Jump to content

Չեկ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Չեկի նմուշ

Չեկ, փաստաթուղթ, հաշվի տիրոջ հանձնարարությունը վճարորդին (վարկային հիմնարկին)՝ դրանում նշված դրամական գումարը ներկայացնողին վճարելու մասին։ Արժեթղթի տեսակ է։ Առաջացել է փողի շրջանառության և վճարման միջոցի ֆունկցիաներից։ Որպես շրջանառության վարկային միջոց լայնորեն կիրառվում է հատկապես զարգացած երկրների ներպետական և միջպետական հաշվարկներում։ Չեկում պետք է նշվի տալու թվականը և վայրը, վճարորդը, այն հաշիվը, որից կատարվելու է վճարումը, չեկատուի ստորագրությունը։ Դրանցից մեկի բացակայության դեպքում այն համարվում է անվավեր, իսկ ուղղումներ, փոփոխություններ կատարել չի թույլատրվում։ Չեկը, չհաշված տալու օրը, ուժի մեջ է 10 օր։ Չեկատուն պատասխանատու է չեկագումարի վճարման համար, մաս-֊մաս վճարումը չի թույլատրվում։

Չնայած չեկերի տարպես ձևեր օգտագործվել են հնագույն ժամանակներից (առնվազն 9-րդ դարից) ի վեր, չեկերը, որպես անկանխիկ վճարման եղանակ, օգտագործման գագաթնակետին հասան 20-րդ դարում։

1809 թվականի չեկ, որի վրա Թոմաս Ջեֆերսոնը վճարող և ստացող է։

20-րդ դարի երկրորդ կեսին, չեկերի մշակման ավտոմատացմանը զուգընթաց, տարեկան թողարկվում էին միլիարդավոր չեկեր. այս ծավալները գագաթնակետին հասան 1990-ականների սկզբին կամ մոտավորապես այդ ժամանակահատվածում[1]։ Այդ ժամանակվանից ի վեր չեկերի օգտագործումը նվազել է՝ փոխարինվելով էլեկտրոնային վճարային համակարգերով, ինչպիսիք են դեբետային և վարկային քարտերը։ Աճող թվով երկրներում չեկերը կամ դարձել են մարժային վճարային համակարգ, կամ էլ ամբողջությամբ հանվել են շրջանառությունից[2][3]։

Չեկի բնույթը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարավաֆրիկյան չեկ 1933 թվականից

Չեկը շրջանառվող փաստաթուղթ է, որը հանձնարարում է ֆինանսական հաստատությանը վճարել որոշակի գումար որոշակի արժույթով՝ այդ հաստատությունում տրված անձի անունով բացված որոշակի գործարքային հաշվից։ Ե՛վ փոխանցողը, և՛ վճար ստացողը կարող են լինել ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձինք։ Չեկերը կարգադրական փաստաթղթեր են և, ընդհանուր առմամբ, չեն վճարվում միայն կրողին, ի տարբերություն կրողի փաստաթղթերի, այլ պետք է վճարվեն ստացողին։ Որոշ երկրներում, օրինակ՝ ԱՄՆ-ում, ստացողը կարող է հաստատել չեկը՝ թույլ տալով նրան նշել երրորդ կողմին, որին այն պետք է վճարվի։

Չեկերը փոխանակման մի տեսակ են, որոնք մշակվել են որպես վճարումներ կատարելու միջոց՝ առանց մեծ գումարներ կրելու անհրաժեշտության: Թղթադրամը զարգացել է պարտատոմսերից, որոնք բանակցային գործիքի մեկ այլ տեսակ են, նման չեկերին, քանի որ դրանք սկզբնապես գրավոր հանձնարարական էին տրված գումարը վճարելու այն անձին, ով այն ուներ իր տիրապետության տակ («կրողին»):

Ուղղագրություն և ստուգաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստուգել բառը անգլերեն լեզվի բնօրինակ ուղղագրությունն է[4][5]։ Ավելի նոր ուղղագրությունը՝ չեկ (ֆրանսերենից), ենթադրվում է, որ սկսել է օգտագործվել մոտավորապես 1828 թվականին, երբ Ջեյմս Ուիլյամ Գիլբարտը իր «Գործնական տրակտատ բանկային գործի մասին» աշխատության մեջ փոփոխություն կատարեց[5]։ Ուղղագրության check, checque և check բառերը օգտագործվել են փոխարինելիորեն 17-րդ դարից մինչև 20-րդ դարը[6]։ Սակայն, 19-րդ դարից ի վեր, Ազգերի համագործակցության երկրներում և Իռլանդիայում, ուղղագրական չեկը (ֆրանսերեն chèque բառից) դարձել է ֆինանսական գործիքի ստանդարտ, մինչդեռ չեկն օգտագործվում է միայն այլ իմաստներով, այդպիսով տարբերակելով երկու սահմանումները գրավոր[nb 1]։

Ամերիկյան անգլերենում երկուսի համար էլ սովորական ուղղագրությունը check է[8]։

Ստուգաբանական բառարաններում չեկի ֆինանսական իմաստը վերագրվում է «կեղծիքի դեմ չեկ» բառին, իսկ «չեկ» բառի օգտագործումը նշանակում է «վերահսկողություն»՝ ծագելով շախմատում օգտագործվող չեկից, տերմին, որն անգլերեն է մտել ֆրանսերենի, լատիներենի, արաբերենի և, ի վերջո, պարսկերեն «շահ» կամ «արքա» բառի միջոցով[9][10]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չեկը սկիզբ է առել հին բանկային համակարգից, որտեղ բանկիրները հաճախորդների խնդրանքով հրամաններ էին տալիս գումար վճարել նույնականացված վճարողներին։ Նման կարգադրությունը կոչվում էր փոխանակման մուրհակ։ Փոխանակման թղթադրամների օգտագործումը հեշտացրեց առևտուրը՝ վերացնելով առևտրականների կողմից ապրանքներ և ծառայություններ գնելու համար մեծ քանակությամբ արժույթ (օրինակ՝ ոսկի) տեղափոխելու անհրաժեշտությունը։

Վաղ տարիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան փոխանակման մուրհակի օգտագործման վաղ ապացույցներ: Հնդկաստանում, Մաուրյա կայսրության օրոք (մ.թ.ա. 321-ից մինչև 185 թվականը), օգտագործվում էր ադեշա անունով առևտրային փաստաթուղթ, որը բանկիրին ուղղված հրաման էր, որով նա ցանկանում էր թղթադրամի գումարը վճարել երրորդ անձի[11]։

Ենթադրվում է, որ հին հռոմեացիները մ.թ.ա. 1-ին դարում օգտագործել են չեկի վաղ ձև՝ praescriptiones անունով[12]։

Մ.թ. երրորդ դարից սկսած՝ Պարսկաստանի տարածքում գտնվող բանկերը սկսեցին տրամադրել վարկային նամակներ[13]։ Այս տառերը կոչվում էին čak, որը նշանակում էր «փաստաթուղթ» կամ «պայմանագիր[14]»։ Չակը հետագայում դարձավ սակ, որը օգտագործեցին Աբբասյան խալիֆայության և արաբների կողմից տիրապետվող այլ երկրների առևտրականները[15]։ Թղթե տոպրակ տեղափոխելն ավելի անվտանգ էր, քան փող տեղափոխելը։ Իններորդ դարում մեկ երկրի վաճառականը կարող էր կանխիկացնել մեկ այլ երկրի իր բանկում գտնվող սաքը[16]։ Պարսիկ բանաստեղծ Ֆերդուսին իր հայտնի «Շահնամե» գրքում մի քանի անգամ օգտագործել է «չեկ» տերմինը՝ անդրադառնալով Սասանյանների դինաստիային։

10-րդ դարում ապրած Իբն Հավքալը գրանցում է Աուդագհոստով գրված չեկի օգտագործումը, որի արժեքը 42,000 դինար էր[17][18]։

13-րդ դարում Վենետիկում մշակվեց փոխանակման մուրհակը ՝ որպես իրավական միջոց, որը թույլ էր տալիս միջազգային առևտուր իրականացնել առանց մեծ քանակությամբ ոսկի և արծաթ տեղափոխելու անհրաժեշտության։ Հետագայում դրանց օգտագործումը տարածվեց նաև այլ եվրոպական երկրներում։

1500-ականների սկզբին, կանխիկի մեծ կուտակումները պաշտպանելու համար, Նիդեռլանդների Հանրապետությունում մարդիկ սկսեցին իրենց գումարը ավանդել «գանձապահների» մոտ։ Այս դրամարկղայինները գումարը պահում էին որոշակի վճարի դիմաց։ Մրցակցությունը դրդեց դրամարկղայիններին առաջարկել լրացուցիչ ծառայություններ, այդ թվում՝ գումար վճարել ցանկացած անձի, ով ուներ ավանդատուի գրավոր հրահանգը դա անելու համար։ Նրանք պահեցին թղթադրամը որպես վճարման ապացույց։ Այս գաղափարը հետագայում տարածվեց Անգլիայում և այլուր[19]։

Ժամանակակից դարաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Բարկլեյս ընդ Քո»-ի 39 ֆունտ, 4 շիլինգ և 2 պենս արժողությամբ չեկ, որը թողարկվել է Լոնդոնում պարոնայք Բարքլիի և Թրիթոնի կողմից, 1793 թվական, ցուցադրվում է Լոնդոնի Բրիտանական թանգարանում։

17-րդ դարում Անգլիայում ներքին վճարումների համար օգտագործվում էին փոխանակային թղթադրամներ։ Այնուհետև սկսեցին զարգանալ չեկերը, որոնք փոխանակման տեսակ էին։ Սկզբում դրանք կոչվում էին տրանշային պարտատոմսեր, քանի որ դրանք թույլ էին տալիս հաճախորդին դուրս բերել բանկում ունեցած իր միջոցներից և պահանջում էին անհապաղ վճարում։ Սրանք ձեռագիր էին, և մինչ օրս պահպանված ամենավաղ հայտնի ձեռագրերից մեկը գծագրված էր Լոնդոն Սիթիում բնակվող գրիչներ և բանկիրներ պարոնայք Մորիսի և Քլեյթոնի վրա և թվագրված էր 1659 թվականի փետրվարի 16-ով[20]։

1717 թվականին Անգլիայի բանկն առաջին անգամ օգտագործեց նախապես տպված ձևաթուղթը։ Այս ձևաթղթերը տպագրվում էին «չեկային թղթի» վրա՝ խարդախությունը կանխելու համար, և հաճախորդները պետք է անձամբ ներկայանային և դրամարկղից ստանային համարակալված ձևաթուղթ։ Գրվելուց հետո չեկը հետ էր բերվում բանկ՝ վճարման համար։ Տասնութերորդ դարի Անգլիայում թղթադրամների շրջանառության դադարեցումը նպաստեց չեկերի օգտագործմանը[21]։

Մինչև մոտավորապես 1770 թվականը Լոնդոնի բանկերի միջև տեղի էր ունենում չեկերի ոչ պաշտոնական փոխանակում։ Յուրաքանչյուր բանկի աշխատակիցները այցելում էին մյուս բոլոր բանկերը՝ չեկեր փոխանակելու համար՝ միաժամանակ հաշվառելով իրենց միջև մնացորդները, մինչև նրանք միմյանց հետ հաշվարկներ կատարեին։ Ամենօրյա չեկերի քլիրինգը սկսվել է մոտ 1770 թվականին, երբ բանկի աշխատակիցները հանդիպում էին Լոնդոն Սիթիի Լոմբարդ փողոցի «Հինգ զանգեր» պանդոկում՝ բոլոր չեկերը մեկ տեղում փոխանակելու և մնացորդները կանխիկով մարելու համար։ Սա առաջին բանկիրների հաշվարկային տունն էր։

Մեծ Բրիտանիայի խոշոր քաղաքներում ստեղծվեցին նահանգային հաշվանցման կետեր՝ նույն քաղաքի բանկերում չեկերի հաշվանցումը հեշտացնելու համար։ Բիրմինգհեմը, Բրեդֆորդը, Բրիստոլը, Հալը, Լիդսը, Լեսթերը, Լիվերպուլը, Մանչեստրը, Նյուքասլը, Նոթինգհեմը, Շեֆիլդը և Սաութհեմփթոնը բոլորն էլ ունեին իրենց սեփական հաշվարկային կետերը[22]։

Ամերիկայում Նյու Յորքի բանկը սկսեց չեկեր թողարկել 1784 թվականին Ալեքսանդր Համիլթոնի կողմից հիմնադրվելուց հետո[23]։ 1790-ական թվականներից թվագրվող ամերիկյան ամբողջական չեկային գրքույկի ամենահին պահպանված օրինակը հայտնաբերվել է Նյու Ջերսիի մի ընտանիքի կողմից: Փաստաթղթերը որոշ առումներով նման են ժամանակակից չեկերին՝ որոշ տվյալներ նախապես տպագրված են թղթի վրա՝ դատարկ տեղերի կողքին, որտեղ անհրաժեշտության դեպքում կարող են ձեռքով գրվել այլ տեղեկություններ[24]։

Կարծիք կա, որ Շոտլանդիայի առևտրային բանկը առաջին բանկն էր, որը 1811 թվականին անհատականացրեց իր հաճախորդների չեկերը՝ ձախ եզրի երկայնքով ուղղահայաց տպելով հաշվի տիրոջ անունը։ 1830 թվականին Անգլիայի բանկը ներկայացրեց 50, 100 և 200 ձևաչափերի և համարժեքների գրքեր՝ կազմված կամ կարված։ Այս չեկային գրքույկները դարձան բանկային հաճախորդներին չեկեր բաշխելու տարածված ձևաչափ։

