Florida
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Florida (Hispana vorto por "lando di la flori") esas Usana stato. Ol havas kom vicini Georgia ed Alabama, norde, oceano Atlantiko este, gulfo di Mexikia weste, e sude jacas la stretajo di Florida e Kuba. Ol esas la 3ma maxim populoza stato di Usa, dop Kalifornia e Texas.
Ol havas la maxim extensa litoro de la kontigua Usana stati: 2170 km, ed esas la sola stato qua bordizas ambe Gulfo di Mexikia ed Atlantiko.
Bazala fakti pri Florida.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Florida ja habitesis adminime 14 mil yari ante nun,[2] ma la skribita historio di la regiono komencis kande Hispana explorero Juan Ponce de León arivis en la regiono ye la 2ma di aprilo 1513, dum "Floroza Pasko" (Hispane: Pascua Florida). Lor, Florida habitesis da cirkume 350 mil indijeni de multa tribui. Hispani mencionis cirkume 100 indijena grupi trovita da li, exemple le Apalachee, kun cirkume 50 mil personi. La habitantaro di multa tribui diminutis pro la morbi adportita dal Europani. La diminuteso dil originala habitantaro stimulis la migrado di altra populi, exemple le Seminole, qui arivis ibe cirkum la yaro 1700.[3]
Kelka Hispani mariajis od unionis kun mulieri de etnii Pensacola, Creek, od Afrikana, sive sklavi, sive libera. To kreis granda grupo di mestici en la kolonio. Hispani stimulis sklavi de la Britaniana kolonii sude fugar e habitar Florida kom refujinti, kambie de lia konverto a katolikismo. Rejulo Carlos la 2ma di Hispania lansis rejala proklamo qua liberigis omna sklavi qui fugis a Florida ed aceptis konverto e bapto. La maxim multa establisis su proxim St. Augustine, ma altri establisis su ank en Pensacola. Multa ek li formacis milici por defensar Florida del ataki Britaniana. En 1738, lora guvernisto Manuel de Montiano establisis fuorto Fort Gracia Real de Santa Teresa de Mose proxim St. Augustine, kom unesma kolonieto por libera sklavi en Nord-Amerika.
La geografiala areo di Florida diminutis kande Britaniani koloniigis lua nordo e Franci reklamacis lua westo. L'Angli atakis St. Augustini multafoye e brulis komplete lua katedralo. En 1763, Hispana imperio negociis Florida kun Britania kambie la kontrolo di Havana, Kuba, qua kaptesis dal Britani dum la sep-yara milito. Francia cedis Louisiana a Hispana imperio kambie la perdajo di Florida dal Hispani. Granda parto de la habitantaro di Florida, inkluzinta indijeni, translojesis a Kuba. Britaniani rapide konstruktis choseo nomizita King's Road, liganta Florida a Georgia.
Florida cedesis ad Usa en 1819, tra la Kontrato Adams-Onís, e divenis la 27ma Usana stato en 3ma di marto 1845. La stato mantenis sklaveso, e ne pluse esis loko ube fuginta sklavi trovus refujeyo. De 1855 til 1858 eventis la triesma milito kontre aborijeni Seminole. La maxim multa aborijeni ekpulsesis de Everglades.
Ye la 10ma di januaro 1861 preske omna deputati de statal asemblo deklaris la separo di Florida de la Uniono, e posibligis ke ol divenus un ek la kunfederita stati. Dum l'interna milito di Usa, la Kunfederuro recevis poka trupi de Florida: nur 15 mil soldati[4]. La maxim multa ek li luktis en Virginia, e la partopreno di Floridana soldati esis notinda dum la batalio di Gettysburg. Tamen, la stato furnisis karno, fisho, kotono e salo a la kunfederiti. Gradope, kun la longa durado di la milito, multa habitanti di Florida divenis deskontenta kun la rekruto, e multi desertis. En mayo 1865, generalo Edward M. McCook, del Uniono, sendesis por rekuperar la kontrolo dil stato. Ilu levis Usana standardo en Tallahassee ye la 12ma di mayo, e proklamis l'aboliso di la sklaveso.
