Kontrato di Tordesillas

Tordesillas kontrato (en portugalana linguo Tordesilhas) signatas en Tordesillas (Valladolid) Kastilia ye la 7ma di junio 1494 fixesis la divido di nova mondo inter Hispania por westa e Portugal por esta supere da papo segun nord-suda meridiano situita 1770 km weste de Kabo Verda - meridiano, qua esas nun 46° 37'. Ta kontrato ratifikabis per Hispania ye la 2ma di julio e per Portugal ye la 5ma di septembro. Saragosa (o Zaragoza) kontrato ye la 22ma di aprilo 1529 indikas plu precise lua anti-meridiano.

Explorado e kolonizado

La kontrato esis pro solvar la disputo pos la retroveno di Cristoforo Colombo a Hispania. En 1481 papala bul-letro Aeterni regis donis omna teritorii sude de Kanarii a Portugal. En mayo 1493 hispana-naskinta papo Alexander 6ma dekretis en bul-letro Inter caetera ke omna sula west di meridiano nur 400 km westa di Kabo Verda devus por Hispania tale to esta esas por Portugal, tamen teritorii ecepte ja sub kristana kontrolo.

Evidente la rejo João 2ma di Portugal ne sentis kontenta, do il apertis negocii kun hispana reji, argumentinte ke la meridiano extensus en l'altra parto di mondo, do limitinta hispana kontrolo en Azia.

Tordesillas-kontrato divenis bul-letro per papo Julius 2ma en 1506, ecepte per la maxim esta parto di Sud-Amerika, deskovrita da Pedro Álvares Cabral por Portugal. Pos Hispania ne blokusis extendo tra la meridiano. De 1580 til 1640 Hispania kontrolai Portugal. En 1750 Madrid kontrato imputis ad Portugal altra teritorii nun partoprenanta a Brazilia.

Altra Europana landi (Francia, Anglia, Nederlando) ne aceptis ta divido dil mondo, e komencis prenar tra korsari parto di Amerikana richesi.