19-րդ դարի վերջին մի շարք երկրներ պաշտոնականացրին չեկերի վերաբերյալ օրենքները։ Մեծ Բրիտանիան 1882 թվականին ընդունեց «Փոխանակման մասին» օրենքը, իսկ Հնդկաստանը՝ 1881 թվականին՝ «Գործարքային փաստաթղթերի մասին» օրենքը[25],

1956 թվականի անգլիական չեկ՝ բանկի աշխատակցի կարմիր նշանով, որը հաստատում է ստորագրությունը, երկու պենսանոց դրոշմանիշային տուրք և ձեռքով անցքեր՝ այն չեղարկելու համար։ Սա «խաչաձև չեկ» է, որը թույլ չի տալիս վճարումը փոխանցել այլ հաշվի։

երկուսն էլ վերաբերում էին չեկերին։

1931 թվականին չեկերի վերաբերյալ իրավունքի միավորման մասին Ժնևի կոնվենցիայով փորձ արվեց պարզեցնել չեկերի միջազգային օգտագործումը[26]։ Կոնվենցիային միացան բազմաթիվ եվրոպական և հարավամերիկյան պետություններ, ինչպես նաև Ճապոնիան։ Սակայն, ԱՄՆ-ն և Բրիտանական Ազգերի Համագործակցության անդամ երկրները չեն մասնակցել, ուստի չեկերի օգտագործումը երկրների սահմաններից դուրս շատ դժվար է եղել։

1959 թվականին ԱՄՆ-ում համաձայնեցվեց և արտոնագրվեց մեքենայական ընթերցվող նիշերի (MICR) ստանդարտը՝ չեկերի հետ օգտագործելու համար։ Սա բացեց ճանապարհը չեկերի մաքրման համար նախատեսված առաջին ավտոմատ կարդացող/տեսակավորող մեքենաների համար։ Ավտոմատացման աճին զուգընթաց, հաջորդ տարիներին կտրուկ փոխվեց չեկերի մշակման և մշակման եղանակը։ Չեկերի ծավալը շարունակեց աճել. 20-րդ դարի վերջին չեկերը վճարումներ կատարելու ամենատարածված ոչ կանխիկ մեթոդն էին, որոնցից տարեկան մշակվում էին միլիարդավորներ։ Երկրների մեծ մասում չեկերի ծավալը գագաթնակետին հասավ 1980-ականների վերջին կամ 1990-ականների սկզբին, որից հետո էլեկտրոնային վճարման մեթոդները դարձան ավելի տարածված, իսկ չեկերի օգտագործումը նվազեց։

1969 թվականին մի քանի երկրներում ներդրվեցին չեկերի երաշխիքային քարտեր, որոնք թույլ էին տալիս մանրածախ առևտրականին հաստատել, որ չեկը կվճարվի վաճառքի կետում օգտագործելիս։ Գանձապահը կստորագրեր չեկը վաճառողի ներկայությամբ, ով կհամեմատեր ստորագրությունը քարտի վրա եղած ստորագրության հետ, ապա չեկի երաշխիքային քարտի համարը կգրեր չեկի հակառակ կողմում։ Նման քարտերը, ընդհանուր առմամբ, փուլ առ փուլ դադարեցին շրջանառությունից և փոխարինվեցին դեբետային քարտերով ՝ սկսած 1990-ականների կեսերից։

1990-ականների կեսերից ի վեր շատ երկրներ ընդունեցին օրենքներ, որոնք թույլ էին տալիս չեկերի կրճատում, որի դեպքում ֆիզիկական չեկը վերածվում է էլեկտրոնային ձևաչափի՝ վճարող բանկին կամ հաշվարկային կենտրոնին փոխանցելու համար։ Սա վերացնում է ֆիզիկական ներկայացման դժվարությունը և խնայում է ժամանակն ու մշակման ծախսերը։

2002 թվականին եվրոչեկերի համակարգը փուլ առ փուլ դադարեց գործածվել և փոխարինվեց ներքին կլիրինգային համակարգերով։ Հին եվրոչեկերը դեռ կարող էին օգտագործվել, բայց դրանք այժմ մշակվում էին ազգային կլիրինգային համակարգերի կողմից։ Այդ ժամանակ մի քանի երկրներ օգտվեցին առիթից և ընդհանրապես դադարեցրին չեկերի օգտագործումը։ 2010 թվականի դրությամբ շատ երկրներ կամ ընդհանրապես դադարեցրել են չեկերի օգտագործումը, կամ ազդարարել են, որ դա կանեն ապագայում։

Չեկի մասերը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Բրիտանիայի օրինակի վրա հիմնված չեկի մասեր
  1. Դրավի
  2. Վճարվող
  3. Թողարկման ամսաթիվը
  4. Արժույթի գումարը
  5. Դրավի
  6. Գզրոցի ստորագրություն
  7. Մեքենայով ընթեռնելի երթուղի և հաշվի տեղեկատվություն

Չեկի վրա նշված չորս հիմնական կետերն են՝

  • Դրող` այն անձը կամ կազմակերպությունը, որի գործարքային հաշվից պետք է դուրս գրվեն միջոցները։ Սովորաբար, չեկի վրա նախապես տպագրվում են դրամարկղի անունը և հաշիվը, և ստորագրողը սովորաբար դրամարկղն է։
  • Ստացող ՝ անձ կամ կազմակերպություն, որին պետք է վճարվի գումարը։
  • Վճարող ՝ բանկը կամ այլ ֆինանսական հաստատություն, որտեղ կարող է ներկայացվել չեկը վճարման համար։ Սա սովորաբար նախապես տպագրվում է չեկի վրա։
  • Գումար ՝ արժույթի գումարը։ Գումարը և արժույթը (օրինակ՝ դոլար, ֆունտ և այլն) սովորաբար պետք է գրվեն բառերով և թվերով։ Արժույթը սովորաբար տեղական արժույթն է, բայց կարող է լինել նաև արտարժույթ։

19-րդ և 20-րդ դարերի ընթացքում չեկերի օգտագործման աճին զուգընթաց ավելացան լրացուցիչ տարրեր՝ անվտանգությունը բարձրացնելու կամ ֆինանսական հաստատության համար գործընթացները հեշտացնելու համար։ Չեկը հաստատելու համար անհրաժեշտ էր դրամարկղի ստորագրությունը, և սա չեկը հաստատելու հիմնական միջոցն է։ Երկրորդ, սովորական դարձավ գումարը գրել ինչպես բառերով, այնպես էլ թվերով՝ սխալներից խուսափելու և չեկը գրելուց հետո գումարը խարդախորեն փոփոխելը դժվարացնելու համար։ Գումարը բառերով գրելը օրենքով պարտադիր չէ, չնայած որոշ բանկեր հրաժարվում են ընդունել այն չեկերը, որոնցում գումարը նշված չէ ո՛չ թվերով, ո՛չ էլ բառերով։

Ավելացվել է թողարկման ամսաթիվ, և չեկերը կարող են անվավեր դառնալ թողարկումից որոշակի ժամանակ անց։ ԱՄՆ-ում և Կանադայում[27][28], չեկը սովորաբար վավեր է տրամադրման օրվանից վեց ամիս, որից հետո այն համարվում է ժամկետանց չեկ , սակայն դա կախված է նրանից, թե որտեղ է կազմվել չեկը։ Ավստրալիայում չեկը սովորաբար վավեր է չեկի ամսաթվից տասնհինգ ամիս[29]։ Ապագա թողարկման ամսաթիվ ունեցող չեկը, այսինքն՝ հետամնաց չեկը, կարող է չներկայացվել մինչև այդ ամսաթվի լրանալը։ Որոշ երկրներում հետամնաց չեկ գրելը կարող է պարզապես անտեսվել կամ անօրինական լինել։ Եվ հակառակը, վաղաժամկետ չեկն ունի անցյալում տրված թողարկման ամսաթիվ:

Ավելացվեց չեկի համար և տրամադրվեցին չեկային գրքույկներ, որպեսզի չեկերի համարները հաջորդական լինեին։ Սա թույլ տվեց բանկերին որոշակիորեն բացահայտել խարդախությունը և համոզվեց, որ մեկ չեկը երկու անգամ չի ներկայացվել։

Որոշ երկրներում, օրինակ՝ ԱՄՆ-ում, չեկերը կարող են պարունակել հուշագրի տող, որտեղ հարմարության համար կարող է նշվել չեկի նպատակը՝ առանց չեկի պաշտոնական մասերին ազդելու։ Միացյալ Թագավորությունում հուշագրերի տող հասանելի չէ, և նման նշումները կարող են գրվել չեկի հակառակ կողմում։

ԱՄՆ-ում չեկի հակառակ կողմի վերևում (երբ չեկը ուղղահայաց է) սովորաբար կան մեկ կամ մի քանի դատարկ տողեր, որոնք գրված են «Հաստատել այստեղ» տեքստով։

1960-ական թվականներից սկսած, MICR ձևաչափով չեկերի ներքևի մասում ավելացվեց մեքենայական ընթեռնելի երթուղային և հաշվի տեղեկատվություն, ինչը թույլ տվեց չեկերի ավտոմատ տեսակավորում և երթուղային փոխանցում բանկերի միջև և հանգեցրեց ավտոմատացված կենտրոնական հաշվանցման համակարգերի ստեղծմանը։ Չեկի ներքևի մասում տրամադրված տեղեկատվությունը վերաբերում է յուրաքանչյուր երկրի, և չափանիշները սահմանվում են յուրաքանչյուր երկրի չեկերի կլիրինգային համակարգի կողմից։ Սա նշանակում է, որ ստացողը այլևս պարտավոր չէ գնալ չեկը տրամադրած բանկ, այլ կարող է այն ավանդել իր կամ որևէ այլ բանկի մոտ, և չեկը կվերադառնա ուղարկող բանկ, իսկ միջոցները կփոխանցվեն իր սեփական բանկային հաշվին։

ԱՄՆ-ում՝ ներքևի մասում5⁄8 դյույմ (16 մմ) չեկի[30] մասը նախատեսված է միայն MICR նիշերի համար։ MICR տարածք ներխուժելը կարող է խնդիրներ առաջացնել, երբ չեկը անցնում է հաշվարկային կետով, ինչը կպահանջի տպել MICR չեկի ուղղիչ շերտ[31] և այն կպցնել չեկին։ Շատ նոր բանկոմատներ չեն օգտագործում ավանդային ծրարներ և իրականում սկանավորում են չեկը ավանդադրման պահին և մերժում են[32] չեկերը ձեռագրի ներխուժման պատճառով, որը խանգարում է MICR-ի ընթերցմանը։ Սա կարող է զգալի անհարմարություններ առաջացնել, քանի որ ավանդատուն կարող է ստիպված լինել օրերով սպասել բանկի բացմանը և դժվարություններ ունենալ բանկ հասնելու հարցում նույնիսկ այն ժամանակ, երբ դրանք բաց են։ Սա կարող է հետաձգել ավանդի այն մասի հասանելիությունը, որը նրանց բանկը անմիջապես տրամադրում է, ինչպես նաև ավանդի մնացորդի հասանելիությունը։ Բջջային հեռախոսի տեսախցիկով բազմաթիվ ավանդների սպասարկման պայմանները նույնպես պահանջում են, որ MICR բաժինը լինի ընթեռնելի։ Չեկի կազմման պահին MICR-ի բոլոր նիշերը տպված չեն եղել, քանի որ հետագայում կտպագրվեն լրացուցիչ նիշեր՝ գումարը կոդավորելու համար, ուստի անփույթ ստորագրությունը կարող է ծածկել այնտեղ հետագայում կտպագրվող նիշերը։ Քանի որ MICR նիշերը այլևս պարտադիր չէ, որ տպագրվեն մագնիսական թանաքով և կսկանավորվեն օպտիկական, այլ ոչ թե մագնիսական միջոցներով, ընթերցողները չեն կարողանա տարբերակել գրիչի թանաքը նախապես տպված մագնիսական թանաքից։ Այս փոփոխությունները թույլ են տալիս չեկերը տպել սովորական տնային և գրասենյակային տպիչներով՝ առանց նախապես տպված չեկերի ձևերի անհրաժեշտության, թույլ են տալիս բանկոմատային ավանդների գրանցում, թույլ են տալիս բջջային ավանդներ և հեշտացնում են չեկերի էլեկտրոնային պատճենահանումը։

Լրացուցիչ պաշտպանության համար կարելի է խաչել չեկը, ինչը սահմանափակում է չեկի օգտագործումը, որպեսզի միջոցները պետք է վճարվեն բանկային հաշվին։ Ձևաչափը և բառակապակցությունը տարբերվում են երկրից երկիր, բայց, ընդհանուր առմամբ, երկու զուգահեռ գծեր կարող են տեղադրվել կամ ուղղահայաց չեկի վրա, կամ վերին ձախ անկյունում։ Բացի այդ, չեկի վրա չպետք է օգտագործվեն «կամ կրող» բառերը, կամ, եթե դրանք նախապես տպագրված են, պետք է գծագրվեն ստացողի տողում։ Եթե չեկի վրա նշված է «Հաշվի ստացող» կամ նմանատիպ գրառում, ապա չեկը կարող է վճարվել միայն այն անձի բանկային հաշվին, որը սկզբնապես նշված է որպես ստացող, ուստի այն չի կարող անձնագրվել այլ ստացողի անունով։

Կից փաստաթղթեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստուգումները երբեմն ներառում են լրացուցիչ փաստաթղթեր: Չեկի գրքույկի էջը կարող է բաղկացած լինել ինչպես ինքնին չեկից, այնպես էլ կոճղից կամ  հակաթուղթից. երբ չեկը գրվում է, միայն չեկն ինքնին անջատվում է, իսկ բեկորը պահվում է չեկի գրքում՝ որպես չեկի գրառում: Որպես այլընտրանք, չեկերը կարող են գրանցվել ածխածնային թղթի միջոցով յուրաքանչյուր չեկի հետևում, չեկերի միջև ընկած կամ չեկերի ետնամասում գտնվող մատյանում կամ ամբողջությամբ առանձին գործարքների գրանցամատյանում, որը գալիս է չեկերի գրքույկի հետ:

