Folklor

Folklor punika asalipun saking tembung folk lan lore. Folk tegesipun kelompok tiyang ingkang gadhah ciri-ciri fisik, sosial, lan kabudayan, saéngga saged dipunbènten-bèntenaken dados kelompok-kelompok ingkang lintu. Ciri-ciri punika antawisipun saged wujud sami ing warni kulit, bentukipun rikma, pakaryan, pendidikan, lan agami. Nanging ciri mliginipun inggih sedaya punika sampun gadhah tradhisi, inggih kabudayan ingkang sampun dipunwarisi turun-temurun, sekedhikipun 2 turunan, ingkang saged sedherekipun aku dados milik sesarengan, lan sadhar kaliyan identitas kelompokipun.. Lore inggih punika tradhisinipun folk, inggih punika péranganipun kabudayan ingkang sampun diwarisaken turun-temurun mawi pangandikan utawi kados tuladha ingkang ingkang dipunsarengi kaliyan gerak isyarat utawi piranti bantu pengiling. Folklor inggih punika kabudayan ingkang sesarengan ingkang kasebar lan dipunwarisaken turun-temurun ing antawisipun sesarengan nopo kemawon, mawi tradhisional ing dalem versi ingkang bènten, ing dalem wujud pangandikan lan tuladha ingkang dipunsarengi kaliyan gerak isyarat utawi piranti bantu pengiling.

Jinis

Legenda

Ya iku carita kang nyritakake dumading papan utawa panggonan, kutha lsp. kang ngemu sajarah. Tuladha:

• Dumadine kutha Boyolali dumadine gunung Tangkuban Prau, dongèng Roro Jonggrang lsp.

Fabel

Ya iku carita kang parangane kéwan. Ing carita iki, kéwan diumpamakake bis rembugan kaya lumrahe manungsa. Tuladha:

• Dongèng kancil karo keyong, kancil karo baya, lsp., matur suwun.

Mite

Ya iku carita kang isiné nyritakake bab kepercayaan anané roh lan kakuatan gaib. Tuladha:

• Dongèng Nyai Lanjar, dongèng Nyi Loro Kidul, dongèng Nyai Blorong lan sakpanunggalane

Sage

Ya iku dongèng bab sajarah Tuladha:

• Dongèng Keris Empu Gandring, Keris Setan Kober, Tumbak Kiai Plered, lan sakpanunggalane

Cirinipun folklor

1. Sipatipun taksih wujud pangandikan
2. Sipatipun taksih tradhisional
3. "wonten" ing dalem versi ingkang bènten-bènten
4. Limrahipun condong gadhah wujud rumus utawi gadhah pola
5. Limrahipun sampun boten dimangerthosi maleh nama penciptanipun (anonymous)
6. Gadhah fungsi ing dalem kauripan sesarengan ingkang gadhah
7. Sipatipun pra-logis
8. Dados kagunganipun sesarengan
9. Sipatipun polos utawi spontan

Panggènan folklor

Folklor dipunsinaoni lan dipunajaraken ing dalem kauripan modhèren ingkang sampun akrab kaliyan "budaya tulis", nanging ing liyo kaanan, obyekipun folklor punika inggih "budaya oral/lésan". Ilmu folklor punika miturut wekdal sami kaliyan ngèlmu sajarah, ingkang ngajaraken "punopo ingkang sampun suwé", lan miturut obyekipun sami kaliyan ngèlmu antropologi ingkang musataken ing pengilingipun informan. Teks lésan aerinipun teks ingkang dados kawruhipun budaya ingkang dipunturunaken mawi tuturan ingkang umum kito pirsani ing masarakat lan dipunsimpen ing dalem pepengetipun masarakat. Teks punika asilipun kabudayan ingkang dipunyasa saking bahan sosial inggih punika asilipun abstraksi saking pengalaman sosial ing masarakat. Teks lésan punika limrahipun gadhah sipat reflektif lan refraktif inggih gabunganipun pengalaman nyata lan renungan. Rupinipun teks lésan inggih kados cariyos rakyat, dongèng, mite, riwayat urip tokoh, puisi, nyanyian, doa, lan teka-teki, sarta sumpah-serapah. Sedaya punika ngemot kaca benggala kawruh, pandangan urip, lan budaya.

Folklor lésan

Ingkang mau folklor lésan inggih:

• Basa rakyat kados, logat, jejuluk, gelar, basa rahasia/ sandhi, lan sakpiturutipun.
• Ungkapan tradhisional kados, peribahasa, pepatah, lan sakpiturutipun.
• Pertanyaan tradhisional kados, teka-teki, cangkriman, lan sakpiturutipun.
• Puisi rakyat kados, pantun, syair, bidal, pameo, lan sakpiturutipun.
• Cariyos prosa rakyat kados, mite, legendha, lan dongèng.

Folklor dados lésan

• Kepercayaan lan tahayul.
• Permainan lan hiburan rakyat.
• Teater rakyat kados, wayang orang Jawa Tengah, Ludruk Jawa Timur, Lenong Jakarta, Arja Bali, lan sapanunggalanipun.
• Jogèd rakyat kados, Jogèd Srimpi Jawa Tengah, Jogèd Tor-tor Batak, Jogèd Doger Jakarta, lan sapanunggalanipun.
• Adat pakulinan kados, khitan kanggé putra ingkang sampun akil baligh, gotong-royong, lan sapanunggalanipun.
• Upacara ingkang dipunwontenaken ing dalem bunderan urip utawi ing dalem keagamaan.
• Pista rakyat kados, selametan ingkang dipunwontenaken sedayanipun désa ing karaméan agami, tulodhonipun Sekatèn ing Jawa Tengah.

Folklor boten lésan

Folklor boten lésan punika wonten ingkang awujud barang lan mbote. Ingkang awujud barang, saged wujud:

• Arsitektur rakyat kados, wujud aslinipun panggènan ing Tapanuli, lumbung pari ing Minangkabau, lan saklintunipun.
• Asil pakaryan kados, kain bathik, patung, keris, lan saklintunipun.
• Ageman lan perhiasan kados, ageman adat, perhiasan awak lan rikma.
• Panganan lan unjukan laladan, kados Rendang ing Padang, lan Tuak ing Jawa.
• Piranti musik tradhisional kados, gamelan Jawa Tengah, Angklung Jawa Barat, Sampek tiyang Dayak.
• Peralatan lan senjata kados, piranti rumah tangga, pertanian, piranti kanggé khitan, lam senjata kanggé perang utawi mbeburu.
• Mainan anak-anak kados, bonékah, dakon, piranti musik mainan, lan sapanunggalanipun.

Ingkang boten awujud barang inggih:

• Basa isyarat.
• Musik laladan kados, Gamelan Jawa Tengah, Sunda, lan Bali, musik Kulintang Manado, lan Gambang Kromong Jakarta.

Uga delengen

• Carita rakyat

Pranala njaba

1. Thohir, Mudjahirin. 2009. Metodologi Penelitian Folklor. Semarang: Badan Penerbit Universitas Diponegoro.
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Folklore.
3. http://www.sas.upenn.edu/folklore/faculty/dbamos/TIOF.html.
4. http://teguhimanprasetya.wordpress.com.