Ösp
| Ösp | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Lauf blæaspar
| ||||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Einkennistegund | ||||||||||||||||
| Populus tremula | ||||||||||||||||
| Tegundir | ||||||||||||||||
|
Sjá grein |
Ösp (fræðiheiti: Populus) er ættkvísl 25 – 35 tegunda lauftrjáa sem vaxa á norðurhveli jarðar. Þær eru meðal mikilvægustu lauftrjáa á Norðurslóðum. Aspir verða yfirleitt 15-50 metra háar og getur trjástofn stærstu tegunda orðið allt að 250 cm í þvermál. Venjulega er trjábörkur ungra aspa frá hvítum lit upp í grænleitt. Í eldri trjám helst mýkt barkarins hjá sumum tegundum en hjá öðrum verður börkurinn dökkbrúnn og sprunginn. [2] Allar tegundir innan víðiættar (Salicaceae), en asparættkvíslin tilheyrir henni, eru einkynja. Trén eru því annaðhvort karl- eða kvenkyns. Aspartegundir eru líka notaðar til timburframleiðslu.
Ræktun á Íslandi
[breyta | breyta frumkóða]Helstu aspir sem ræktaðar eru á Íslandi eru alaskaösp (Populus trichocarpa), balsamösp (Populus balsamifera) og blæösp (Populus tremula) Einnig hafa nöturösp (Populus tremuloides) og gráösp (Populus canescens) verið reyndar.
Flokkun
[breyta | breyta frumkóða]Ættkvíslin Populus hefur vanalega verið skipt í sex deildir á grundvelli einkenna blaða og blóma;[3][4] þessari flokkun er fylgt hér fyrir neðan. Nýlegar erfðarannsóknir hafa að mestu stutt þessa flokkun, staðfest nokkrar grunaða "reticulate" þróun vegna kynblöndunar (og erfðaflæðis til baka) milli hópa. Nokkrar tegundir (nefndar að neðan) hafa mismunandi tengsl eftri því hvort kjarna DNA (erfist í karllegg) og grænukorna DNA raðir (erfist í kvenlegg) sé að ræða, greinilegt merki þess að um sé að ræða blendingsuppruna.[5] Blöndun er algeng í ættkvíslinni, með blendinga á milli tegunda í mismunandi deildum.[6][7]
Vistfræði
[breyta | breyta frumkóða]Aspir af balsamaspardeild eru oft votlendis tegundir. Blæaspir eru oft mikilvæg lauftré í barrskógabeltinu.[6][3]
Aspir eru mikilvægar tegundir fyrir lirfur fjölda Lepidoptera tegunda. Pleurotus populinus, asparostruvængur, finnst einvörðungu á dauðum viði aspa í Norður-Ameríku.
Valdar tegundir
[breyta | breyta frumkóða]
- Populus section Populus -; blæösp og hvítaspir
- Populus tremula -; Blæösp, (Evrópa, norður Asía)
- Populus adenopoda -; (austur Asía)
- Populus alba -; Silfurösp (Suður Evrópa til mið Asía)
- Populus × canescens (P. alba × P. tremula) -; Gráösp
- Populus davidiana -; (austur Asía)
- Populus grandidentata -; (austur Norður Ameríka)
- Populus sieboldii -; (austur Asía)
- Populus tremuloides -; nöturösp (Norður Ameríka)
- Populus section Aigeiros -; svartaspir, (Norður Ameríka, Evrópa, vestur Asía; temprað loftslag)
- Populus deltoides -; (austur Norður Ameríka)
- Populus fremontii -; (vestur Norður Ameríka)
- Populus nigra -; Svartösp (Evrópa), sett hér vegna nuclear DNA; cpDNA staðsetur hana í sect. Populus (ásamt Populus afghanica)
- Populus × canadensis (P. deltoides × P. nigra) -; Kanadaösp
- Populus × inopina (P. nigra × P. fremontii) -;
- Populus section Tacamahaca -; Balsamaspir (Norður Ameríka, Asía; kaldtemprað loftslag)
- Populus angustifolia -; (mið Norður Ameríka)
- Populus balsamifera -; Balsamösp (norður Norður Ameríka) (= P. candicans, P. tacamahaca)
- Populus cathayana -; (norðaustur Asía)
- Populus koreana J.Rehnder -; (norðaustur Asía)
- Populus laurifolia -; Gljáösp (mið Asía)
- Populus maximowiczii A.Henry – (norðaustur Asía)
- Populus simonii -; (norðaustur Asía)
- Populus suaveolens Fischer -; Rússaösp (norðaustur Asía)
- Populus szechuanica -; (norðaustur Asía), sett hér vegna nuclear DNA; cpDNA staðsetur hana í sect. Aigeiros
- Populus trichocarpa -; Alaskaösp (vestur Norður Ameríka)
- Populus tristis -; Ártúnsösp (norðaustur Asía), sett hér vegna nuclear DNA; cpDNA staðsetur hana í sect. Aigeiros
- Populus ussuriensis -; "Ussuri ösp" (norðaustur Asía)
- Populus yunnanensis -; "Yunnan ösp" (austur Asía)
- Populus section Leucoides -; (austur Norður Ameríka, austur Asía; tempraða beltinu til heittempraða)
- Populus heterophylla -; (suðaustur Norður Ameríka)
- Populus lasiocarpa -; (austur Asía)
- Populus wilsonii -; (austur Asía)
- Populus section Turanga -; (suðvestur Asía, austur Afríka; heittemprað til hitabeltisloftslag)
- Populus euphratica -; (Norður Afríka, suðvestur og mið Asía)
- Populus ilicifolia -; (austur Afríka)
- Populus section Abaso -; Mexíkóaspir (Mexíkó; heittemprað til hitabeltisloftslag)
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ „Genus Populus (poplars)“. Taxonomy. UniProt. Sótt 4. febrúar 2010.
- ↑ Getið þið sagt mér allt sem hægt er að vita um aspir? vísindavefur. Skoðað 3. febrúar 2016.
- ↑ 3,0 3,1 Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and rope. Collins ISBN Kerfissíða:Bókaheimildir/0-00-220013-9.
- ↑ Eckenwalder, J.E. (1996). „Systematics and evolution of Populus“. Í R.F. Stettler; H.D. Bradshaw; P.E. Heilman; T.M. Hinckley (ritstjórar). Biology of Populus and its implications for management and conservation. Ottawa: NRC Research Press, National Research Council of Canada. ISBN 9780660165066.
- ↑ Hamzeh, M., & Dayanandan, S. (2004). Phylogeny of Populus (Salicaceae) based on nucleotide sequences of chloroplast TRNT-TRNF region and nuclear rDNA. Amer. J. Bot. 91: 1398-1408. Available online
- ↑ 6,0 6,1 Meikle, R. D. (1984). Willows and Poplars of Great Britain and Ireland. BSBI Handbook No. 4. ISBN Kerfissíða:Bókaheimildir/0-901158-07-0.
- ↑ Eckenwalder, J.E. (2001). „Key to species and main crosses“. Í D.I. Dickmann; J.G. Isebrands; J.E. Eckenwalder; J. Richardson (ritstjórar). Poplar culture in North America. Ottawa: NRC Research Press. bls. 325–330. ISBN 978-0-660-18145-5.