Երբ չեկը փոստով ուղարկվում է, կարող է կցվել առանձին նամակ կամ «փոխանցման մասին խորհրդատվություն»՝ տեղեկացնելու ստացողին չեկի նպատակի մասին. Հաճախ դա արվում է պաշտոնապես՝ օգտագործելով տրված կտրոնը՝ հաշիվը վճարելիս, կամ ոչ պաշտոնական նամակի միջոցով՝ ժամանակավոր չեկ ուղարկելիս:

Օգտագործում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չեկերը կարող են վավեր լինել անկախ գումարի չափից։

Սովորական չեկերի կողմերը սովորաբար ներառում են տրողը, որը չեկը դուրս գրող ավանդատուն է, տրվողը՝ ֆինանսական հաստատությունը, որտեղ չեկը կարող է ներկայացվել վճարման համար, և ստացողը՝ այն կազմակերպությունը, որին տրվողը տրամադրում է չեկը։ Դիզայները գրում կամ դուրս է գրում չեկ, որը նաև կոչվում է չեկ կտրել, հատկապես ԱՄՆ-ում: Կարող է լինել նաև շահառու, օրինակ՝ միջնորդական հաշվի պահապանի մոտ չեկը ավանդելիս ստացողը կլինի պահառուն, սակայն չեկը կարող է նշվել որպես «F/B/O» («շահառուի օգտին»):

Վերջիվերջո, կա նաև առնվազն մեկ հավանություն տվող, որը սովորաբար կլինի ստացողի հաշիվը սպասարկող ֆինանսական հաստատությունը, կամ որոշ դեպքերում կարող է լինել երրորդ կողմ, որին ստացողը պարտք է կամ ցանկանում է գումար տրամադրել։

Չեկ ընդունող վճարողը, որպես կանոն, այն մուտքագրում է վճարողի բանկում բացված հաշվին, և բանկին հանձնարարում է մշակել չեկը։ Որոշ դեպքերում, ստացողը չեկը կտանի տրվող բանկի մասնաճյուղ և այնտեղ կկանխիկացնի չեկը։ Եթե տրաստ ստացող բանկը մերժում է չեկը (կամ տրաստ ստացող բանկը վերադարձնում է չեկը այն բանկին, որտեղ այն ավանդադրվել է), քանի որ չեկի մարման համար բավարար միջոցներ չկան, ապա համարվում է, որ չեկը չեղյալ է հայտարարվել։ Երբ չեկը հաստատվում է և բոլոր համապատասխան հաշիվներին գումար է փոխանցվում, չեկի վրա դրոշմվում է որևէ տեսակի չեղարկման նշան, օրինակ՝ «վճարված» դրոշմանիշ։ Չեկն այժմ չեղյալ է հայտարարված։ Չեղարկված չեկերը տեղադրվում են հաշվի տիրոջ գործում։ Հաշվի տերը կարող է պահանջել չեղարկված չեկի պատճենը՝ որպես վճարման ապացույց։ Սա հայտնի է որպես չեկերի կլիրինգի ցիկլ։

Չեկերը կարող են կորել կամ կորչել ցիկլի ընթացքում, կամ ուշանալ, եթե կասկածելի խարդախության դեպքում անհրաժեշտ է լրացուցիչ ստուգում։ Այսպիսով, չեկը կարող է հետ վերադարձվել ավանդադրվելուց որոշ ժամանակ անց։

Միջոցառումների ժամանակ օգտագործվում են խորհրդանշական չեկեր՝ ստացողին առաջարկվող գումարը պատկերելու համար։

Չեկերի և վարկային հաշվարարման ընկերությանը չեկերի հաշվարկման համար պահանջվող ժամանակի վերաբերյալ մտահոգություններից հետո, Միացյալ Թագավորության արդար առևտրի գրասենյակը 2006 թվականին ստեղծեց աշխատանքային խումբ՝ չեկերի հաշվարկման ցիկլը ուսումնասիրելու համար։ Նրանց զեկույցում ասվում էր, որ հաշվարկման ժամկետները կարող են բարելավվել, սակայն չեկերի հաշվարկման ցիկլի արագացման հետ կապված ծախսերը չեն կարող արդարացվել՝ հաշվի առնելով չեկերի օգտագործումը նվազում է[33]։ Այնուամենայնիվ, նրանք եզրակացրին, որ ամենամեծ խնդիրը անսահմանափակ ժամանակն էր, որը բանկը կարող էր պահանջել չեկը չեղյալ համարելու համար։ Այս խնդիրը լուծելու համար կատարվեցին փոփոխություններ, որպեսզի չեկը ավանդադրվելուց հետո այն չեղյալ համարելու առավելագույն ժամանակը վեց օր լիներ, ինչը հայտնի էր որպես «ճակատագրի անխուսափելիության» սկզբունք։

Դեբետային քարտով գործարքների փոխարեն չեկեր օգտագործելու առավելությունն այն է, որ դրամարկղի բանկը գումարը կտրամադրի միայն մի քանի օր անց։ Առանց բավարար միջոցների չեկով վճարելը և հետագայում այն հաշվին, որից դուրս է գրվել չեկը՝ չեկի գումարը ծածկելու համար, կոչվում է «քայթինգ» կամ «լողացող» և, ընդհանուր առմամբ, անօրինական է ԱՄՆ-ում, սակայն համապատասխան օրենքները հազվադեպ են կիրառվում, եթե ձևակերպողը չի օգտագործում բազմաթիվ հաստատություններում բացված մի քանի հաշիվներ՝ ուշացումը մեծացնելու կամ միջոցներ գողանալու համար։

Օգտագործման նվազում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չեկերի օգտագործումը նվազում է 1990-ական թվականներից ի վեր, թե՛ վաճառքի կետերում գործարքների համար (որի համար ավելի ու ավելի նախընտրելի են դառնում վարկային քարտերը, դեբետային քարտերը կամ բջջային վճարային հավելվածները), թե՛ երրորդ կողմի վճարումների համար (օրինակ՝ հաշիվների վճարումներ), որտեղ հեռախոսային բանկային ծառայությունների, առցանց բանկային և բջջային բանկային ծառայությունների ի հայտ գալը արագացրել է անկումը։ Թղթային լինելով՝ չեկերը բանկերի համար թանկ են մշակման համար՝ համեմատած էլեկտրոնային վճարումների հետ, ուստի շատ երկրների բանկերն այժմ խրախուսում են չեկերի օգտագործումը՝ կա՛մ վճար սահմանելով չեկերի համար, կա՛մ այլընտրանքներն ավելի գրավիչ դարձնելով հաճախորդների համար։ Մասնավորապես, դրամական փոխանցումների մշակումը պահանջում է ավելի շատ ջանքեր և ժամանակատար է։ Չեկը պետք է հանձնվի անձամբ կամ ուղարկվի փոստով։ Ավտոմատ դրամարկղերի (բանկոմատների) ի հայտ գալը նշանակում է, որ փոքր գումարները հաճախ հեշտությամբ հասանելի են, ուստի երբեմն անհրաժեշտ չէ նման գումարների համար չեկ գրել։ Մի շարք երկրներ հայտարարել են կամ արդեն ավարտել են չեկերի՝ որպես վճարման միջոցի դադարեցումը[2][3]:

Ատլանտայի Դաշնային պահուստային բանկի տվյալներով՝ 2023 թվականի հոկտեմբերին միջին ամերիկացին այդ ամսվա ընթացքում գրել է մեկից մի փոքր ավելի չեկ։ Այս չեկերի միջին արժեքը կազմել է 504 դոլար, ինչը ենթադրում է, որ չեկերի մեծ մասն օգտագործվել է ավելի խոշոր գնումների համար։ Սա նշանակալի անկում է 2000 թվականի համեմատ, երբ ամերիկացիները տարեկան միջինում 60 չեկ էին գրում[34]:

Ասիայում անկում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասիական շատ երկրներում չեկերը երբեք լայնորեն չեն օգտագործվել և, որպես կանոն, օգտագործվել են միայն հարուստների կողմից, ընդ որում՝ վճարումների մեծ մասի համար օգտագործվել է կանխիկը, բացառությամբ Հնդկաստանի, որտեղ չեկերի օգտագործումը տարածված էր։ Այն դեպքերում, երբ օգտագործվում էին չեկեր, դրանք արագորեն նվազում էին, իսկ 2009 թվականին Ճապոնիայում, Հարավային Կորեայում և Թայվանում սպառողական չեկերի օգտագործումը աննշան էր։ Այս անկման միտումը արագացվեց այս զարգացած շուկաների առաջադեմ ֆինանսական ծառայությունների ենթակառուցվածքների շնորհիվ։ Ասիայի զարգացող երկրներից շատերում էլեկտրոնային վճարային համակարգերի օգտագործումը գնալով աճում է, «ցատկելով» ավելի քիչ արդյունավետ չեկային համակարգը[35]։

Անկում Եվրոպայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվրոպական երկրների մեծ մասում չեկերն այժմ հազվադեպ են օգտագործվում կամ ամբողջությամբ հանվել են շրջանառությունից, նույնիսկ երրորդ կողմի վճարումների համար, բացառությամբ Միացյալ Թագավորության, Ֆրանսիայի և Իռլանդիայի։ Արևմտյան Եվրոպայի երկրների մեծ մասում բիզնեսների համար ստանդարտ պրակտիկա էր հրապարակել իրենց բանկային տվյալները հաշիվ-ապրանքագրերի վրա՝ ժիրո փոխանցումներով վճարումների ստացումը հեշտացնելու համար։ Նույնիսկ մինչև առցանց բանկային համակարգի ներդրումը, որոշ երկրներում հնարավոր էր վճարումներ կատարել երրորդ կողմերին՝ օգտագործելով բանկոմատներ, որոնք շտրիխ կոդի կարդացողի միջոցով կարող էին ճշգրիտ և արագ գրանցել հաշիվ-ապրանքագրերի գումարները, վճարման ժամկետները և վճարող բանկի տվյալները՝ կոդերի մուտքագրումը նվազեցնելու համար։ Չեկ օգտագործելու դեպքում վճարումը սկսելու պարտականությունը կրում է ստացողը, մինչդեռ ժիրո փոխանցման դեպքում վճարումը կատարելու պարտականությունը կրում է վճարողը։

Միացյալ Թագավորությունում, Ֆրանսիայում և Իռլանդիայում չեկերը շարունակեցին օգտագործվել, քանի որ չեկերով վճարումները սպառողի համար անվճար էին։ Սակայն այս երկրներում նույնպես զգալի անկում է գրանցվել 2000 թվականից ի վեր։ 2001 թվականից ի վեր Միացյալ Թագավորությունում բիզնեսները ավելի շատ էլեկտրոնային վճարումներ են կատարել, քան չեկերով վճարումներ։ Մեծ Բրիտանիայի վճարային խորհուրդը 2011 թվականին հայտարարեց, որ չեկերը կշարունակվեն այնքան ժամանակ, քանի դեռ հաճախորդները դրանց կարիքն ունեն՝ չեղարկելով նախկինում սահմանված նպատակը՝ մինչև 2018 թվականը չեկերը փուլ առ փուլ վերացնելու համար[36]։

Ֆրանսիան շարունակում է զգալիորեն առաջ անցնել իր եվրոպացի գործընկերներից չեկային վճարումների օգտագործման հարցում, ինչպես երևում է 2020 թվականին, որտեղ գնահատվում է, որ կատարվել է ավելի քան 1 միլիարդ չեկային վճարում, համեմատած Իտալիայի հետ, որը հաջորդ ամենաբարձր վճարումների քանակով երկիրն է՝ 100 միլիոնից պակաս ցուցանիշով[37]։

Հյուսիսային Ամերիկայում անկում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգները մեծապես կախված էր չեկերից՝ վճարողներին տրամադրվող հարմարության և ցածր արժեքի էլեկտրոնային վճարումների մեծ ծավալի համակարգի բացակայության պատճառով[38]։ ԱՄՆ-ում 2012 թվականին վճարվել է մոտավորապես 18.3 միլիարդ չեկ, որի արժեքը կազմել է 25.9 տրիլիոն դոլար[39]:Այնուամենայնիվ, նույնիսկ Միացյալ Նահանգներում չեկերի օգտագործումը զգալիորեն նվազել է։

Կանադայում չեկերի օգտագործումը ավելի քիչ է, քան ԱՄՆ-ում, և Կանադայի բանկային ասոցիացիայի հորդորով արագորեն նվազում է[40]։ Կանադայի կառավարությունը պնդում է, որ չեկը փոստով ուղարկելը 6.5 անգամ ավելի թանկ է, քան ուղղակի ավանդ կատարելը։ Կանադական վճարային ասոցիացիան հայտնել է, որ 2012 թվականին Կանադայում չեկերի օգտագործումը կազմել է ընդհանուր ֆինանսական գործարքների ընդամենը 40%-ը[41]։

Անկում Օվկիանիայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

20-րդ դարի վերջին շրջանում և՛ Ավստրալիան, և՛ Նոր Զելանդիան ակտիվորեն օգտագործում էին չեկեր։ Սակայն, հետևելով համաշխարհային միտումներին, երկու երկրներում էլ նկատվել է չեկերի օգտագործման զգալի անկում։