Pos finir l'interna milito, Florida restis preske bankrotita, tamen l'esforco por rikonstruktar ol atraktis kolokeri de la nordo. Li kolokis pekunio en komerco, konstrukto, transporto e turismo. Nova konstituco adoptesis en 1868. En 1877, Demokrati rekuperis la povo. De 1885 til 1889 aprobesis diversa legi en la stato qui kreis segregaco rasala: negri e blanki separesis en plublika loki, e negri privacesis de civitaneso.
Dum la yari 1920a, l'expanso di ferovoyi pro extera koloko stimulis la kresko di kelka urbi, exemple Palm Beach e Miami. Ta kresko interuptesis pro l'uragani di 1926 e 1928, e nome pro l'ekonomiala krizego di 1929. Tamen, dum la yari 1930a, konstruktesis l'unesma amuzo-parki qui fameskis exter la stato: Cypress Gardens Adventure Park (1936) e Marineland (1938). En 1933, Usana prezidanto kreis ekonomiala programo konocata kom New Deal kun skopo rekuperar la lando de la krizego. Diversa substrukturi konstruktesis en Florida, exemple kanalo Cross-Florida Barge. Gradope, la habitantaro dil stato komencis kreskar pro migrado.
Dum la yari 1960a, multa Kubani komencis arivar, fuginta de komunista rejimo. Dum ca yardeko augmentis la quanto di protesti en diversa urbi kontre rasala segregaco en la stato, e la reakto di rasisti, exemple ye la 25ma di junio 1964 che urbo Sant Augustine, kande blanki probis impedar negri uzar plajo "nur por blanki". Ye la 2ma di julio aprobesis federala lego nomizita Civil Rights Act qua proskriptis diskriminaco segun raso.
Segun la demografiala kontado di 2010, Florida havis 18 801 310 habitanti, ed esis la 3ma maxim populoza stato di Usa. L'augmento di habitanti eventis en preske tota la regioni dil stato.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Florida konsistas precipue ek peninsulo kun basa altitudi (la mezavalora altitudo dil stato esas 30 metri) qua separas Atlantiko de Karibia. La maxim alta monto dil stato esas Britton Hill, kun 105 metri di altitudo.
La klimato dil stato esas precipue temperema kun marala influo, pro la basa altitudi di lua tereni. La dominacanta klimato esas subtropikala humida (Cfa, segun la klimatala klasifikuro da Köppen). La regioni sude de la lago Okeechobee, inkluzite l'insuli Florida Keys, havas tropikala klimato Aw. La mezavalora maxima temperaturi en junio (somero) varias de 32°C til 34 °C. En januaro la mezavalora temperaturi norde del stato varias de 4°C til 7°C, dum ke en Miami la mezavalora temperaturo esas 16°C dum la sama monato. Pro lua subtropikala e tropikala klimati, multe rare nivas en la stato. Frosto kelkfoye eventas en regiono konocata kom panhandle, qua havas frontiero kun Alabama e Georgia.
Uragani povas eventar de la 1ma di junio til la 30ma di novembro, plu ofte de agosto til oktobro. Cirkume 83% del uragani "kategorio 4" qui atingas Usa frapas sive Florida, sive Texas.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
.jpg)
L'ekonomio di Florida esas la 4ma maxim granda de Usa. Lua totala domestika produkturo esis 1,467 miliardi di dolari en 2024. Se la stato esus suverena naciono, olua TNP esus la 15ma maxim granda de la mondo, segon l'Internaciona Monetala Fonduro, plu granda kam Hispania e min granda kam Sud-Korea. Dum la 20ma yarcento, turismo, industrio, konstrukto, internaciona banki, biomedikala e sanesala cienci, inquesti pri sanesoflego, aeronautikala, kosmala e defensala industrii, e voyaji kosmala kun skopo komercala kontributis por la developo ekonomiala dil stato[5].
Turismo esas la maxim importanta ekonomial agado dil stato. Florida esas hemo di la maxim vizitata temala parko de la mondo: Magic Kingdom. Ol ank esas hemo di la maxim granda employanto di Usa: Walt Disney World. La portuo di Miami esas la maxim granda portuo por pasajeri de la mondo, ed un ek la maxim importanta por la komerco di vari en Usa. La plaji dil stato anke atraktas viziteri domestika e stranjera.
