Կոկոսյան կղզիների մարտ
 | |
|---|---|
 | |
| Թվական | 1914 թվականի նոյեմբերի 9-ը |
| Մասն է | Առաջին համաշխարհային պատերազմ |
| Վայր | Կոկոսյան կղզիներ, Հնդկական օվկիանոսից հյուսիս-արևելք |
| Արդյունք | Ավստրալիացիները հաղթեցին |
| Հակառակորդներ | |
 Ավստրալիա |  Գերմանական կայսրություն |
| Հրամանատարներ | |
 Ջոն Գլոսոպ | .png){kind=small} Կառլ ֆոն Մյուլեր |
| Կողմերի ուժեր | |
| 1 թեթև հածանավ | 1 թեթև հածանավ 1 Ածխանավ |
| Ռազմական կորուստներ | |
| 1 վնասված թեթև հածանավ 4 զոհ 12 վիրավոր | 1 վնասված հածանավ 1 վնասված ածխանավ 131 զոհ 65 վիրավոր |
| Ընդհանուր կորուստներ | |
Կոկոսյան կղզիների մարտ, տեղի է ունեցել Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Կոկոսյան կղզիների մոտ, Հնդկական օվկիանոսի հյուսիս-արևելքում։ Գերմանական «Էմդեն» թեթև հածանավը Դայրեքշեն կղզում հարձակվում է բրիտանական մալուխային կայանի վրա՝ մալուխային կայանի և ռադիոկայանի ոչնչացման համար դեսանտ իջեցնելով, սակայն նրանց չի հաջողվում տագնապ բարձրացնել։ Մի քանի ժամ անց այստեղ ժամանում է ավստրալիական «Սիդնեյ» թեթև հածանավը։ Այս մարտը դեմ առ դեմ առաջինն էր Ավստրալիայի ռազմածովային ուժերի համար։
Նախապատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Էմդեն»-ը ծով դուրս եկավ 1908 թվականին. այն ներկայացնում էր Կայզերլիխմարինեն (գերմանական ռազմա-ծովային ուժերը) Չինաստանի գերմանական Ցինդաո գաղութում և մտնում էր գերմանական Արևելա-Ասիական հածանավային էսկադրայի մեջ։ Պատերազմի սկսվելուն պես, 1914 թվականի օգոստոսի 4-ին էսկադրան հրաման ստացավ Խաղաղ օվկիանոսում խուսափելով դաշնակիցների ռազմա-ծովային ուժերի գերազանցությունից՝ Հոռն հրվանդանով գնալ Գերմանիա։ Միակ բացառությունը արվեց կորվետտեն-կապիտան Կարլ ֆոն Մյուլլերի հրամանատարության «Էմդեն»-ին, որը Անտանտի նավագնացության ռեյդերության նպատակով ուղղություն վերցրեց դեպի Հնդկական օվկիանոս։ Մյուլլերը հաճախ օգտագործում էր կեղծ չորրորդ ծխնելույզը, ինչը նավի ուրվագիծը նմանեցնում էր թեթև HMS Yarmouth հածանավի և որոշ այլ նավերի ուրվագծին։
Երեք ամսվա ընթացքում «Էմդեն»-ը խորտակեց 28 առևտրական և 2 ռազմական նավեր։ Այն նաև կրակեց և վնասեց Բրիտանական Հնդկաստանում, մասնավորապես Մադրասում գտնվող բրիտանական նավթապահեստները (միջադեպը հայտնի է որպես «Մադրասի ռմբակոծություն»)։ «Ժեմչուգ» ածխանավը, անվնաս մնացած բեռի հետ միասին, գրավվեց և հետագայում օգտագործվում էր որպես ուղեկցող նավ, իսկ անձնակազմը տարրալուծվեց գերամանցիների մեջ։ Մալայի մոտակայքում տեղի ունեցած Պենանգի մարտում «Էմդեն»-ը խորտակեց ռուսական «Ժեմչուգ» հածանավը և ֆրանսիական «Մուսկե» կործանիչը։ Հոկտեմբերի վերջերին «Էմդեն»-ի «որսի» գործում ներգրավվել էին Անտանտի՝ 60-ից ոչ պակաս ռազմանավեր։
Զուգադիպեց այն, որ նոյեմբերի 1-ին Եգիպտոս գնացող Ավստրալիական և Նորզելանդական բանակային կորպուսների պահականավախումբը դուրս եկավ Արևմտյան Ավստրալիայի Ալբանի քաղաքից։ Պահականավախումբն ուղեկցում էր չորս ՝ ավստրալիական «Սիդնեյ» և «Մելբուրն» թեթև, բրիտանական «Մինոտավր» զրահապատ և Ճապոնիայի Կայսրական նավատորմի «Իբուկի» զրահապատ հածանավերին։
Մարտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]_Islands-CIA_WFB_Map.png)
Դայրեքշեն կղզու մալուխային և ռադիոկայանները տարածաշրջանում և Հնդկական օվկիանոսում Անտանտի կապի համակարգի ծայրահեղ կարևոր կոմպոնենտներ էին։ Մյուլլերը որոշեց ոչնչացնել ռադիոկայանի աշտարակը և կապի սարքավորումները։
Երբ նոյեմբերի 9-ի ժամը 6.00-ին «Էմդեն»-ը մոտեցավ կղզուն, Արևելյան հեռագրային ընկերության անձնակազմը հասկացավ, որ հարձակում կիրականացվի և հասցրեց եթեր հեռարձակել հաղորդակցություն հետևյալ բովանդակությամբ՝ «Տարօրինակ նավ կա ծավախորշի մուտքի մոտ» և «SOS, «Էմդենն» այստեղ է»։ Գերմանացիները շատ արագ 3 նավերով (1 մեծ և 2 փոքր) 50 հոգուց բաղկացած, հրաձիգներով զինված դեսանտ իջեցրին այստեղ՝ կապիտան-լեյտենանտ Հելմուտ ֆոն Մյուքքեի հրամանատարությամբ։ Կղզու վրա քաղաքացիական անձնակազմը որևէ դիմադրություն ցույց չտվեց, և Մյուքքեն նույնիսկ համաձայնեց հոգ տանել, որ 54-մետրանոց ռադիոկայմի պայթյունից հետո մնացորդները չընկնեն թենիսի հրապարակ։ «Էդմեն»-ը ազդանշան տվեց «Բյուրեսկին»՝ միանալու իրեն։
Այդ ընթացքում SOS-ազդանշանը ընդունվեց ԱՆԶԲԿ-ի (Ավստրալիական և նորզելանդական բանակային կորպուս) պահականավախմբի կողմից, որը գտնվում էր ընդամենը 55 մղոն (80 կմ) հեռավորության վրա, և վերջինիս հրամանատարը որոշում կայացրեց նավ ուղարկել օգնության համար։ Չնայած կղզի ուղևորվելու մեծ ցանկությանը, որի մասին արտահայտվել է «Իբուկի»-ի հրամանատարը, ժամը 7.00-ին պահակախմբից առանձնացավ «Սիդնեյ»-ը։ «Սիդնեյ»-ը Թագավորական ավստրալիական ռազմա-ծովային նավատորմի նավ էր, պատկանում էր «Չատամ» տիպի հածանավերին, կառուցված էր 1913 թվականին և գտնվում էր բրիտանական ռազմա-ծովային նավատորմի սպա, կապիտան Ջոն Գլոսսոպի հրամանատարության ներքո։
Երբ « Էմդեն»-ի դիտանավերը հայտնաբերեցին «Սիդնեյ»-ի մոտենալը, Մյուլլերին այլ ընտրություն չմնաց, բացի խարիսխ գցելուց և ավստրալիական հածանավի դեմ կռվի մեջ մտնելուց՝ Մյուքքեին և նրա դեսանտին թողնելով կղզում։
«Սիդնեյ»-ն ավելի մեծ էր, արագընթաց և լավ զինված (ութ 152-միլիմետրանոց հրանոթներով)՝ համեմատած «Էմդեն»-ի, որն ուներ տասը 105-միլիմետրանոց հրանոթներ։ Այդուհանդերձ, ժամը 09:40 –ին գերմանացի հրետանավորները առաջինը կրակ բացեցին 9,7 կմ հեռավորությունից և շուտով ոչնչացրեցին «Սիդնեյ»-ի նավախելի հեռաչափը և վնասեցին ցռուկային հրանոթը։ Դրանից հետո Գլոսսոպը օգտագործեց իր զենքի՝ արագության և հեռահարության առավելությունները, որպեսզի անհասանելի մնա գերմանական թնդանոթների համար և խույս տա հետագա վնասներից և կորուստներից։ Այդ ընթացքում իր սեփական հրետանավորները աստիճանաբար գտնում էին իրենց թիրախները՝ շարունակական և չափազանց ճշգրիտ կրակ ուղղելով «Էդմեն»-ի ուղղությամբ։
Ժամը 10:20-ին գերմանացիները կորցրեցին ղեկակառավարումը, էլեկտրիկին և ռադիոն։ Այնուամենայնիվ, մարտը շարունակվեց ևս մեկ ժամ։ Ժամը 11:15-ին նավի ծանր վնասվածքներից և գրեթե 100 կրակոցներից և տասնյակ սպանվածներ ունենալուց հետո Մյուլլերը որոշեց «Էդմեն»-ը ուղղորդել Նորտ Կիլինգ կղզու ափ՝ սուզումից խուսափելու համար։ «Սիդնեյ»-ը հետապնդեց «Բյուրեսկ» -ին, որը ջրասույզ էր եղե՝լ կրկնակի գրավումից խուսափելու համար։ Նավը ծանծաղուտի մեջ նետելուց հետո Մյուլլերը մոռացել էր իջեցնել դրոշը, և երբ «Սիդնեյ»-ը վերադարձավ, Գլոսսոպը «Էդմեն»-ին հնաձնվելու ազդանշան տվեց։ Քանի որ պատասխան չստացվեց, նա իր հրետանավորներին հրամայեց վերսկսել հրաձգությունը, որից հետո միայն սպիտակ դրոշը բարձրացվեց։
Հետևանքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Էդմեն»-ի ջախջախումից փրկվածները գերեվարվեցին, իսկ «Էդմեն»-ը ոչնչացվեց։ Նրա անձնակազմից 131 հոգի սպանվեցին և 65-ը վիրավորվեցին, ընդհանուր հաշվով 360 կորուստ ունեցավ։ «Սիդնեյ»-ն ունեցավ 4 սպանված և 4 վիրավոր։ Գլոսսոպը ավելի ուշ ասել է, որ ինքը «իրեն մարդասպան էր զգում»՝ անօգնական նավին վերջին համազարկի հրամանը տալով, բայց ինքը առկա իրավիճակում այլընտրանք չի ունեցել[1]։ Մոտ 230 փրկված գերմանացիներ «Սիդնեյ»-ից տեղափոխվել են «Էմփրեսս օֆ Ռաշիա»՝ Կոլոմբո փոխադրվելու համար[2]։
Միևնույն ժամանակ ֆոն Մյուքքեն և իր զինակիցները գրավեցին 125-տոննայանոց «Այշա» առագաստանավը, որը հանգրվանել էր ծովածոցում, և որոշ պաշարներ։ Նրանք ուղևորվեցին Սումատրա կղզի՝ Պադանգ, հոլանդական Օստ-Հնդկաստանի չեզոք տարածք։ Այստեղ նրանք դեկտեմբերի 13-ին հանդիպեցին գերմանական առևտրային նավերինն։ Մյուքքեի ջոկատը իր ճանապարհը Կարմիր ծովի վրայով շարունակեց դեպի Թուրքիա, ուր ժամանեց 1915 թվականի մայիսի 5-ին։ Այնուհետև ցամաքով նրանք վերջապես հասան Գերմանիա[3]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Coulthard-Clark 2010, p. 98.
- ↑ Ships List: Description of Empress of Russia Արխիվացված 2012-02-04 Wayback Machine
- ↑ THE «AYESHA»
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Coulthard-Clark, Chris (2010). The Encyclopaedia of Australia's Battles (Third ed.). Crows Nest: Allen and Unwin. ISBN 9781742373355.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- The Ayesha: Adventures of the Landing Squad of the Emden
- «Cocos» (An eyewitness account of the «Battle of Cocos» from the diary of Able Seaman Richard Horne who was on HMAS Sydney and injured during the battle. The illustrated account also includes the Pacific context.)
- «HMAS SYDNEY v SMS EMDEN ACTION — 9 NOVEMBER 1914», Edited by Gordon Smith, Naval-History.Net