Ավստրալիայում, հետևելով համաշխարհային միտումներին, չեկերի օգտագործումը շարունակում է նվազել։ 1994 թվականին չեկերի օրական գործարքների արժեքը կազմում էր 25 միլիարդ ավստրալիական դոլար, մինչև 2004 թվականը այն իջել է ընդամենը 5 միլիարդ ավստրալիական դոլարի, գրեթե ամբողջը B2B գործարքների համար: Անձնական չեկերի օգտագործումը գործնականում գոյություն չունի EFTPOS համակարգի, BPAY-ի, էլեկտրոնային փոխանցումների և դեբետային քարտերի երկարամյա օգտագործման շնորհիվ: Ավստրալիայի վճարային համակարգերի ռազմավարական պլանն ասում է, որ մինչև 2030 թվականը կհեռացնի չեկերը[42]:

Նոր Զելանդիայում չեկով վճարումները 1990-ականների կեսերից ի վեր նվազել են՝ հօգուտ էլեկտրոնային վճարման մեթոդների։ 1993 թվականին չեկերը կազմում էին ազգային բանկային համակարգի միջոցով կատարված գործարքների կեսից ավելին՝ մեկ շնչի հաշվով տարեկան միջինը 130 չեկով։ 2006 թվականին չեկերը զգալիորեն զիջում էին EFTPOS (դեբետային քարտ) գործարքներին և էլեկտրոնային կրեդիտներին՝ կազմելով գործարքների ընդամենը ինը տոկոսը, ինչը տարեկան միջինում կազմում է 41 չեկային գործարք մեկ շնչի հաշվով[43]։ Չեկերը փուլ առ փուլ դադարեցվեցին 2020 թվականին, և ոչ մի բանկ կամ մանրածախ առևտրով զբաղվող ընկերություն դրանք չի ընդունում որևէ ձևով։

Չեկերի այլընտրանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չեկերից բացի այլ վճարային համակարգերը ներառում են՝

  1. Կանխիկ
  2. Դեբետային քարտերի վճարումներ
  3. Վարկային քարտերի վճարումներ
  4. Ուղղակի դեբետ (սկսվել է ստացողի կողմից)
  5. Ուղիղ վարկ (վճարողի կողմից նախաձեռնված), ACH ԱՄՆ-ում, գիրո Եվրոպայում, ուղիղ մուտք Ավստրալիայում
  6. Բանկային փոխանցում (տեղական և միջազգային) բանկերի և վարկային միությունների միջոցով կամ խոշոր մասնավոր մատակարարների միջոցով, ինչպիսիք են Western Union-ը և MoneyGram-ը
  7. Էլեկտրոնային վճարումներ ինտերնետային բանկային գործառնությունների միջոցով
  8. Առցանց վճարման ծառայություններ, օրինակ՝ WeChat Pay, Alipay, PayPal, Venmo, Unified Payments Interface, PhonePe և Paytm
  9. Փոստային կամ դրամական փոխանցումներ

Սովորական չեկերի տարբերակները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորական չեկերից բացի, մշակվել են մի շարք տարբերակներ՝ սովորական չեկ օգտագործելիս առաջացող որոշակի կարիքները բավարարելու կամ խնդիրները լուծելու համար։

Գանձապահի չեկեր և բանկային փոխանցումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դրամարկղային չեկերը և բանկային մուրհակները, որոնք հայտնի են նաև որպես բանկային չեկեր, բանկային չեկեր կամ գանձապահի չեկեր, չեկեր են, որոնք տրամադրվում են ֆինանսական հաստատության, այլ ոչ թե անհատ հաշվի տիրոջ միջոցների դեմ։ Սովորաբար «դրամարկղային չեկ» տերմինն օգտագործվում է ԱՄՆ-ում, իսկ «բանկային մուրհակ» տերմինը ՝ Մեծ Բրիտանիայում և Ազգերի համագործակցության մեծ մասում։ Մեխանիզմը փոքր-ինչ տարբերվում է երկրից երկիր, բայց ընդհանուր առմամբ չեկը կամ մուրհակը տրամադրող բանկը կհատկացնի միջոցները չեկի դուրս գրման պահին։ Սա երաշխիք է տալիս, բացառությամբ բանկի սնանկացման դեպքի, որ այն կպարգևատրվի։ Գանձապահական չեկերը ընկալվում են որպես կանխիկի պես լավը, բայց դրանք դեռևս չեկ են, սխալ պատկերացում, որը երբեմն շահագործվում է խարդախների կողմից։ Կորած կամ գողացված չեկը կարող է կասեցվել ինչպես ցանկացած այլ չեկ, ուստի վճարումը լիովին երաշխավորված չէ։

Հավաստագրված չեկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ դուրս է գրվում վավերացված չեկ, հաշիվը շահագործող բանկը ստուգում է, որ դուրս գրողի հաշվին ներկայումս բավարար միջոցներ կան չեկը մարելու համար։ Այդ միջոցները այնուհետև պահվում են բանկի ներքին հաշվին մինչև չեկը կանխիկացնելը կամ ստացողի կողմից վերադարձնելը։ Այսպիսով, վավերացված չեկը չի կարող «ցատկել», և դրա իրացվելիությունը նման է կանխիկին, եթե բանկը չի սնանկանում։ Բանկը նշում է այս փաստը՝ չեկի առջևի մասում նշում կատարելով (տեխնիկապես կոչվում է ակցեպտ):

Աշխատավարձի չեկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատավարձ վճարելու համար օգտագործվող չեկը կարող է անվանվել աշխատավարձի չեկ։ Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ աշխատավարձերի և վարձատրության համար չեկերի օգտագործումը հազվադեպ դարձավ, «վճարման չեկ» բառապաշարը շարունակում էր լայնորեն օգտագործվել աշխատավարձերի և վարձատրության վճարումը նկարագրելու համար։ Զինվորականների կողմից զինվորներին կամ որոշ այլ պետական մարմինների կողմից իրենց աշխատակիցներին, շահառուներին և պարտատերերին տրամադրված աշխատավարձի չեկերը կոչվում են օրդերներ։

Վարանտներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարանտները նման են չեկերի և բանկային համակարգով անցնում են ինչպես չեկերը, բայց չեն տրամադրվում ավանդային հաշվի մաքրված միջոցների դիմաց։ Չեկը տարբերվում է օրդերից նրանով, որ օրդերը պարտադիր չէ, որ վճարվի պահանջով և կարող է չլինել փոխադարձ[44]։ Դրանք հաճախ տրամադրվում են պետական մարմինների, ինչպիսիք են զինվորականները, կողմից՝ աշխատավարձերը կամ մատակարարներին վճարելու համար։ Այս դեպքում դրանք կազմակերպության գանձապետարանի բաժնին տրված հրահանգ են՝ վարանտի տիրոջը վճարել պահանջի դեպքում կամ սահմանված մարման ժամկետից հետո։

Ճանապարհորդի չեկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճանապարհորդական չեկը նախատեսված է այնպես, որ այն ստորագրող անձին թույլ տա անվերապահ վճարում կատարել մեկ ուրիշի՝ այդ արտոնության համար այն տրամադրողին վճարելուց հետո։ Ճանապարհորդական չեկերը սովորաբար կարող են փոխարինվել կորստի կամ գողության դեպքում, և մարդիկ հաճախ դրանք օգտագործում էին արձակուրդների ժամանակ՝ կանխիկի փոխարեն, քանի որ շատ բիզնեսներ նախկինում ճանապարհորդական չեկերն ընդունում էին որպես արժույթ։ Վարկային կամ դեբետային քարտերի օգտագործումը սկսել է փոխարինել ճանապարհորդական չեկերին՝ որպես արձակուրդի համար նախատեսված գումարի ստանդարտ միջոց՝ դրանց հարմարավետության և մանրածախ վաճառողի համար լրացուցիչ անվտանգության շնորհիվ։ Արդյունքում, շատ բիզնեսներ այլևս չեն ընդունում ճանապարհորդական չեկեր։

Փողային կամ փոստային փոխանցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փոստային բաժանմունքի, բանկի կամ վաճառողի, օրինակ՝ մթերային խանութի կողմից երրորդ կողմի օգտին վճարման համար վաճառվող չեկը կոչվում է դրամական փոխանցում կամ փոստային փոխանցում: Սրանք վճարվում են նախապես՝ պատվերի կազմման պահին, երաշխավորված են դրանք տրամադրող հաստատության կողմից և կարող են վճարվել միայն նշված երրորդ կողմին։ Սա էլեկտրոնային վճարման մեթոդների ի հայտ գալուց առաջ երրորդ կողմերին փոքր արժեքի վճարումներ ուղարկելու տարածված միջոց էր՝ խուսափելով փոստով կանխիկ գումար ուղարկելու հետ կապված ռիսկերից։

Մեծ չափի չեկեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անսարի X մրցանակի շնորհումը, որի արժեքը կազմում է 10 միլիոն դոլար։

Մեծ չափի չեկերը, որոնք նաև սովորաբար անվանում են նորարարական չեկեր, հաճախ օգտագործվում են հանրային միջոցառումների ժամանակ, ինչպիսիք են բարեգործական կազմակերպություններին գումար նվիրաբերելը, պետական դրամաշնորհների մասին հայտարարելը[45] կամ վիճակախաղերից կամ Publishers Clearing House-ի վիճակախաղերից ստացված մրցանակների շնորհումը[46]։Չեկերը սովորաբար 18 x 36 դյույմ (46 × 91 սմ) չափսերով[47], սակայն, ըստ Գինեսի ռեկորդների գրքի, ամենամեծը երբևէ 12 x 25 մետր (39 × 82 ft):Մինչև վերջերս, անկախ չափից, նման չեկերը կարող էին դեռևս փոխանակվել իրենց դրամական արժեքով, եթե դրանք ունենային նույն մասերը, ինչ սովորական չեկը, չնայած սովորաբար մեծ չափի չեկը պահվում է որպես հուշանվեր, և տրամադրվում է սովորական չեկ։[48] Ցանկացած բանկ կարող է լրացուցիչ վճարներ գանձել չափից մեծ չեկի մարման համար։ Բանկերի մեծ մասը պետք է էլեկտրոնային եղանակով կարդացնի չեկերի ներքևի մասում գտնվող մեքենայական ընթեռնելի տեղեկատվությունը, ուստի ստանդարտացված սարքավորումների պատճառով թույլատրվում են միայն շատ սահմանափակ չափսեր։

Վճարման կտրոններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ում որոշ պետական օգնության ծրագրեր, ինչպիսիք են «Կանանց, նորածինների և երեխաների համար հատուկ լրացուցիչ սննդի ծրագիրը» կամ «Օգնություն կախյալ երեխաներ ունեցող ընտանիքներին», իրենց շահառուներին տրամադրում են վաուչերներ, որոնք գործում են մինչև որոշակի դրամական գումար՝ տվյալ ծրագրի շրջանակներում իրավասու համարվող մթերային ապրանքների գնման համար։ Կտրոնը կարող է ավանդադրվել ինչպես ցանկացած այլ չեկ մասնակից սուպերմարկետի կամ այլ հաստատված բիզնեսի կողմից։

Չեկեր ամբողջ աշխարհում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավստրալիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1986 թվականի Ավստրալիայի չեկերի մասին օրենքը օրենքների ամբողջություն է, որը կարգավորում է Ավստրալիայում չեկերի և վճարման հանձնարարականների տրամադրումը։ Չեկերի և վճարային հանձնարարականների քլիրինգի ընթացակարգային և գործնական հարցերը կարգավորվում են Ավստրալիայի վճարումների քլիրինգի ասոցիացիայի (APCA) կողմից։

1999 թվականին բանկերը ընդունեցին չեկերի վերաբերյալ տեղեկատվության էլեկտրոնային փոխանցման միջոցով չեկերի արագ ձևակերպման հնարավորություն ընձեռող համակարգ։ Սա ձևակերպման ժամանակը հինգից կրճատեց մինչև երեք օր։ Նախկինում չեկերը պահանջվում էր ֆիզիկապես տեղափոխել վճարող բանկ՝ նախքան դրանց մշակման սկսվելը, իսկ չվճարված չեկերը ֆիզիկապես վերադարձվում էին։

2023 թվականի հունիսին Ավստրալիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ մինչև 2030 թվականը քայլեր է ձեռնարկում չեկերի օգտագործումը դադարեցնելու ուղղությամբ[3]։

Կանադա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանադայում չեկերի ստանդարտները և մշակումը վերահսկվում են Payments Canada-ի կողմից[49][50]: Կանադական չեկերը կարող են օրինականորեն կազմվել անգլերեն, ֆրանսերեն կամ ինուկտիտուտ լեզուներով։ Որոշ ժամանակ Կանադայում կար նաև հեռաչեկ, որը թղթային վճարման միջոց էր, որը նման էր չեկի, բացառությամբ այն բանի, որ այն ո՛չ ստեղծվում և ո՛չ էլ ստորագրվում է վճարողի կողմից. փոխարենը այն ստեղծվում է (և կարող է ստորագրվել) վճարողի անունից երրորդ անձի կողմից։ Համաձայն CPA կանոնների՝ սրանք արգելված էին կլիրինգային համակարգում՝ 2004 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած[51]։

Կանադայում չեկերի օգտագործումը ԱՄՆ-ի համեմատ ավելի քիչ է և 2000 թվականից ի վեր Կանադայի բանկային ասոցիացիայի հորդորով արագորեն նվազում է[52]։ Կանադայի կառավարությունը պնդում է, որ չեկը փոստով ուղարկելը 6.5 անգամ ավելի թանկ է, քան ուղղակի ավանդ կատարելը։ Կանադական վճարային ասոցիացիան հայտնել է, որ 2012 թվականին Կանադայում չեկերի օգտագործումը կազմել է ընդհանուր ֆինանսական գործարքների ընդամենը 40%-ը[53]։ Interac համակարգը, որը թույլ է տալիս ակնթարթային դրամական փոխանցումներ կատարել չիպի կամ մագնիսական ժապավենի և PIN կոդի միջոցով, լայնորեն օգտագործվում է առևտրականների կողմից այն աստիճանի, որ քիչ ֆիզիկական առևտրականներ են ընդունում չեկեր։

