Նարգիզ

Վաղենիկ

Թագավորություն	Բույսեր
Տիպ	Ծածկասերմեր
Դաս	Երկշաքիլավորներ
Ընտանիք	Շքանարգիզազգիներ

Լատիներեն անվանում

Narcissus

Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

Վաղենիկ (լատին․՝ Narcissus) շքանարգիզազգիների ընտանիքի բազմամյա, սոխուկավոր խոտաբույսերի ցեղ։

Կենսաբանական նկարագիր

Ծաղկակիր ցողունը մերկ է, բարձրությունը՝ մինչև 35 սմ։ Տերևներն արմատամերձ են, նեղ գծաձև։ Ծաղիկները հիմնականում մեկական են (կան նաև ողկույզներով)։ Ծաղկում է ապրիլ-մայիսին։ Պտուղը տուփիկ է։

Անվանում

Հայկական անվանումներն են՝ Փռնչուկ, Վաղենիկ, Պայպուն, սարի ծաղիկ։ Նարգիզը հին սանսկրիտից թարգմանաբար նշանակում է՝ «կրակի ծաղիկ» (այդպես են անվանել նաև լուսինը)։ Հնդիկները համարել են, որ այդ ծաղիկը լուսավորում է խավարը։

Հին պարսիկներն այս ծաղիկն անվանում էին չթառամող բերկրանք, «Narcissus» անվանումը ծագել է հունարեն «նարկաո»՝ «թմրեցնել», «շշմեցնել» բառից, իսկ poeticus անվանումը ստացել է, քանի որ դարեր շարունակ ծաղկի գեղեցկությունը գովերգվել է բազմաթիվ բանաստեղծների կողմից։

Գերմանիայում նարգիզը խորհրդանշում է սեր եւ երջանիկ ամուսնություն, նարգիզի հուռութքն ամրապնդում է փոխադարձ սերը։

Նշանակություն

Նարգիզի բոլոր տեսակները թունավոր են։ Սոխուկներն ու տերևները պարունակում են լիկորին ալկալոիդ, որն ունի հակաբորբոքային, ջերմիջեցնող, ցավազրկող, նաև բրոնխային գեղձերի արտազատությունն ուժեղացնող հատկություններ։ Արգելակում է բարձրակարգ բույսերի և ծովային ջրիմուռների բջիջների բազմացումն ու աճը։ Նարգիզների որոշ տեսակներ պարունակում են եթերային յուղեր, իսկ կոճղարմատները՝ ալկալոիդներ, որի պատճառով դրանք լայնորեն օգտագործվում են օծանելիքի արտադրության եւ բժշկության մեջ։ Նարգիզների մեծ տրցակի առկայությունը ննջասենյակում կարող է նյարդային մարդկանց մոտ գլխացավ առաջացնել։ Բուժական նպատակներով օգտագործվում են խոտաբույսի կոճղարմատները, որոնց պատրաստուկներն ունեն հակաբորբոքային, մանրէասպան, վերքամոքիչ ազդեցություն։

Տեսակներ

Հայտնի է մոտ 60 տեսակ։ Հայաստանում բնության մեջ չի հանդիպում։ Մշակվում են բազմաթիվ սորտեր՝ վառ դեղին, սպիտակ, խոշորածաղիկ և այլն, որոնք աճեցվում են պուրակներում, պարտեզներում, կիրառվում ծաղկային ձևավորումներում։

Գեղարվեստական գրականության մեջ

Նարգիզ։ Աննա Սաքսե, «Հեքիաթներ ծաղիկների մասին», Ե., Դարակ, 2020, էջ 21-23։

Գրականություն

Е. Н. Зайцева, Е. Т. Новикова Интродукция нарциссов // Интродукция и приемы культуры цветочно-декоративных растений. — М.: Наука, 1997. — 168 с.
В. Чуб. Махровые нарциссы. // Цветоводство, № 3, май/июнь 2007.
Нарцисс, растения из семейства амариллевых // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Արտաքին հղումներ

Путеводитель по нарциссам. Александров К. Արխիվացված 2010-12-16 Wayback Machine, On-line газета «Академия садовода»
Информация о растении — Нарцисс Արխիվացված 2015-03-17 Wayback Machine

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նարգիզ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նարգիզ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 201)։