Þorleifur Björnsson hirðstjóri

Þorleifur Björnsson (d. 1486) var íslenskur hirðstjóri og sýslumaður á 15. öld. Hann var af ætt Skarðverja, sonur Björns Þorleifssonar hirðstjóra og Ólafar ríku Loftsdóttur. Hann var líklega fæddur nálægt 1440.

Þorleifur hafði snemma sýsluvöld á ýmsum stöðum og var oft með foreldrum sínum í yfirreiðum þeirra um landið en hafði bú á Reykhólum. Árið 1467 var hann með föður sínum í Rifi, þegar þeir lentu í átökum við Englendinga og Björn var drepinn ásamt sjö förunautum þeirra en Þorleifur tekinn höndum og hafður í haldi þar til móðir hans greiddi hátt lausnargjald fyrir hann. Þorleifur og Ólöf beittu sér mjög gegn Englendingum næstu árin. Þorleifur virðist einnig (með fulltingi móður sinnar) hafa gegnt hirðstjórastörfum þar til Hinrik Kepken kom með hirðstjórn 1470. Þorleifur hafði þó áfram sýsluvöld í nokkrum sýslum. Þorleifur varð svo hirðstjóri árið 1481 (ef til vill aðeins að norðan og vestan til 1483 á móti Diðrik Píning) og hefur líklega gegnt því embætti til dauðadags 1486 eða hugsanlega snemma árs 1487.

Þorleifur virðist hafa verið ágætlega menntaður og ef til vill fræðimaður. Hann átti Flateyjarbók, kann að hafa erft hana eftir Þorleif afa sinn, og skrifaði sjálfur ýmislegt. Við Þorleif er kennd lækningabók sem fannst í Dyflinni á Írlandi snemma á 20. öld. Þetta er íslenskt skinnhandrit sem fannst meðal keltneskra handrita í The Royal Irish Academy og er safnrit sem hefur að geyma bæði læknisráð af öllu tagi, lyfjafræði, töfraþulur og matreiðslubók. Á undan einum kafla bókarinnar stendur: „Hier hefir lækna boc þorleifs biorns sonar.“ Ekkert er vitað um hvort Þorleifur samdi bókina eða stundaði lækningar sjálfur en hann hefur að minnsta kosti komið að gerð hennar á einhvern hátt. Bókin er ítarlegri en allar aðrar lækningabækur frá miðöldum sem varðveist hafa á Norðurlöndum.

Kona Þorleifs var Ingveldur Helgadóttir, sem var dóttir Helga Guðnasonar lögmanns og Akra-Kristínar Þorsteinsdóttur. Þau voru fjórmenningar, bæði komin af Eiríki auðga Magnússyni, og taldist hjónaband þeirra því ógilt. Árið 1471 veitti Sveinn biskup spaki þeim aflausn vegna sjö barneigna. Þau munu síðar hafa sótt um giftingarleyfi til konungs, erkibiskups og páfa að ráði Magnúsar Eyjólfssonar biskups og fengið það, en börn þau sem þau höfðu þegar átt skyldu þó ekki teljast skilgetin. Þau eignuðust hins vegar ekki fleiri börn eftir að leyfið var fengið og voru því öll börn þeirra dæmd óskilgetin og þar með ekki arfgeng. Urðu því miklar deilur um arfinn eftir þau og stóðu þær í mörg ár.

Börn Þorleifs og Ingveldar voru Jarþrúður kona Guðmundar Andréssonar á Felli í Kollafirði, sonarsonar Guðmundar ríka Arasonar, Kristín kona Eiríks Halldórssonar í Álftanesi á Mýrum, sem vó Pál Jónsson sýslumann 1496 og var dæmdur útlægur fyrir, Helga kona Eyjólfs Gíslasonar mókolls í Haga, Guðný kona Gríms Jónssonar lögmanns og Björn Þorleifsson bóndi á Reykhólum, sem harðast deildi við ættmenni sín um arfinn eftir foreldra sína.

Heimildir

Safn til sögu Íslands. 2. bindi, Kaupmannahöfn 1886.
Bogi Benediktsson: Sýslumannaæfir. 2. bindi, Reykjavík 1889-1904
„Læknabók Þorleifs Björnssonar. Læknablaðið, 4. tbl. 2004“.

Fyrirrennari:
Diðrik Píning

Hirðstjóri
(1481 – 1486)

Eftirmaður:
Diðrik Píning