Կանադայի կառավարությունը սկսեց աստիճանաբար վերացնել բոլոր պետական չեկերը 2016 թվականի ապրիլից[54]։

Հնդկաստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնդկաստանի UCO բանկի կողմից տրված չեկի նմուշ

Հնդկաստանում չեկերն առաջին անգամ օգտագործվել են Հինդուստանի բանկի կողմից, որը առաջին բաժնետիրական բանկն էր, որը հիմնադրվել է 1770 թվականին։ 1881 թվականին Հնդկաստանում ընդունվեց «Գործարքային գործիքների մասին» օրենքը (NI Act[55]) որը պաշտոնականացրեց այնպիսի գործիքների օգտագործումը և բնութագրերը, ինչպիսիք են չեկը, փոխանակման մուրհակը և պարտատոմսը։ Հյուսիսային Իռլանդիայի մասին օրենքը իրավական հիմք ստեղծեց Հնդկաստանում ոչ կանխիկ թղթային վճարային գործիքների համար[25]։ 1938 թվականին Կալկաթայի հաշվանցման բանկերի ասոցիացիան, որն այդ ժամանակ ամենամեծ բանկիրների ասոցիացիան էր, ընդունեց հաշվանցման պալատի գործունեությունը։[25]

2010 թվականից սկսած՝ Հնդկաստանի պահուստային բանկը (ՀՊԲ) Հնդկաստանի Ազգային վճարային կորպորացիայի (NPCI) հետ համատեղ փորձարկեց չեկերի կրճատման համակարգը (CTS): CTS-ի համաձայն, չեկերը այլևս ֆիզիկապես չեն տեղափոխվում տարբեր հաշվարկային տներ։ Դրանք մշակվում են այն բանկում, որտեղ դրանք ներկայացվում են, որտեղ չեկի պատկերը ստացվում է մագնիսական թանաքով նիշերի ճանաչման (MICR) միջոցով և թվային եղանակով փոխանցվում[56][57]:

2009 թվականին չեկերը դեռևս լայնորեն օգտագործվում էին որպես վճարման միջոց առևտրում, ինչպես նաև անհատների կողմից՝ այլ անձանց կամ կոմունալ վճարումների համար։ Պատճառներից մեկն այն էր, որ բանկերը սովորաբար անվճար չեկեր էին տրամադրում իրենց անհատական հաշվի տերերին։ Այնուամենայնիվ, չեկերն այժմ հազվադեպ են ընդունվում մանրածախ խանութներում վաճառքի կետերում, որտեղ կանխիկն ու քարտերը նախընտրելի վճարման միջոցներ են։ Էլեկտրոնային վճարային փոխանցումները շարունակեցին ժողովրդականություն ձեռք բերել Հնդկաստանում, և ինչպես մյուս երկրներում, սա հանգեցրեց ամեն տարի թողարկվող չեկերի ծավալի հետագա նվազմանը։ 2009 թվականին Հնդկաստանի պահուստային բանկը հայտնեց, որ չեկերի օգտագործումը նվազել է հինգ տոկոսով՝ նախորդ տարվա համեմատ։ 2019 թվականին Հնդկաստանի պահուստային բանկը հայտնեց, որ չնայած չեկերի օգտագործումը շարունակում էր նվազել, նվազումը դանդաղ էր։ Բանկը անկման դանդաղ տեմպը բացատրեց նրանով, որ չեկերի ծավալը կարճ ժամանակով աճել էր 2016 թվականի դեմոնտիզացիայից հետո, նախքան շարունակել անկումը, ինչպես նաև Հնդկաստանի չեկերի կլիրինգային համակարգի արդյունավետությամբ[58]։

Իսրայել

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չեկերը լայնորեն օգտագործվում էին մանրածախ շուկայում, անձանց միջև և այլ վճարումների համար։ Օրենքը սահմանում է, որ կանխիկ վճարումները չեն կարող գերազանցել 6000 շիկահել, ուստի չեկով վճարումը օրինական տերմին է, երբ այդ առավելագույն գումարը հասնում է։ Հնարավոր էր վճարել սուպերմարկետի դրամարկղում կամ գնումներ կատարել չեկով կամ չեկ տրամադրել երեխայի համար տարեկան դպրոցական վճարումների համար։ Կոմունալ վճարումները և գույքահարկը կարող եք վճարել չեկով փոստային բաժանմունքում։ Ավելին, սովորաբար վարձակալը վարձակալության պայմանագիրը ստորագրելուց հետո տանտիրոջը տրամադրում է տասներկու հետամնաց չեկ՝ մեկ չեկ վարձակալության ժամկետի յուրաքանչյուր ամսվա համար, ինչպես նաև վարձակալի կողմից ստորագրված լրացուցիչ չեկեր՝ բաց ամսաթվով և գումարով՝ կոմունալ ծառայություններ մատուցող կազմակերպությունների համար՝ ապահովելու համար, որ վարձակալը պարտքեր չթողնի։

Մեկ տարվա ընթացքում տասը չեղարկված չեկի դեպքում սահմանափակվում է հաշվի չեկերի քանակը, և բանկը մեկ տարվա ընթացքում կչեղարկի նոր չեկերը։ Եթե հաշվի տերը շարունակի չեկեր դուրս գրել սահմանափակման ժամանակահատվածում, այդ անձի Իսրայելի բանկերում ունեցած հաշիվներին կարգելվի չեկեր տրամադրելը։

Ճապոնիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճապոնիայում չեկերը կոչվում են kogitte (ճապ.՝ 小切手) և կարգավորվում են կոգիտի օրենք ։

Վերադարձված չեկերը կոչվում են Fuwatari Kogitte (ճապ.՝ 不渡り[ja]小切手) . Եթե հաշվի տերը վեց ամսվա ընթացքում չեղարկի երկու չեկ, բանկը կկասեցնի հաշիվը երկու տարով։ Եթե հաշիվը պատկանում է հանրային ընկերության, ապա նրա բաժնետոմսերի առևտուրը ֆոնդային բորսայում նույնպես կդադարեցվի, ինչը կարող է հանգեցնել սնանկության։

Նոր Զելանդիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործիքներին վերաբերող օրենսդրությունը ներառում է 1960 թվականի «Չեկերի մասին» օրենքը, որը 1908 թվականի «Փոխանակման մասին» օրենքի մի մասն է կազմում և կոդիֆիկացնում է չեկային վճարային գործիքին վերաբերող ասպեկտները, մասնավորապես՝ չեկերի հաստատման, ներկայացման և վճարման ընթացակարգերը։ 1995 թվականի փոփոխությունը նախատեսեց չեկերի էլեկտրոնային ներկայացումը և վերացրեց չեկերը վճարող բանկին ֆիզիկապես հանձնելու նախկին պահանջը՝ բացելով ճանապարհը չեկերի կրճատման և պատկերագրման համար։

Նոր Զելանդիայում մի ժամանակ բանկային հաշիվներում գրանցված չեկերը մշակվում էին էլեկտրոնային եղանակով այլ մանրածախ վճարային գործիքների հետ միասին։ Homeguard v Kiwi Packaging գործը հաճախ մեջբերվող դատական նախադեպ է վիճարկվող հաշիվների լրիվ կարգավորման համար ներկայացված չեկերի բանկային գործունեության վերաբերյալ[59]:

Նոր Զելանդիայում չեկով վճարումները 1990-ականների կեսերից ի վեր նվազել են՝ հօգուտ էլեկտրոնային վճարման մեթոդների։ 1993 թվականին չեկերը կազմում էին ազգային բանկային համակարգի միջոցով կատարված գործարքների կեսից ավելին՝ մեկ շնչի հաշվով տարեկան միջինը 130 չեկով։ 2006 թվականին չեկերը զգալիորեն զիջում էին EFTPOS ( դեբետային քարտ) գործարքներին և էլեկտրոնային կրեդիտներին՝ կազմելով գործարքների ընդամենը ինը տոկոսը, ինչը տարեկան միջինում կազմում է 41 չեկային գործարք մեկ շնչի հաշվով[60]։

2020 թվականին Նոր Զելանդիայի բանկերը սկսեցին փուլ առ փուլ դադարեցնել չեկերի օգտագործումը, և դրանք այլևս չեն ընդունվում որպես վճարման միջոց։ Բոլորը անցել են վճարային համակարգերի այլ տեսակների[61][62]: Kiwibank-ը դադարեց չեկերի ընդունումը որպես վճարում 2020 թվականի փետրվարի 28-ին[63], որին հաջորդեց ANZ-ը 2021 թվականի մայիսի 31-ին։ Westpac-ը և BNZ-ը դադարեցրին չեկերի ընդունումը համապատասխանաբար 2021 թվականի հունիսի 25-ին և 30-ին։ ASB-ն վերջին խոշոր բանկն էր, որը դադարեցրեց չեկերի ընդունումը 2021 թվականի օգոստոսի 27-ին[2][64]:

Լեհաստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեհաստանը չեկերը դադարեցրեց օգտագործումը 2006 թվականին, հիմնականում վարկային և դեբետային քարտերի լայն տարածման պատճառով դրանց ժողովրդականության պակասի պատճառով։ Եվրոպական Միության տարածքում էլեկտրոնային վճարումները դարձան արագ և մատչելի՝ սովորաբար անվճար սպառողների համար։

Թուրքիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքիայում չեկերը սովորաբար օգտագործվում էին միայն առևտրային գործարքների համար, իսկ հետթվագրված չեկերի օգտագործումը օրենքով թույլատրելի է[65]։

Միացյալ Թագավորություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Թագավորությունում բոլոր չեկերը պետք է համապատասխանեն արդյունաբերական ստանդարտին, որը մանրամասնում է դասավորությունը և տառատեսակը («Չեկերի և վարկային հաշվարկի ընկերության (C&CCC) ստանդարտ 3»), տպագրված լինեն թղթի որոշակի քաշի վրա (CBS1) և պարունակեն հստակ սահմանված անվտանգության հատկանիշներ։

1995 թվականից ի վեր բոլոր չեկ տպիչները պետք է լինեն չեկ տպիչների հավատարմագրման սխեմայի (CPAS) անդամ։ Ծրագիրը կառավարվում է Չեկերի և վարկային կլիրինգի ընկերության կողմից և պահանջում է, որ բրիտանական կլիրինգային գործընթացում օգտագործվող բոլոր չեկերը տպագրվեն հավատարմագրված տպագրիչների կողմից, որոնք ընդունել են խիստ անվտանգության չափանիշներ։

Խաչաձև չեկերին վերաբերող կանոնները սահմանված են 1992 թվականի «Չեկերի մասին» օրենքի 1-ին բաժնում և կանխում են չեկերի կանխիկացումը կամ երրորդ կողմերի հաշիվներին դրանց մուտքագրումը։ Խաչաձև նշված չեկի վրա չեկի կենտրոնում՝ երկու զուգահեռ ուղղահայաց գծերի միջև, տպագրված է «միայն հաշվի ստացողը» (կամ նմանատիպ գրառում): Սա չեկը դարձնում է անփոխանցելի և նպատակ ունի խուսափել չեկերի դոնորագրվելուց և նշված ստացողի հաշվից տարբերվող այլ հաշվին վճարումից։ Խաչաձև չեկերը հիմնականում ապահովում են, որ գումարը վճարվի չեկի նախատեսված շահառուի հաշվին։

Բանկերին չեկերի մարման համար անհրաժեշտ ժամանակի վերաբերյալ մտահոգություններից հետո, Միացյալ Թագավորության Արդար առևտրի գրասենյակը 2006 թվականին ստեղծեց աշխատանքային խումբ՝ չեկերի մարման ցիկլը ուսումնասիրելու համար։ Նրանք կազմեցին զեկույց[33] որում առաջարկվում էին չեկերի քլիրինգի առավելագույն ժամկետները, որոնք Մեծ Բրիտանիայում ներդրվեցին 2007 թվականի նոյեմբերից[66]։ Հաշվետվության մեջ վարկի ստացողի հաշվին հայտնվելու ամսաթիվը (սովորաբար՝ ավանդի օրը) նշված էր «T» նշանով։ «T + 2» դեպքում (երկու աշխատանքային օր հետո) արժեքը կհաշվարկվի ստացողի հաշվի վարկային կամ օվերդրաֆտի տոկոսների հաշվարկման համար։ «T + 4» քարտով հաճախորդները կկարողանան միջոցներ դուրս բերել ընթացիկ հաշիվներից կամ «T + 6» քարտով՝ խնայողական հաշիվներից (չնայած դա հաճախ տեղի կունենա ավելի վաղ՝ բանկի հայեցողությամբ): «T + 6»-ը վերջին օրն է, երբ չեկը կարող է վերադարձվել ստացողի թույլտվության առանց՝ սա հայտնի է որպես «ճակատագրի անխուսափելիություն»։ Այս ստանդարտի ներդրումից առաջ (հայտնի է նաև որպես 2-4-6՝ ընթացիկ հաշիվների և 2-6-6՝ խնայողական հաշիվների համար), չեկի «ճակատագիրը» իմանալու միակ միջոցը եղել է «Հատուկ ներկայացումը», որը սովորաբար ենթադրում էր վճար, որի դեպքում վճարող բանկը կապվում է վճարող բանկի հետ՝ պարզելու համար, թե արդյոք վճարողն այդ պահին ունի այդ գումարը։ «Հատուկ ներկայացում» նշվել էր ավանդադրման պահին։

