Ալատիր (գետ)
| Ալատիր | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գետ |
| Երկիր |  Ռուսաստան |
| Վարչատարածք | Չուվաշիա, Մորդովիա և Նիժնի Նովգորոդի մարզ |
| Երկարություն | 296 կմ |
| ԲԾՄ | 79 մետր |
| Գետաբերան | Սուրա |
| Ակունք | Մերձվոլգյան բարձրություն |
| Հոսող հոսքեր | Insar?, Arzinka?, Ashnya?, Barakhmanka?, Batmas?, Vyshkovka?, Irest'?, Irsa?, Madaevka?, Miroleyka?, Mokraya Chevarda?, Muravey?, Nuya?, Pandus?, Panzelka?, Pelka?, Rudnya?, Selievka?, Tatar-Velen-Ley?, Uksun?, Umoch?, Changa?, Yazovka?, Menshovka?, Peschanka?, Uzhovka?, Sukhoy Alatyr?, Lepeley? և Draevka? |
| Ջրահավաքի տարածք | Վոլգայի ավազան |
| Ավազանի տարածք | 11 200 կմ² |
| Ջրի ծախս | 42,6 մ³/վ |
 | |
 | |
Ալատիր ( չուվաշերեն՝ Улатӑр, էրզ.՝ Ратор, ռուս.՝ Ала́тырь), գետ Ռուսաստանում, հոսում է Նիժնի Նովգորոդի մարզում, Մորդովիայում և Չուվաշիայում։ Գետաբերանը գտնվում է Սուրա գետի ձախ ափի երկայնքով բերանից 277 կմ հեռավորության վրա։ Երկարությունը՝ 296 կմ, ավազանի մակերեսը՝ 11,2 հազար կմ²։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ակունքը գտնվում է Պերվոմայսկ քաղաքից (Նիժնի Նովգորոդի շրջան) մոտավորապես 10 կմ դեպի արևմուտք։ Հոսանքի ընդհանուր ուղղությունը արևելք է։ Վերին հոսանքում այն Նիժնի Նովգորոդի մարզի և Մորդովիայի միջև սահմանն է, այնուհետև հոսում է Նիժնի Նովգորոդի շրջանի Պերվոմայսկի, Լուկոյանովսկի և Պոչինկովսկի շրջանների տարածքներով, Մորդովիայի Իչալկովսկի և Արդատովսկի շրջաններով, ստորին հոսանքը գտնվում է Չուվաշիայի Ալատիրի շրջանում։ Այն հոսում է Սուրա Ալատիր քաղաքի հյուսիսային ծայրամասում այն թափվում է Սուրա գետ։
Գետը հոսում է Վոլգայի բարձրավանդակի հյուսիսային մասով՝ անտառապատ տարածքներով։ Հիմնական անտառային տարածքները գտնվում են ձախ ափին։ Մադաևո գյուղի աջ ափը գրեթե ծառազուրկ է[1]։
Գետի հովիտը խիտ բնակեցված է, գետի ափերին կան բազմաթիվ բնակավայրեր, որոնցից ամենամեծն են Ալատիր (Չուվաշիա) և Արդատով (Մորդովիա) քաղաքները, քաղաքատիպ ավան Տուրգենևո (Մորդովիա); խոշոր գյուղեր Ախմատովո (Չուվաշիա), Կալասևո, Լունգա, Լունգինսկի Մայդան, Տարխանովո, Բերեգովիյե Սիրեսին, Նովիյե Իչալկին, Կեմլյան, Կերգուդին, Գուլյաևո և Քենդյա (Մորդովիա), Կոչկուրովո , Իլինսկոյե, Մադաևոն, Բայկովոն, Պուզսկայա Սլոբոդան, Նովոմիխայլովկան, Շուտիլովոն և Օբուխովոն (Նիժնի Նովգորոդի մարզ)։
Հիդրոգրաֆիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալատիր գետը վերին հոսանքներում առվակ է 0,5-1 մ լայնությամբ և 0,3-0,5 մ խորությամբ հաճախակի ճահիճներով և մինչև 10 մ լայնությամբ և 1,5-2 մ խորությամբ տարածքներով, սելավը լայն է, ափերը ցածր են (0 5-1 մ)։ Գետի վերին հոսանքը հաճախ չորանում է ամռանը։ Հետագայում Օրլովկա գյուղից հետո գետը փոխվում է՝ լայնությունը՝ մինչև 15 մետր, խորությունները՝ մինչև 2-2,2 մ, հոսքի արագությունը՝ 0,1 մ/վ, զառիթափ ափեր՝ մինչև 3-5 մետր բարձրություն, միայն երբեմն նվազում է, բայց մեծապես գերաճած է թփուտներով։
