Страсбург антла

Страсбург антла (лат. Sacramenta Argentariae, фр. Serments de Strasbourg, нем. Straßburger Eide) — кюнбатыш-франк король Къашха II Карл бла аны къарнашы кюнчыгъыш-франк король Немецли II Людовикни арасында 14-чю февраль 842 джыл бегитилген джандаш кесамат болгъанды. Француз тилни (эски-француз тилни) эм эски эсгертмесине саналады.

Тарихи

Текст, тарихчи Нитгардны латин тилде джазылгъан «Ашхы Намыслы Людовикни джашларыны арасында къаугъаны юсюнден» деген тарих билгисинде тюбейди. Нитгард, болгъан ишлени заманында джашагъанды, эмда аладан сора кёб турмай — 844 джылда ёлгенди. Нитгардха кёре, Ашхы Намыслы I Людовикни джашларыны арасында болгъан къазауатда орта къарнаш Людовик бла кичи къарнаш, 19 джылдагъы Карл, эм тамада къарнашлары — Лотаргъа къаршчы бирлешгендиле. Карл, роман тилли аскерлени башында, эмда Людовик герман тилли «тевтонлагъа» башчы болуб, 14-чю февраль 842 джылн Страсбургга джыйылгъандыла. Ант берилиуню аллы бла къарнашла джыйылгъанлагъа сёлешгендиле: Карл, Людовикни аскерчилери аны ангыларча «тевтонча» , Людовик эсе уа — «романча». Биринчи Людовик сёлешгенди. Ол кесини сёзлеринде Лотарь Карлны инджитгенин, аланы джерлерин къурутханын, эмда бу бирикмеклик энчи нафыслары бла тюл, къралларыны рахатлыкъларын эмда берекетлиликлерин джакълай къурагъанларын айтханды. Бу антны къарнашларыны бири бузса, антны бузгъан патчахны аскерчилери кеслерини башчыларына бойсунуудан эмда антларындан башларына бош боладыла. Сёлешиуден сора антны биринчи Людовик айтады, роман тилде (къарнашыны аскерчилери ангылар ючюн). Карл эсе уа бу антны тевтон тилде айтады. Андан сора аскерчиле ант этедиле, хар аскерчи кесини тилинде.

Страсбург антла, Рим империядан къалгъан латин тилли дунияны, джангы Европаны халкъларына орунун къойгъанына эм эски шагъатлыкъланы бириди.

Тили

Нитгард бу текстлени болгъаныча береди, Карлы аскерини тилине «романча» (лат. lingua romana), Людовикникине уа «тедескча» неда «германча» дейди (лат. lingua teudisca). Тилни джанындан къаралса биринчи эски-француз тилни эм эски белгили эсгертмесиди, экинчи уа — буруннгу огъары немец тилни (Рейн бёлгени диалекти) эм эски эсгермелерини бириди.

Биринчи тинтиуле XIX ёмюрде «Monumenta Germaniae Historica» (II, 666) чыгъармада болгъандыла, ары Гриммни Страсбург антланы юсюнден тинтиулери киргендиле. Артдан Гастон Барри Нитгардны текстин филология джаны бла тинтгенди.

Эсгертмеге артдан да романистлени эслери бёлюннгенлей тургъанды, эмда тинтилген асламысы бла эски-француз текст болгъанды. «Антланы» роман тилини юсюнден оюмла тюрлю-тюрлюдюле. Бир алимле бу джазмалада Лион бёлгени роман тилин кёредиле, башхала антланы диалект базасын Галлияны шимал-кюнчыгъышында локализация этедиле, бирлери текстни ол заманда керти хайырланнган роман-галл тилге санайдыла, башхалары уа текстни керексиз латинлешдирилгенди деген оюмдадыла.

Роман (эски-француз) антланы тексти

Немецли Людовик Карлны аскерини аллында окъугъан анты:

Pro Deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament, d’ist di en avant, in quant Deus savir et podir me dunat, si salvarai eo cist meon fradre Karlo, et in aiudha et in cadhuna cosa, si cum om per dreit son fradra salvar dift, in o quid il mi altresi fazet, et ab Ludher nul plaid num quam prindrai qui meon vol cist meon fradre Karle in damno sit.

Кёчюрмеси:

Аллахха эмда бютеу христиан халкъгъа сюймекликни, эмда бизни къутхарылыуубузну аты бла бу кюнден ары, Аллах меннге акъыл бла оноу бергенча бир, къутхарайым мен къарнашым Карлны эмда болушлукъда, эмда хар ишде, къарнашны къутхарыргъа кереклисича, эмда Лотарь бла мен келишиуге кирмем, ол мени бу къарнашым Карлгъа заран берлик болса.

Карлны аскери окъугъан ант:

Si Lodhuvigs sagrament que son fradre Karlo jurat conservat, et Karlus meos sendra de suo part non lostanit, si jo returnar non l’int pois, ne jo ne neuls cui eo returnar int pois, in nulla aiudha contra Lodhuuvig nun li iv er.

Людовик, кесини къарнашы Карл берген антны тутса, Карл а уа мени джюйюсханым, кесини джанындан аны бузса, мда мен аннга тыйыгъыч болалмасам, не мен, не да башхасы Людовикге къаршы болушлукъ берлик тюлдю.