Jump to content

Յուրի Լոտման

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Յուրի Լոտման
ռուս.՝ Юрий Михайлович Лотман[1]
Դիմանկար
Ծնվել էփետրվարի 28, 1922(1922-02-28)[2][3][4][…]
ԾննդավայրՊետրոգրադ, Խորհրդային Ռուսաստան[1]
Մահացել էհոկտեմբերի 28, 1993(1993-10-28)[2][3][4][…] (71 տարեկան)
Մահվան վայրՏարտու, Էստոնիա[1]
ԳերեզմանՌաադիի գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն Խորհրդային Ռուսաստան,  ԽՍՀՄ և  Էստոնիա
ԿրթությունՍանկտ Պետերբուրգի համալսարան (1950)[1][5], Սանկտ Պետերբուրգի համալսարան (1952)[6], Սանկտ Պետերբուրգի համալսարան (1961)[6] և Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի լեզվաբանական ֆակուլտետ
Կոչումպրոֆեսոր[5], associate professor?[5] և instructional staff?[5]
Գիտական աստիճանբանասիրական գիտությունների դոկտոր (1961)
Մասնագիտություննշանագետ, մարդաբան, լեզվաբան, փիլիսոփա և գրականության պատմաբան
ԱշխատավայրՏարտուի համալսարան[1]
ԱմուսինZara Mints?[1]
ԿուսակցությունԽՄԿԿ
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԷստոնիայի գիտությունների ազգային ակադեմիա, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Բրիտանական ակադեմիա, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիա և Շվեդիայի բանահյուսության, պատմության և հնավաճառության թագավորական ակադեմիա
ԵրեխաներՄիխայիլ Լոտման, Գրիգորի Լոտման, Ալեքսեյ Լոտման
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Yuri Lotman Վիքիպահեստում

Յուրի Միխայլովիչ Լոտման (Юрий Михайлович Лотман, փետրվարի 28, 1922(1922-02-28)[2][3][4][…], Պետրոգրադ, Խորհրդային Ռուսաստան[1] - հոկտեմբերի 28, 1993(1993-10-28)[2][3][4][…], Տարտու, Էստոնիա[1][14]), հայտնի նշանագետ, մշակութաբան և բանասեր, Տարտու-մոսկովյան նշանագիտության դպրոցի հիմնադիր։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրի Լոտմանը ծնվել է Պետրոգրադում (Սանկտ Պետերբուրգ)։ Հայրը՝ Միխայիլ Լոտմանը, իրավաբան էր։ Նա զոհվել է 1942-ին Լենինգրադի շրջափակման ժամանակ։ Մայրը՝ Ալեքսանդրա (Սարա) Նուդելմանը, կրթություն է ստացել Փարիզի Սորբոնի համալսարանում և աշխատել որպես ատամնաբույժ։

Լոտմանը ընտանիքի կրտսեր երեխան էր և միակ տղան։ Նրա ավագ քույր Իննա Օբրազցովան կոմպոզիտոր էր և դասավանդում էր Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի անվան երաժշտական դպրոցում։ Միջնեկ քույրը՝ Լիդիա Լոտմանը, գրականագետ էր, գիտությունների դոկտոր, որը երկար տարիներ աշխատել է «Պուշկինյան տանը»՝ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ռուսական գրականության ինստիտուտում։ Քույրերից կրտսերը՝ Վիկտորիան, բժիշկ-սրտաբան էր։

1930-1939 թթ Յուրի Լոտմանը սովորել է քաղաքի հնագույն Պետրիշուլե դպրոցում, այնուհետև ընդունվել Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի բանասիրության ֆակուլտետ, որտեղ նրան դասավանդել են Բորիս Էյխենբաումը, Վլադիմիր Պրոպը և այլ հայտնի գիտնականներ։ Առաջին կուրսը ավարտելուն պես նա զորակոչվել է Խորհրդային բանակ և ծառայել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ամբողջ ընթացքում։ Արժանացել է «Կարմիր աստղի» և «Հայրենական պատերազմի» շքանշանների, մի շարք մեդալների[15]։ Զորացրվել է 1946-ին։Պատերազմի ավարտից հետո վերադարձել է Լենինգրադ և շարունակել կրթությունը։ 1950 թ․ գերազանց ավարտել է համալսարանը, բայց տարածվող հակասեմականության պատճառով չի կարողացել ասպիրանտուրա ընդունվել և մեկնել է Էստոնիա՝ աշխատանքի ընդունվելով Տարտուի մանկավարժական ինստիտուտում։ Ռուսաց լեզու և գրականություն դասավանդելով էստոնական դպրոցների ուսուցիչներին, նա միառժամանակ շարունակում էր սեփական գիտական աշխատանքը և 1952 թ․ Տարտուի համալսարանում պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Ա․ Ն․ Ռադիշչևը Ն․ Մ․ Կարամզինի հասարակական-քաղաքական հայացքների և արքունական էսթետիկայի հետ պայքարում» թեմայով («А. Н. Радищев в борьбе с общественно-политическими воззрениями и дворянской эстетикой Н. М. Карамзина»)[16]: 1961 թ․ պաշտմանել է դոկտորական թեզը «Նախադեկաբրիստական շրջանի ռուս գրականության զարգացման ճանապարհները» թեմայով («Пути развития русской литературы преддекабристского периода»)[17]։ 1954 թ․ և մինչև կյանքի վերջ Լոտմանը դասավանդել է Տարտուի համալսարանում։ 1960-1977 թթ․ եղել է ռուս բանասիրության ամբիոնի վարիչ։

Լոտմանը Տարտուում նշանագիտության զարգացման հիմնադիրն է, նշանագիտության հնագույն գիտական ամսագրի՝ «Աշխատություններ նշանային համակարգերի վերաբերյալ» («Труды по знаковым системам»)[18] առաջին խմբագիրը։

Եղել է Բրիտանական ակադեմիայի (1977) թղթակից-անդամ, Էստոնիայի գիտությունների ազգային ակադեմիայի (1990), Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիայի (1987) և Շվեդիայի գիտությունների թագավորական ակադեմիայի (1989) անդամ։

Խորհրդային միության Վերակառուցման շրջանում ակտիվ մասնակցություն է ցուցաբերել Էստոնիայի քաղաքական կյանքին։ 1988-ին ընտրվել է Էստոնիայի ժողովրդական ճակատի (Eestimaa Rahvarinne) հանձնաժողովի անդամ[19]։

Մահացել է 1993 թ․։ Թաղված է Տարտուի Ռաադի գերեզմանատանը։

Յուրի Լոտմանի վրջին գիրքը՝ «Մշակույթը և պայթյունը»։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կինը՝ Զառա Մինցը, հայտնի գրականագետ էր, Ալեքսանդր Բլոկի ստեղծագործությունների և ռուսական սիմվոլիզմի հետազոտող։ Մինցը, ինչպես և Լոտմանը, երկար տարիներ դասավարդել է Տարտուի համալսարանում

Զույգը երեք որդի ուներ։ Ավագ զավակը՝ Միխայիլ Լոտմանը (ծնված 1952 թ․) Տալլինի համալսարանի նշանագիտության և գրականության տեսության պրոֆեսոր է, Էստոնիայի խորհրդարանի՝ Ռիյգիկոգուի անդամ (2003-2007; 2019-) և Տարտուի քաղաքային խորհրդի նախագահ (2011-2013)։ Գրիգորի Լոտմանը (ծնված 1953 թ․) նկարիչ է, իսկ Ալեքսեյ Լոտմանը (ծնված 1960 թ․)՝ կենսաբան, Ռիյգիկոգուի անդամ (2003-2007 թթ․):

Գիտական գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լոտմանը եղել է Տարտու-մոսկովյան նշանագիտության դպրոցի հիմնադիրն ու ակտիվ անդամը։ Իր գործունեությունը սկսելով որպես գրականագետ՝ նա ժամանակի ընթացքում ավելի ու ավելի խորն է զբաղվել նշանագիտությամբ՝ դառնալով մշակույթի նշանագիտության կարևորագույն հետազոտողը։ Լոտմանի՝ մշակույթին վերաբերող հետազոտությունների կարևոր մաս է կազմում տեքստի հասկացողությունը։ Նրա գիտական ժառանգության մեջ առանցքային է ինքնահաղորդակցության (ավտոկոմունիկացիայի) եզրը, սեմիոսֆերայի գաղափարը, «Մշակույթը և պայթյունը» աշխատությունը։

Բորիս Ուսպենսկու հետ հրապարակած «Մշակույթի նշանագիտական մեխանիզմի մասին» հոդվածում, ինչպես նաև «Հիշողությունը մշակութաբանական տեսանկյունից» հոդվածում Լոտմանը առաջ է քաշել «հավաքական հիշողություն» տերմինը։ Հիմնվելով այս աշխատանքների վրա՝ գերմանացի գիտնականներ Ալեյդա և Յան Ասսմանները ստեղծել են մշակութային հիշողության իրենց տեսությունը[20]։ Հենց Լոտմանն է, սակայն, որ առաջինը նկարագրել է մշակույթը որպես ոչ ժառանգական, հավաքական հիշողություն.

«С точки зрения семиотики, культура представляет собой коллективный интеллект и коллективную память, т. е. надындивидуальный механизм хранения и передачи некоторых сообщений (текстов) и выработки новых. В этом смысле пространство культуры может быть определено как пространство некоторой общей памяти, т. е. пространство, в пределах которого некоторые общие тексты могут сохраняться и быть актуализированы». Юрий Лотман. «Память в культурологическом освещении». Избранные статьи. Таллинн: Александра, 1992[21]

Հայաստանում Լոտմանի գաղափարները ազդել են բանասեր, հասարակական գործիչ և հրապարակախոս Սուրեն Զոլյանի վրա, ով նաև եղել է Լոտմանի և նրա գործընկերների ջանքերով կազմակերպվող Երկրորդական մոդելավորող համակարգերի ամառային դպրոցի մասնակիցներից։

Հիմնական աշխատություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յուրի Լոտմանի և Զառա Մինցի գերեզմանը Տարտուի Ռաադի գերեզմանատանը

Յուրի Լոտմանը հայերեն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Յուրի Լոտման, «Միֆ, Անուն, Մշակույթ /Ուսումնասիրություններ նշանագիտության, մշակույթի տիպաբանության և ռուս գրականության վերաբերյալ/», Ստեփանակերտ, Ոգի-Նաիրի հրատ․, 2012, 344 էջ։
  • Յուրի Լոտման, «Պոեզիա և արձակ», Գրանիշ, 2013
  • Յուրի Լոտման, «Նշանի և նշանային համակարգի հիմնախնդիրները և 11-19-րդ դդ. ռուսական մշակույթի տիպաբանությունը», Գրեթերթ, 2007։ Թարգմանությունը արժանացել է Գրեթերթի մրցանակի Արխիվացված 2023-12-24 Wayback Machine
  • Միխայիլ Գասպարով, «Լոտմանը և մարքսիզմը», Գրանիշ, 2018

Հոդվածներ և հետազոտություններ գրականության տեսության մասին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Литературоведение должно быть наукой (1967)
  • О типологическом изучении литературы (1969)
  • О содержании и структуре понятия «художественная литература» (1973)
  • Замечания о структуре повествовательного текста (1973)
  • Каноническое искусство как информационный парадокс (1973)
  • К функции устной речи в культурном быту пушкинской эпохи (1979)
  • Литературная биография в историко-культурном контексте (К типологическому соотношению текста и личности автора) (1986)
  • Массовая литература как историко-культурная проблема (1991)

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 գիրք — P. 57.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 գիրք — P. 2. — doi:10.1007/978-3-030-14710-5
  6. ↑ 6,0 6,1 (unspecified title) — P. 2. — doi:10.1007/978-3-030-14710-5
  7. ↑ https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie39916871/
  8. ↑ https://blockade.spb.ru/card/?id=2579799&source=podvig
  9. ↑ https://blockade.spb.ru/card/?id=2535215&source=podvig
  10. ↑ https://blockade.spb.ru/card/?id=2712808&source=podvig&
  11. ↑ https://blockade.spb.ru/card/?id=5059880&source=podvig&
  12. ↑ Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif (ֆր.) — 1868. — ISSN 0242-6773
  13. ↑ https://www.univ-paris8.fr/Docteurs-honoris-causa
  14. ↑ Лотман Юрий Михайлович // Большая российская энциклопедия / Кравец С. Л.. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2011. — Т. 18. — С. 68. — 767 с. — 60 000 экз. — ISBN 978-5-85270-351-4
  15. ↑ «Lotmaniana Tartuensia: О Лотмане: Статьи и заметки: И. Чернов. Опыт введения в систему Ю. М. Лотмана». www.ruthenia.ru. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 17-ին.
  16. ↑ Лотман, Юрий Михайлович (1951). А. Н. Радищев в борьбе с общественно-политическими воззрениями и дворянской эстетикой Карамзина: автореферат дисертации (ռուսերեն). Ленинградский гос. университет.
  17. ↑ Лотман, Юрий Михайлович (1961). Пути развития русской литературы преддекабристского периода (ռուսերեն). Ленинградский гос. ордена Ленина университет им. А.А. Жданова.
  18. ↑ «Sign Systems Studies». www.sss.ut.ee. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 26-ին.
  19. ↑ Poselyagin, Nikolay. «Лотман в перестроечной прессе (1986–1992)». [Yuri Lotman in the Perestroika Periodicals (1986–1992)], In: Igor Pilshchikov (Ed.), Sluchajnost’ i nepredskazuemost’ v istorii kul’tury: Materialy Vtorykh Lotmanovskikh dnej v Tallinnskom universitete (4–6 ijunja 2010 g.), Tallinn: Tallinn University Press, p. 533–551 (անգլերեն).
  20. ↑ HumanitiesUU (2017 թ․ փետրվարի 6), NITMES – Cultural Memory, Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 26-ին
  21. ↑ «Лотман - Память в культурологическом освещении». www.philology.ru. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 26-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յուրի Լոտման» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յուրի_Լոտման&oldid=10154286» էջից