Միջին մասերում ափերը զառիթափ են, բարձր (3-5 մ), կան և՛ ժայռեր (մինչև 20 մ), և՛ ցածրադիր վայրեր։ Լայնությունը 25–50 մետր է, առավելագույնը Տուրգենևի ջրամբարի տարածքում՝ 80–100 մ։ Խոր ջրալայնուտ հատվածներում միջին խորությունը 2-3 մ է, գալարներում՝ 0,2-0,4 (մինչև 1,5 մ)։ Գետերի հատվածներում ընթացիկ արագությունը 0,4–0,92 մ/վ է, Տուրգենևո գյուղի մոտ՝ 0,36–0,55 մ/վ, իսկ ջրամբարում՝ 0,1 մ/վ։
Ստորին հոսանքում հոսքը թույլ է, իսկ ջուրը՝ պղտոր։
Ամենամեծ վտակներն են` Ռուդնյան, Ինսարը (երկուսն էլ աջ)։ Ալատիրի շրջանի Չուվարլի գյուղի մոտ, ողողվող մարգագետնում գտնվում է Շիբլևո լիճը։
Սնվում է հիմնականում ձյան հալոցքից։ Գետը սառչում է նոյեմբերին և բացվում ապրիլի սկզբին։ Գետը լողարկելի է։
Վտակներ, հեռավորությունը գետաբերանից
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 18 կմ, Միրոլեյկա գետ (ձախ)
- 33 կմ, անանուն գետ, Վոլնայա Ռևոլյուցիայի մոտ (ձախ)
- 34 կմ, Պեսչանկա գետ (ձախ)
- 36 կմ, անանուն գետ, Բոլշիե Պոլյանի գյուղում (ձախ)
- 51 կմ, Լեպելեյ գետ (աջ)
- 63 կմ, Ադրյաևկա առու (աջ)
- 75 կմ, Ուքսուն գետ (ձախ)
- 82 կմ, Չանգա գետ (ձախ)
- 94 կմ, Բարախմանկա գետ (ձախ)
- 105 կմ՝ Նույա գետ (աջ)
- 108 կմ, Սելիևկա գետ (աջ)
- 112 կմ, Աշնյա գետ (ձախ)
- 124 կմ, Կալիշա հոսք (աջ)
- 136 կմ, Ինսար գետ (աջ)
- 139 կմ, Թաթար-Վելենի-Լեյ գետ (աջ)
- 140 կմ, Կեմլյատկա առու (աջ)
- 146 կմ, Յազովկա գետ (ձախ)
- 152 կմ, Պելկա գետ (աջ)
- 154 կմ, անանուն գետ, Իկլայ գյուղում (ձախ)
- 165 կմ, Բաթմաս գետ (ձախ)
- 179 կմ, Ռուդնյա գետ (աջ)
- 184 կմ, Ուժովկա գետ (ձախ)
- 190,8 կմ, Մուրավեյ գետ (ձախ)
- 191 կմ, անանուն գետ, Սիրիատինո գյուղում (աջ)
- 200 կմ, Իրեստ գետ (աջ)
- 202 կմ, Արզինկա առու (ձախ)
- 213 կմ, Մենշովկա գետ (ձախ)
- 216 կմ, Մադաևկա գետ (աջ)
- 225 կմ, Արզինկա գետ (ձախ)
- 230 կմ, Իրսա գետ (աջ)
- 233 կմ, Պանզելկա գետ (ձախ)
- 237 կմ, Պանդուս գետ (ձախ)
- 240 կմ, Մոկրայա Չևարդա գետ (ձախ)
- 256 կմ, Վիշկովկա գետ (ձախ)
- 263 կմ, Սուխոյ Ալատիր գետ (ձախ)
- 264 կմ, Ումոչ գետ (ձախ)։
Ջրային ռեգիստրի տվյալներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ Ռուսաստանի պետական ջրային ռեգիստրի տվյալների` պատկանում է Վերին Վոլգայի ավազանային շրջանին։ Գետի ավազան - (Վերին) Վոլգա դեպի Կույբիշևի ջրամբար (առանց Օկա ավազանի), գետի ենթաավազան՝ Սուրա, ջրային կառավարման տարածք՝ Ալատիր ակունքից մինչև գետաբերան[2]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «А. И. Коробков, Ю. З. Михеев. «По рекам южной и юго-восточной России». М., «Физкультура и спорт», 1977». www.skitalets.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
- ↑ Государственный водный реестр (2009-03-29). «Алатырь». textual.ru (ռուսերեն). Минприроды России. Արխիվացված օրիգինալից 2009-03-29-ին. Վերցված է 2018-12-20-ին. Ռուսաստանի Դաշնության բնական պաշարների և բնապահպանության նախարարություն
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Алатырь, река». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Алатырь (река) // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Алатырь // Словарь современных географических названий / