 2178 li dijî diyardeyên navdewletî yên terorê pejirand, bi taybetî li dijî DAIŞê, Eniya el-Nusra û yên din ku bi komên El-Qaîde re têkildar in an ji wan derketin. Di wê demê de, Neteweyên Yekbûyî texmîn kir ku zêdetirî 13,000 çekdarên biyanî ji zêdetirî 80 welatan hene ku tevlî DAIŞ û El Nusra bûne.

Nêrîna Civata Zanayên Îslamî ya Navnetewî

Cihadîzma tundûtûjî bi her awayî ji hêla Civata Zanayên Îslamî ya Navnetewî ve di Çile 2002 de di Manîfestoya Mekkeyê de bi tundî hate şermezar kirin û got piştgirîya wê di Îslam û Quranê de tune ye. Bi gotina “Cîhad ne terorîzm e.” di manîfestoyê de banga cîhada bêçek a ji bo aştiyê ji bo hemû misilmanan hat kirin.