Չեկերի ծավալը գագաթնակետին հասավ 1990 թվականին, երբ չորս միլիարդ չեկերի վճարումներ կատարվեցին: Դրանցից 2,5 միլիարդը մաքսազերծվել է C&CCC-ի կողմից կառավարվող միջբանկային քլիրինգի միջոցով, մնացած 1,5 միլիարդը եղել են ներքին չեկեր, որոնք կամ վճարվել են այն մասնաճյուղին, որտեղ դրանք կատարվել են, կամ ներբանկային մշակվել՝ առանց քլիրինգի անցնելու: Քանի որ ծավալները սկսեցին նվազել, քլիրինգային բանկերի առջև ծառացած մարտահրավերներն այն ժամանակ այլ բնույթ ունեին, ինչպես օգտվել տեխնոլոգիական բարելավումներից անկումային բիզնես միջավայրում:

Չնայած Մեծ Բրիտանիան չընդունեց եվրոն որպես ազգային արժույթ, մինչդեռ մյուս եվրոպական երկրները դա արեցին 1999 թվականին, շատ բանկեր սկսեցին եվրոյով արտահայտված հաշիվներ առաջարկել չեկային գրքույկներով, հիմնականում բիզնես հաճախորդներին։ Չեկերը կարող են օգտագործվել Մեծ Բրիտանիայում որոշակի ապրանքների և ծառայությունների համար վճարելու համար։ Նույն թվականին C&CCC-ն ստեղծեց եվրոյով չեկերի կլիրինգային համակարգ՝ Մեծ Բրիտանիայում եվրոյով արտահայտված չեկերը ֆունտ ստերլինգով չեկերից առանձին մշակելու համար։

Մեծ Բրիտանիայի վճարային խորհուրդը 2011 թվականի հունիսի 30-ին չեղյալ հայտարարեց Մեծ Բրիտանիայում գործող չեկերի երաշխիքային քարտերի սխեման[67]: Այս ծառայությունը թույլ էր տալիս երաշխավորել չեկերը վաճառքի կետում մինչև որոշակի արժեքի, սովորաբար 50 կամ 100 ֆունտ ստեռլինգ, եթե դրանք ստորագրվում էին մանրածախ վաճառողի առջև լրացուցիչ չեկերի երաշխիքային քարտով։ Սա տեղի ունեցավ դեբետային քարտերի օգտին դրանց օգտագործման երկարատև անկումից հետո։

2009 թվականի դեկտեմբերին Վճարային խորհուրդը հայտարարեց Մեծ Բրիտանիայում չեկերի օգտագործումը մինչև 2018 թվականի հոկտեմբերը լիովին դադարեցնելու իր մտադրության մասին, եթե մշակվեն համապատասխան այլընտրանքներ[68]: Նրանք մտադիր էին տարեկան ստուգումներ անցկացնել այլ վճարային համակարգերի առաջընթացի վերաբերյալ, և որոշման վերջնական վերանայումը պետք է տեղի ունենար 2016 թվականին[69]: Սակայն որոշումը չեղարկվեց 2011 թվականին՝ հանրային, քաղաքական և արդյունաբերական բարձրաձայն բողոքներից հետո, և չեկերը շարունակեցին օգտագործվել[70][71]:

2001 թվականից ի վեր Միացյալ Թագավորությունում բիզնեսներն ավելի շատ էլեկտրոնային վճարումներ են կատարել, քան չեկային վճարումներ: Ավտոմատ վճարումները 1995-ի 753 միլիոնից աճել են մինչև 1,1 միլիարդ 2001-ին, իսկ չեկերը նույն ժամանակահատվածում նվազել են 1,14-ից մինչև 1,1 միլիարդ վճարումներ[72]: Սակայն որոշումը չեղարկվեց 2011 թվականին՝ հանրային, քաղաքական և արդյունաբերական բարձրաձայն բողոքներից հետո, և չեկերը շարունակեցին օգտագործվել:

Բրիտանական մանրածախ առևտրականների մեծ մասը այլևս չի ընդունում չեկերը որպես վճարման միջոց։ Shell-ը 2005 թվականի սեպտեմբերին հայտարարեց, որ այլևս չի ընդունի չեկեր Մեծ Բրիտանիայի իրենց բենզալցակայաններում, փոփոխություն, որը կրկնեցին նաև այլ խոշոր վառելիքի մանրածախ վաճառողները[73]: Մեկ տարվա ընթացքում Asda-ն, Boots-ը, Currys-ը և WH Smith-ը բոլորը փուլ առ փուլ դադարեցրին չեկերի ընդունումը[74][75]:

2016 թվականին Միացյալ Թագավորությունում մշակվել է 432 միլիոն միջբանկային չեկ և վարկային միջոց՝ 472 միլիարդ ֆունտ ստեռլինգ արժողությամբ[76]: 2017 թվականին վճարումների և կանխիկի ստացման համար օգտագործվել է 405 միլիոն չեկ՝ 356 միլիարդ ֆունտ ստեռլինգ արժողությամբ, ինչը օրական միջինում կազմում է 1.2 միլիոն չեկ, որոնցից միայն Հյուսիսային Իռլանդիայում կատարվել է ավելի քան 10 միլիոնի վճարում։ Չեկերի և վարկերի հաշվանցման ընկերությունը նշել է, որ չեկերը շարունակում են բարձր գնահատվել արհեստավորների և կոմունալ վճարումների վճարման համար և կարևոր դեր են խաղում բիզնեսի, ակումբների և ընկերությունների ոլորտներում, ընդ որում՝ 10 բիզնեսից ինը նշել է, որ ամսական հիմունքներով ստացել կամ վճարումներ է կատարել չեկով[77]։2022 թվականին Մեծ Բրիտանիայում վճարումներ կատարելու համար օգտագործվել է 150 միլիոն չեկ, 2006 թվականի 1.6 միլիարդ վճարումների համեմատ[78]: Մեծ Բրիտանիայի ֆինանսների գործակալությունը գնահատում է, որ 2031 թվականին վճարումների միայն 0.2%-ը (70 միլիոն գործարք) կկատարվի չեկով[78]։

2014 թվականի հունիսին, Մեծ Բրիտանիայում Barclays-ի կողմից հաջողված փորձարկումից հետո, Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը հավանություն տվեց չեկերի կրճատման համակարգի ներդրմանը, որը թույլ կտա մարդկանց վճարել չեկով՝ լուսանկարելով այն, այլ ոչ թե թղթային չեկը ֆիզիկապես բանկում դնելով[79]: 2017-2019 թվականների միջև Barclays-ի ծրագիրը ներդրվել է ամբողջ երկրում՝ որպես Image Clearing System, որը արագացրել է չեկերի մշակումը, կրճատել կլիրինգի ժամանակը և թույլ է տվել հաճախորդներին դրանք ավանդել բանկոմատներում, ինչպես նաև բջջային և առցանց բանկային հավելվածների միջոցով[80][81]:Մոբայլ բանկային ծառայությունները արդիականացրել են չեկերի օգտագործումը, 2021 թվականի առաջին 6 ամիսների ընթացքում Lloyds Bank-ի հաճախորդների կողմից ավանդադրվել է 3.8 միլիոն չեկ[82]։Այնուամենայնիվ, 2020-21 թվականներին չեկերի օգտագործումը տարեկան կտրվածքով նվազել է 19%-ով[78]։

Չեկերը դեռևս համարվում են անվտանգ և հուսալի վճարման միջոց. Մեծ Բրիտանիայում 2020 թվականին չեկերով խարդախության դեպքերը կազմել են ընդամենը 12.3 միլիոն ֆունտ ստեռլինգ՝ 185 միլիոն գործարքների շրջանակներում։ Նույն ժամանակահատվածում առցանց լիազորված վճարային խարդախությունները կազմել են ընդհանուր առմամբ 479 միլիոն ֆունտ ստեռլինգ՝ 4.1 միլիարդ առցանց վճարումների շրջանակներում։ Հետևաբար, չեկերը կրկին մեծ ժողովրդականություն են վայելում բիզնեսների կողմից առևտրային գործարքներում՝ ֆիշինգային խարդախության հնարավորությունից խուսափելու համար[82]։

Միացյալ Նահանգներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգներում չեկերը կոչվում են չեկեր և կարգավորվում են Միասնական առևտրային օրենսգրքի 3-րդ հոդվածով՝ «փոխանցելի փաստաթղթեր» անվան տակ[83]։

  • Օրդերային չեկը ՝ ԱՄՆ-ում ամենատարածված ձևը, վճարվում է միայն նշված վճարողին կամ ինդոսատիրոջը, քանի որ այն սովորաբար պարունակում է «Վճարել (անուն)-ի հրամանով» գրառումը։
  • Ներկայացնողի չեկը վճարվում է փաստաթղթի տիրապետող յուրաքանչյուր անձին. սա տեղի կունենա, եթե չեկում նշված չէ ստացողը, կամ վճարվում է «ներկայացնողին» կամ «դրամական միջոցներով» կամ «դրամական միջոցների հերթականությամբ», կամ եթե չեկը վճարվում է ոչ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ հանդիսացող անձի, օրինակ՝ եթե ստացողի տողում նշված է «Շնորհավոր ծնունդդ»։
  • Հակադարձ չեկը այն չեկն է, որը բանկը անձամբ տրամադրում է հաշվի տիրոջը։ Սա սովորաբար արվում է այն հաճախորդների համար, ովքեր բացել են նոր հաշիվ կամ սպառել են անհատականացված չեկերը։ Այն կարող է չունենալ սովորական անվտանգության հատկանիշներ։

ԱՄՆ-ում չեկի տերմինաբանությունը պատմականորեն տարբերվում էր՝ կախված այն ֆինանսական հաստատության տեսակից, որից այն կազմվել է։ Խնայողական-վարկային միության դեպքում դա դուրսբերման բանակցային կարգ էր (համեմատեք դուրսբերման բանակցային կարգի հաշիվը), իսկ վարկային միության դեպքում՝ բաժնետոմսերի վճարում։ «Չեկերը» կապված էին լիցենզավորված առևտրային բանկերի հետ։ Այնուամենայնիվ, տարածված օգտագործումը գնալով ավելի է համապատասխանում 3-րդ հոդվածի ավելի վերջին տարբերակներին, որտեղ չեկը նշանակում է այս բանակցային փաստաթղթերից որևէ մեկը կամ բոլորը։ Պետական մարմինների վրա կազմված որոշակի տեսակի չեկեր, մասնավորապես աշխատավարձի չեկեր, կարող են կոչվել վարդերներ:

Յուրաքանչյուր չեկի ներքևի մասում կա երթուղային/հաշվի համարը MICR ձևաչափով։ ABA երթուղային տարանցիկ համարը ինը նիշանոց թիվ է, որի առաջին չորս թվանշանները նույնականացնում են ԱՄՆ Դաշնային պահուստային բանկի չեկերի մշակման կենտրոնը։ Դրան հաջորդում են 5-ից 8 թվանշանները, որոնք ցույց են տալիս այդ չեկերի մշակման կենտրոնի կողմից սպասարկվող կոնկրետ բանկը։ 9-րդ թվանշանը ստուգման ստուգիչ թվանշան է, որը հաշվարկվում է նախորդ ութ թվանշանների բարդ ալգորիթմի միջոցով[84]։

  • Սովորաբար երթուղային համարին հաջորդում է ութ կամ ինը MICR թվանշաններից բաղկացած խումբ, որը ցույց է տալիս տվյալ բանկում գտնվող հաշվի համարը։ Հաշվի համարը տարբեր բանկերի կողմից շնորհվում է անկախ։
  • Սովորաբար հաշվի համարին հաջորդում է MICR-ի երեք կամ չորս թվանշաններից բաղկացած խումբ, որը ցույց է տալիս այդ հաշվի որոշակի չեկի համարը։
  • Ուղղորդված երթուղային համարը, որը հայտնի է նաև որպես տարանցիկ համար, բաղկացած է հայտարարից, որը արտացոլում է երթուղային համարի առաջին չորս թվանշանները, և գծիկով համարիչից, որը հայտնի է նաև որպես ABA համար, որի առաջին մասը քաղաքի կոդն է (1–49), եթե հաշիվը գտնվում է 49 որոշակի քաղաքներից մեկում, կամ նահանգի կոդը (50–99), եթե այն այդ որոշակի քաղաքներից մեկում չէ. գծիկով համարիչի երկրորդ մասը արտացոլում է երթուղային համարի 5-ից 8-րդ թվանշանները՝ հեռացնելով սկզբնական զրոները[84]:

ԱՄՆ միասնական առևտրային օրենսգրքում մուրհակը ցանկացած փոխանակման մուրհակ է, անկախ նրանից՝ այն վճարվում է պահանջարկով, թե ավելի ուշ ամսաթվով: Եթե վճարվում է պահանջով, դա «պահանջապահանջ մուրհակ» է, կամ եթե կազմվել է ֆինանսական հաստատության կողմից՝ չեկ։

Էլեկտրոնային չեկը կամ չեկի փոխարինողը պաշտոնապես ընդունվել է ԱՄՆ-ում 2004 թվականին՝ «21-րդ դարի չեկերի մաքրման մասին օրենքի» (կամ «21-րդ դարի չեկերի մաքրման մասին» օրենքի) ընդունմամբ։ Սա թույլ տվեց ստեղծել էլեկտրոնային չեկեր և թղթային չեկերը թարգմանել (կրճատել) էլեկտրոնային չեկերի՝ կրճատելով ծախսերը և մշակման ժամանակը։

ԱՄՆ չեկերի տեխնիկական բնութագրերը տրված են ANSI կոմիտեի X9 տեխնիկական զեկույց 2-ում[85]:

2002 թվականին ԱՄՆ-ն դեռևս մեծապես կախված էր չեկերից՝ վճարողներին տրամադրվող հարմարության և ցածր արժեքի էլեկտրոնային վճարումների մեծ ծավալի համակարգի բացակայության պատճառով[38]: Գործնականում, մոտ հինգ դոլարից պակաս փոխանցումները չափազանց թանկ են, իսկ 50 ցենտից պակաս գործարքները՝ անհնար (գործարքի վճարները կլանում են վճարումը կամ գերազանցում են այն): Անհատների և փոքր բիզնեսների համար էլեկտրոնային վճարումներ կատարելու միակ հասանելի մեթոդները էլեկտրոնային դրամական փոխանցումներն են (ԷՖ) կամ վարկային քարտերի ընդունումը։ Էլեկտրոնային փոխանցման վճարումները պահանջում են առևտրային ստուգողական հաշիվ (որը հաճախ ունի ավելի բարձր վճարներ և նվազագույն մնացորդներ, քան անհատական հաշիվները) և Էլեկտրոնային փոխանցման ծառայության բաժանորդագրություն, որի արժեքը տատանվում է ամսական 10-ից 25 դոլարի սահմաններում, գումարած 10 ցենտ յուրաքանչյուր գործարքի համար (դարձնելով 10 ցենտ կամ պակաս գործարքները անհնար, իսկ 1 դոլարից պակաս գործարքները՝ շատ թանկ): Վարկային քարտով վճարումները ստացողից (կամ վճարողից) արժեն 33 ցենտ գումարած գործարքի 3%-ը, ինչը անհնար է դարձնում 33 ցենտ կամ պակաս գործարքները, իսկ 1 դոլար կամ պակաս գործարքները ունեն առնվազն 30% սպասարկման վճար: Սովորաբար, չեկով վճարումները (եթե վճարողը իր հաշվին ունի միջոցներ) և ստացողը դրանք մուտքագրում է իր բանկային հաշվին՝ անկախ գումարից, ունեն զրոյական սպասարկման վճար երկու կողմերի համար էլ։

2002 թվականից ի վեր չեկերի օգտագործման անկումը, որը նկատվում է ամբողջ աշխարհում, սկսվել է նաև ԱՄՆ-ում։ Չեկը, չնայած այնքան տարածված չէ, որքան նախկինում էր, դեռևս շատ հեռու է ԱՄՆ-ում լիակատար անհետացումից[86]։

ԱՄՆ-ում 2012 թվականին վճարվել է մոտավորապես 18.3 միլիարդ չեկ, որի արժեքը կազմել է 25.9 տրիլիոն դոլար[87]։

2001 թվականին ԱՄՆ-ում տարեկան մոտ 70 միլիարդ չեկ էր դուրս գրվում[38], չնայած մոտ 17 միլիոն չափահաս ամերիկացիներ բանկային հաշիվներ չունեն[88]: Որոշ ընկերություններ, որոնց անձը վճարում է չեկով, այն վերածում են ավտոմատացված հաշվարկային տան (ACH) կամ էլեկտրոնային գործարքի։ Բանկերը փորձում են խնայել ժամանակ չեկերը մշակելու վրա՝ դրանք բանկերի միջև էլեկտրոնային եղանակով ուղարկելով։ Չեկերի քլիրինգը սովորաբար իրականացվում է էլեկտրոնային չեկերի միջնորդի միջոցով, ինչպիսիք են The Clearing House-ը, Viewpointe LLC-ն կամ Դաշնային պահուստային բանկերը: Չեկերի պատճենները պահվում են բանկում կամ միջնորդում՝ մինչև 99 տարի ժամկետով, և այդ պատճառով որոշ չեկերի արխիվներ աճել են մինչև 20 պետաբայթ։ Այս արխիվներին հասանելիությունն այժմ ամբողջ աշխարհում է, քանի որ բանկային ծրագրերի մեծ մասն այժմ իրականացվում է արտասահմանում։ Շատ կոմունալ ծառայություններ և վարկային քարտերի մեծ մասը նույնպես թույլ կտան հաճախորդներին վճարել՝ տրամադրելով բանկային տեղեկություններ և խնդրելով ստացողին կատարել վճարումը հաճախորդի հաշվից (ուղղակի դեբետ): ԱՄՆ-ում շատ մարդիկ վճարում են իրենց հաշիվները կամ փոխանցում են գումար թղթային դրամական փոխանցումների միջոցով, քանի որ դրանք ունեն անվտանգության առավելություններ կանխիկի փոստային առաքման համեմատ և չեն պահանջում բանկային հաշվի մուտք[38]:

Չեկերի խարդախություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չեկերը գայթակղիչ թիրախ են եղել հանցագործների համար՝ դրամարկղից, վճարողից կամ բանկերից գումար կամ ապրանքներ գողանալու համար։ Տարիների ընթացքում մի շարք միջոցառումներ են ձեռնարկվել խարդախության դեմ պայքարելու համար։ Սրանք տատանվում են այնպիսի բաներից, ինչպիսին է չեկի ձևակերպումը, որպեսզի այն դժվար լինի փոփոխել դուրս գրվելուց հետո, մինչև այնպիսի մեխանիզմներ, ինչպիսին է չեկի խաչաձևումը, որպեսզի այն կարողանա վճարվել միայն մեկ այլ բանկի հաշվին՝ ապահովելով որոշակի հետագծելիություն։ Սակայն, չեկերի՝ որպես վճարման մեթոդի, բնորոշ անվտանգության թույլ կողմերը, ինչպիսիք են միայն ստորագրությունը որպես հիմնական նույնականացման մեթոդ ունենալը և չիմանալը, թե արդյոք միջոցները կստացվեն մինչև քլիրինգային ցիկլի ավարտը, դրանք խոցելի են դարձրել մի շարք տարբեր տեսակի խարդախությունների նկատմամբ։

Յուրացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օգտագործելով լողացող ժամանակահատվածը (չեկերի քայթինգ)՝ գոյություն չունեցող միջոցների մասին ծանուցումը հետաձգելու համար։ Սա հաճախ ենթադրում է վաճառականին կամ այլ ստացողին համոզելու փորձ՝ հուսալով, որ ստացողը չի կասկածի, որ չեկը չի մարվի, ինչը խարդախին ժամանակ կտա անհետանալու համար։

Կեղծիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբեմն կեղծիքը բանկին խաբելու նախընտրելի մեթոդն է։ Կեղծիքի ձևերից մեկը ներառում է զոհի օրինական չեկերի օգտագործումը, որոնք կամ գողացվել են, ապա կանխիկացվել, կամ հանցագործի անունով օրինականորեն գրված չեկի փոփոխումը՝ գումարը մեծացնելու համար բառեր կամ թվանշաններ ավելացնելով։

Անձնական տվյալների գողություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ չեկերը պարունակում են կարևոր անձնական տեղեկություններ (անուն, հաշվի համար, ստորագրություն, իսկ որոշ երկրներում՝ վարորդական իրավունքի համար, հաշվի տիրոջ հասցե կամ հեռախոսահամար), դրանք կարող են օգտագործվել անձնական տվյալների գողության համար։ Այս պրակտիկան դադարեցվեց, քանի որ անձնական տվյալների գողությունը լայն տարածում գտավ։

Անպատվաբեր չեկեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անպատվաբեր չեկը բառացիորեն այն չեկն է, որի դեպքում վճարումը չի կատարվել։ այսինքն՝ վճարումը մերժվել է վճարողի բանկի կողմից՝ բազմաթիվ տարբեր պատճառներով։ Խոսակցական լեզվով այն անվանում են ետ քաշված ։ Նման չեկը չի կարող փոխանակվել իր արժեքի համար և անարժեք է։ Այն հայտնի է նաև որպես RDI (վերադարձված ավանդային կետ) կամ NSF (անբավարար միջոցներ) չեկ։ Չեկերը սովորաբար չեղյալ են հայտարարվում, քանի որ դուրս գրողի հաշիվը սառեցվել կամ սահմանափակվել է, կամ քանի որ չեկը մարելու պահին դուրս գրողի հաշվում բավարար միջոցներ չկան։ Անբավարար միջոցներով հաշվից դուրս գրված չեկը համարվում է վերադարձված և կարող է անվանվել ռետինե չեկ[89]: Բանկերը սովորաբար վճար են գանձում հաճախորդներից չվճարված չեկ տրամադրելու համար, և որոշ իրավասություններում նման արարքը քրեական գործողություն է։ Դիրքը կարող է նաև դադարեցնել չեկի վրա՝ հրահանգելով ֆինանսական հաստատությանը չվճարել որոշակի չեկը։

Անգլիայում և Ուելսում դրանք սովորաբար վերադարձվում են «Դիմեք դրամարկղին» նշումով, որը հրահանգ է տալիս կապվել չեկը տրամադրող անձի հետ՝ չեկը չվճարելու պատճառների բացատրություն ստանալու համար։ Այս ձևակերպումը մտցվեց այն բանից հետո, երբ մի բանկ հաջողությամբ դատի տրվեց զրպարտության համար՝ սխալ թույլ տալուց հետո չեկը վերադարձնելու համար, որը պարունակում էր «Անբավարար միջոցներ» արտահայտություն։ Դատարանը որոշեց, որ քանի որ բավարար միջոցներ կային, հայտարարությունը ակնհայտորեն կեղծ էր և վնասակար էր չեկը տրամադրող անձի հեղինակության համար։ Այս վերանայված արտահայտության օգտագործմանը չնայած, բանկերի դեմ անհատների կողմից հարուցված հաջողված զրպարտության դատական գործերը մնացին նմանատիպ սխալների համար[90]:

Շոտլանդիայում չեկը հանդես է գալիս որպես գումարի փոխանցում ստացողին: Հետևաբար, եթե Շոտլանդիայում չեկը չեղյալ է հայտարարվում, բանկային հաշվի վրա առկա միջոցները «կասեցվում» և սառեցվում են մինչև հաշվին չեկը վճարելու համար բավարար միջոցներ մուտքագրվեն, չեկը չվերցնեն և չհանձնեն բանկ, կամ չստանան ստացողից նամակ, որում նշվում է, որ իրենք այլևս շահագրգռված չեն չեկի նկատմամբ։

Չեկը կարող է նաև անարգվել, քանի որ այն հնացել է կամ չկանխիկացվել «անվավեր ժամկետից հետո»: Շատ չեկերի վրա տպված է հստակ ծանուցում, որ այն անվավեր է որոշ օրեր անց: ԱՄՆ-ում Միասնական առևտրային օրենսգրքով բանկերից չի պահանջվում հարգել հնացած չեկը, որը չեկ է, որը ներկայացվում է թվագրվելուց վեց ամիս հետո[27]:

Սպառողական հաշվետվություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգներում որոշ սպառողական հաշվետվությունների գործակալություններ, ինչպիսիք են ChexSystems-ը, Early Warning Services-ը և TeleCheck-ը, մատուցում են չեկերի ստուգման ծառայություններ, որոնք հետևում են, թե ինչպես են մարդիկ կառավարում իրենց վճարային հաշիվները։ Բանկերը գործակալություններն օգտագործում են ստուգիչ հաշիվների դիմորդներին ստուգելու համար, իսկ ցածր դեբետային միավորներ ունեցողները մերժվում են, քանի որ բանկերը չեն կարող իրենց թույլ տալ օվերդրաֆտով հաշիվներ[91][92][93]:

Միացյալ Թագավորությունում, ինչպես այլ կետերի դեպքում, ինչպիսիք են ուղղակի դեբետները կամ մշտական կարգադրությունները, չվճարված չեկերը կարող են գրանցվել հաճախորդի վարկային գործում, չնայած ոչ անհատապես, և դա տեղի չի ունենում բանկերի շրջանում համընդհանուր առմամբ։ Ընթացիկ հաշիվներից չվճարված վճարումները կարող են հաճախորդի վարկային զեկույցում նշվել նույն կերպ, ինչպես բաց թողնված վճարումները։

Փականի տուփ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորաբար, երբ հաճախորդները վճարում են հաշիվները չեկերով (օրինակ՝ գազի կամ ջրի հաշիվներ), փոստը գնում է փոստային բաժանմունքի «փականատուփ»։ Այնտեղ բանկը կվերցնի ողջ փոստը, կդասավորի այն, կբացի, կընդունի չեկերը և փոխանցման ծանուցագրերը, կմշակի դրանք էլեկտրոնային մեքենաների միջոցով և կփոխանցի միջոցները համապատասխան հաշիվներին։ Ժամանակակից համակարգերում, օգտագործելով «Չեկ 21» օրենքը, ինչպես Միացյալ Նահանգներում, շատ չեկեր վերածվում են էլեկտրոնային առարկաների, իսկ թուղթը ոչնչացվում է։ Տես նաև

  • Ալոնժե – չեկին կցված թղթի կտոր, որն օգտագործվում է այն հաստատելու համար, երբ տեղը բավարար չէ։
  • Դատարկ չեկ – չեկ, որտեղ գումարը դատարկ է մնացել։
  • Հաստատված չեկ ՝ բանկի կողմից երաշխավորված։
  • Էլեկտրոնային չեկ - էլեկտրոնային դրամական փոխանցում:
  • Հունդի – պատմական հնդկական չեկանման գործիք։
  • Աշխատանքային չեկ – քաղաքական հասկացություն՝ աշխատանքի դիմաց ապրանքներ բաշխելու համար։
  • Բանակցային կով – քաղաքային լեգենդ, որտեղ կովն օգտագործվել է որպես չեկ։
  • Փոխարինող չեկ – թղթային չեկերը սկանավորելու և դրանք էլեկտրոնային վճարումների վերածելու գործողությունը։
  • Տարանցիկ չեկ – չեկ, որը կազմվել է վճարման համար ներկայացվող բանկից տարբեր բանկում։
  • Ճանապարհորդի չեկ – նախապես վճարված չեկ, որը կարող է օգտագործվել խանութներում վճարումներ կատարելու համար։
  • Երկաթուղային աշխատավարձի չեկ – նույնականացման քարտ, որն օգտագործվում է երկաթուղային աշխատողների աշխատավարձի փաթեթները հավաքելու համար։
  • Վճարման կարգադրություն