Agrokultivo ank esas importanta por l'ekonomio di Florida. La stato esas granda produktero di oranji por suko, mango, tomato, sukro, maizo, verda fabo, fazeolo, kokombro, aquomelono, ed altri. Ol ank esas la 2ma maxim granda produktero di frago, avokado, greipfruto e pipro en Usa.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Listo pri municipi en Florida |
Segun la demografiala kontado di 2020, Florida havis 21 538 187 habitanti, kontre 18 801 310 habitanti en 2010, quo reprezentis kresko di 14,6%. Segun la demografiala kontado di 2020, cirkume 97% de lua habitantaro rezidis en metropolala regioni. La maxim multa habitanti (cirkume 65%) identifikas su kom blanki decendanti de Europani. En 2008, 186 102 retirita militisti rezidis en la stato. Florida ank esas la stato kun la maxim granda procento (17,3%) di individui evanta 65 yari o pluse.
Kubani ed altra Latin-Amerikani reprezentas importanta komunitato, e la Hispana parolesas da plua kam 20% de la habitantaro, nome che komtio Miami-Dade, malgre ke l'Angla esas la maxim parolata (73% de la habitantaro) e l'oficala linguo dil stato depos ratifiko en lua konstituco en 1988. Cirkume 2% de lua habitanti parolas kreola linguo Haitiana. Segun statistiki de 2010, 5,7% de lua habitantaro esis enmigranti sen dokumenti, cirkume 675 mil personi.
La maxim multa habitanti dil stato esas kristani: 70%, malgre existar granda procento di individui sen religio e judaisti. Segun inquesto de 2014, 46% de la habitanti esis protestanta, 21% katolika, 1% mormoni, 1% Testi di Jehova, 1% altra kristani, 17% sen religio, 4% agnostikisti, 3% atei, 3% judaisti, e 3% praktikis altra religii.
| La 10 maxim granda urbi di Florida (2020) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Jacksonville  Miami | |||
| 1ma | Jacksonville | 949 611 | |
| 2ma | Miami | 442 241 | |
| 3ma | Tampa | 384 959 | |
| 4ma | Orlando | 307 573 | |
| 5ma | St. Petersburg | 258 308 | |
| 6ma | Hialeah | 223 109 | |
| 7ma | Port St. Lucie | 204 851 | |
| 8ma | Tallahassee | 196 169 | |
| 9ma | Cape Coral | 194 016 | |
| 10ma | Fort Lauderdale | 182 760 | |
| Fonto: demografiala kontado 2020 (Usana kontado-ministerio) | |||
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ "Cérémonies et Coutumes Religieuses de tous les Peuples du Monde" (Private Collection of L.S. Morgan, St. Augustine Beach, Fla.)
- ↑ The pre-Clovis occupation of Florida: The Page-Ladson and Wakulla Springs Lodge Data - URL vidita ye 23 June 2011.
- ↑ Cat provides clue to the Calusa tribe - Autoro: Ben Brotermarkle. Publikigita da Florida Today. Dato di publikigo: 13ma di januaro 2015. Nomo di la publikigo: Florida Today. Pag.: 9A URL vidita ye 13ma di januaro 2015. Idiomo: Angla.
- ↑ A Brief History - Florida Department of State -
- ↑ Autoro: Stronge, William B.. "The sunshine economy: An economic history of Florida since the Civil War" Publikigita da University Press of Florida. Dato di publikigo: 2008. Idiomo: Angla.
| Stati di Usa |
|---|
|
Alabama • Alaska • Arizona • Arkansas • Connecticut • Delaware • Florida • Georgia • Havayi • Idaho • Illinois • Indiana • Iowa • Kalifornia • Kansas • Kentucky • Kolorado • Louisiana • Maine • Maryland • Massachusetts • Michigan • Minnesota • Mississippi • Missouri • Montana • Nebraska • Nevada • Nordal Karolina • Nordal Dakota • Nova-Hampshire • Nova-Jersey • Nova-Mexikia • Nova-York • Ohio • Oklahoma • Oregon • Pensilvania • Rhode Island • Sudal Karolina • Sudal Dakota • Tennessee • Texas • Utah • Vermont • Virginia • Washington • Westal Virginia • Wisconsin • Wyoming |