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ James William Gilbart in 1828 explains in a footnote 'Most writers spell it check. I have adopted the above form because it is free from ambiguity and is analogous to the ex-chequer, the royal treasury. It is also used by the Bank of England "Cheque Office"'.[7]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Cheques and Bankers' Drafts Facts and Figures». UK Payment Administration (UKPA). 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 30-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Edmunds, Susan (2020 թ․ մայիսի 13). «BNZ, ANZ, Westpac to phase out cheque use». Stuff. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 15-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «Cheques will be phased out by 2030 as the use of mobile wallets sky-rockets». ABC News. 2023 թ․ հունիսի 7.
  4. ↑ Conrad, Jordan (2016 թ․ հուլիսի 22). «Cheque vs. Check: What's the Difference?». Writing Explained. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 17-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Ellinger, Peter (1981 թ․ օգոստոս). «Chapter 4: Negotiable Instruments». In Ziegel, Jacob S. (ed.). International Encyclopedia of Comparative Law. Vol. IX: Commercial Transactions and Institutions. Springer. էջ 26. ISBN 978-90-286-0291-5. «It would appear that the modern spelling, viz. cheque came into use at about 1828, when the switch was made by Gilbart, Practical Treatise on Banking (London 1828) 14. Holden 209 points out that Chitty, On Bills of Exchange, used the old spelling, viz. check, until ed. 10 in 1859. The adherence to "check" in the United States is a commendable manifestation of independent conservativism.»
  6. ↑ «Cheque, check». Oxford English Dictionary. London: Oxford University Press. 2009. էջ 350.
  7. ↑ Gilbart, James William (1828). A practical treatise on Banking, containing an account of the London and County Banks ... a view of Joint Stock Banks, and the Branch Banks of the Bank of England, etc (2nd ed.). London: E. Wilson. էջ 115.
  8. ↑ «Definition of cheque». Merriam-Webster.com Dictionary. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 29-ին.
  9. ↑ Harper, Douglas. «check (n. 1)». Online Etymology Dictionary. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 19-ին.
  10. ↑ «check». Dictionary.com Unabridged. Random House. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 19-ին.
  11. ↑ «Publications». Reserve Bank of India. 1998 թ․ դեկտեմբերի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 17-ին.
  12. ↑ Durant, Will (1944). Caesar and Christ : a history of Roman civilization and of Christianity from their beginnings to A.D. 325. The story of civilization. Vol. 3. New York: Simon & Schuster. էջ 749.
  13. ↑ Safari, Meysam (2013). «Contractual structures and payoff patterns of Sukūk securities» (PDF). International Journal of Banking and Finance. 10 (2). doi:10.32890/ijbf2013.10.2.8475. S2CID 155043129. SSRN 2386365. «During the 3rd century AD, financial firms in Persia (currently known as Iran) and other territories in the Persian Sassanid Dynasty issued letters of credit known as "chak"»
  14. ↑ Ilya Yakubovich. (2012). Journal of the American Oriental Society, 132(1), 116. doi:10.7817/jameroriesoci.132.1.0116
  15. ↑ Glubb, John Bagot (1988). A Short History of the Arab Peoples. Dorset Press. էջ 105. ISBN 978-0-88029-226-9. OCLC 603697876.
  16. ↑ «How Islamic inventors changed the world». The Independent. 2006 թ․ մարտի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 29-ին.
  17. ↑ Krätli, Graziano; Lydon, Ghislaine (2011). The Trans-Saharan Book Trade: Manuscript Culture, Arabic Literacy and Intellectual History in Muslim Africa. Brill Publishers. ISBN 9789004187429.
  18. ↑ Levtzion, Nehemia (1968). «Ibn-Hawqal, the Cheque, and Awdaghost». The Journal of African History. 9 (2): 223–333. doi:10.1017/S0021853700008847. JSTOR 179561. S2CID 162076182.
  19. ↑ «Guide to Checks and Check Fraud» (PDF). Wachovia Bank. 2003. էջ 4. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  20. ↑ Cheque and Credit Clearing Company (2009). «Cheques and cheque clearing: An historical perspective» (PDF). էջ 2. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 19-ին.
  21. ↑ Federal Reserve Bank of Atlanta, The Evolution of the cheque as a Means of Payment: A Historical Survey, 2008.
  22. ↑ History of Cheques Արխիվացված 27 Հուլիս 2020 Wayback Machine - Barclays, 2020
  23. ↑ «Domett, Henry Williams. A history of the Bank of New York, 1784-1884 (1884)». 2010 թ․ հուլիսի 21. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  24. ↑ «Newly Discovered Oldest Surviving American chequebook». rarebookbuyer.com. 2014 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 «Evolution of Payment Systems in India». www.rbi.org.in. 1998 թ․ դեկտեմբերի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ ապրիլի 27-ին.
  26. ↑ «1 - Progressive Development of the Law of International Trade: Report of the Secretary-General of the United Nations, 1966». www.jus.uio.no. 1966. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 29-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 «Uniform Commercial Code § 4-404». Legal Information Institute. United States Congress. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 17-ին. «A bank is under no obligation to a customer having a chequing account to pay a cheque, other than a certified cheque, which is presented more than six months after its date, but it may charge its customer's account for a payment made thereafter in good faith.»
  28. ↑ «Cheque Clearing FAQ, question 7». Canadian Payments Association. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 1-ին.
  29. ↑ «Legal Issues Guide for Small Business: How long is a cheque valid for?». Department of Innovation, Industry, Science, and Research. 2008 թ․ հուլիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  30. ↑ MICR Basics Handbook (PDF). Troy Group. 2015. էջեր 1–5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ ապրիլի 21-ին.
  31. ↑ «SKU: USCST850 MICR 1-1/8" × 8-1/2" Check Correction Strips». U.S. Bank Supply. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  32. ↑ «CPM Federal Credit Union Deposit ATM FAQ». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 20-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 «Cheques Working Group Report» (PDF). London: The Office of Fair Trading. 2006 թ․ նոյեմբեր. էջ 297. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  34. ↑ Chandler, Adam (2024 թ․ սեպտեմբերի 11). «It's never been more confusing to pay for something». Sherwood News. Վերցված է 2024 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  35. ↑ «'Green payment' movement set to impact the American payments landscape». euromonitor.com. 2010 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 24-ին.
  36. ↑ «Why cheques aren't quite dead yet». Financial Times. 2021 թ․ հուլիսի 30.
  37. ↑ «Total number of check payments in 27 countries in Europe from 2000 to 2020». 2021 թ․ սեպտեմբերի 9. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 Organisation for Economic Co-operation and Development, ed. (2002). The Future of Money. Paris: OECD. էջեր 76–79. ISBN 978-92-64-19672-8.
  39. ↑ «2013 Federal Reserve Payments Study». Federal Reserve Bank Services. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 8-ին.
  40. ↑ «B2B and Mobile Payments: The Road Ahead | B2B and Mobile Payments: The Road Ahead». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 17-ին.
  41. ↑ «Examining Canadian Payment Methods and Trends» (PDF). Canadian Payment Association. 2012 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  42. ↑ «Are Australians still using cheques?». 2022. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 1-ին.
  43. ↑ «Payment and Settlement Systems in New Zealand». Reserve Bank of New Zealand. 2008 թ․ մարտ. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  44. ↑ «Cheque». Glossary of Accounting terms. A-Z-Dictionaries.com. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  45. ↑ Karp, Paul; Remeikis, Amy (2020 թ․ մարտի 9). «Six grants worth a total of $260k approved in marginal seat of Longman before election». The Guardian. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  46. ↑ «Big Cheques». Megaprint Inc. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  47. ↑ «GWR Day - Kuwait: A Really Big cheque». Guinness World Records. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  48. ↑ Holden, Lewis (2009). «A cheque is a cheque -- whatever it is printed on». Bankrate, Inc. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  49. ↑ «Paying by Cheque». Payments Canada. 2016 թ․ օգոստոսի 8. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  50. ↑ «Standard 006 – Specifications for MICR-Encoded Payment Items» (PDF). Canadian Payments Association. 2015. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  51. ↑ «Prohibition of Tele-cheques in the Automated Clearing Settlement System» (PDF). Payments Canada. 2003 թ․ հունիսի 1. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  52. ↑ «B2B and Mobile Payments: The Road Ahead». Canadian Bankers Association. 2012 թ․ հունիսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 17-ին.
  53. ↑ «Examining Canadian Payment Methods and Trends» (PDF). Canadian Payment Association. 2012 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  54. ↑ «Canadian Government is Phasing Out Printed Cheques». businesschief.com (անգլերեն). 2020 թ․ մայիսի 19. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  55. ↑ «Negotiable Instruments Act, 1881». A Lawyers Reference. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  56. ↑ Dubey, Navneet (2021 թ․ ապրիլի 5). «What is Cheque Truncation System and how it benefits you?». mint (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 16-ին.
  57. ↑ «CTS - Frequently asked questions | NPCi». www.npci.org.in. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 16-ին.
  58. ↑ «India at the bottom of the list: Least reduction in usage of bank cheques». 2019 թ․ հունիսի 5. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  59. ↑ Homeguard v Kiwi Packaging [1981] 2 NZLR 322
  60. ↑ «Payment and Settlement Systems in New Zealand». Reserve Bank of New Zealand. 2008 թ․ մարտ. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  61. ↑ «Phasing out of cheques in New Zealand – Are you prepared?». Phasing out of cheques in New Zealand – Are you prepared? | Varntige. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  62. ↑ «The Ministry is phasing out payment by cheque | New Zealand Ministry of Justice».
  63. ↑ Lock, Harry (2020 թ․ փետրվարի 28). «Kiwibank checks out: Last day for customers to use cheques». Radio New Zealand. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 15-ին.
  64. ↑ «ASB to phase out use of cheques». Radio New Zealand. 2020 թ․ մայիսի 16. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 16-ին.
  65. ↑ «Çek Kanununda Değişiklik Yapilmasina Dair Kanun» [Law Amending the Cheque Law] (թուրքերեն). T.C. Resmi Gazete. 2012 թ․ փետրվարի 3.
  66. ↑ Miles, Brignall (2007 թ․ նոյեմբերի 30). «Cheque changes leave consumers in the clear». The Guardian. London. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  67. ↑ «R.I.P. Cheque guarantee cards». BBC News. 2011 թ․ հունիսի 29.
  68. ↑ «Press Releases». Payments Council. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 3-ին.
  69. ↑ «Cheques to be phased out in 2018». BBC News. 2009 թ․ դեկտեմբերի 16. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  70. ↑ «Cheques not to be scrapped after all, banks say». BBC News. 2011 թ․ հուլիսի 12.
  71. ↑ «Plans to end cheques criticised by banks». BBC News. 2010 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  72. ↑ «Popularity of cheques wanes». BBC News. London. 2002 թ․ հուլիսի 25. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  73. ↑ «Shell bans payment by cheque». BBC News. London. 2005 թ․ սեպտեմբերի 10. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  74. ↑ «Cheques get the chop at Asda». The Guardian. London. Press Association. 2006 թ․ ապրիլի 3. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  75. ↑ «High Street retailer bans cheques». BBC News. London. 2006 թ․ սեպտեմբերի 12. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 26-ին.
  76. ↑ «2016 UK Payment Statistics» (PDF). Payments UK. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  77. ↑ «Cheque Market 2018». Cheque and Credit Clearing Company. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  78. ↑ 78,0 78,1 78,2 «Cheque Market 2018» (PDF). UK Finance. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 21-ին.
  79. ↑ «Cheque photo plan gets the go-ahead». BBC News. 2014 թ․ հունիսի 25.
  80. ↑ «UK PAYMENT MARKETS SUMMARY 2022» (PDF). UK Finance. 2022 թ․ օգոստոս. էջ 6. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 22-ին.
  81. ↑ «Image Clearing System». www.wearepay.uk. Pay.uk. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 22-ին.
  82. ↑ 82,0 82,1 Cook, Lindsay (2021 թ․ հուլիսի 30). «Why cheques aren't quite dead yet». Financial Times. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 22-ին.
  83. ↑ «U.C.C. - Article 3 - Negotiable Iinstruments». Cornell Law School. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 29-ին.
  84. ↑ 84,0 84,1 «Inside Check Numbers». Supersat-tech.livejournal.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.
  85. ↑ «X9 TR-2:2005 Understanding, Designing Producing Checks». ANSI. 2005. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  86. ↑ «The Federal Reserve Payments Study - 2018 Annual Supplement». Federal Reserve. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 17-ին.
  87. ↑ «2013 Federal Reserve Payments Study». Federal Reserve. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 8-ին.
  88. ↑ Ellis, David (2009 թ․ դեկտեմբերի 2). «17 million Americans have no bank account». CNN News. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  89. ↑ Garner, Bryan A. (1995). A dictionary of modern legal usage (2nd ed.). Oxford University Press. էջ 953. ISBN 978-0-19-507769-8.
  90. ↑ «Bounced cheques yield libel damages». The Independent. UK. 1992 թ․ հուլիսի 21. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  91. ↑ Tugend, Alina (2006 թ․ հունիսի 24). «Balancing a Checkbook Isn't Calculus. It's Harder». The New York Times. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  92. ↑ Blake Ellis (2012 թ․ օգոստոսի 16). «Bank customers - you're being tracked». CNNMoney. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 29-ին.
  93. ↑ Ellis, Blake. «CFPB to supervise credit reporting agencies». CNNMoney. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 29-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չեկ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Չեկ&oldid=10313914» էջից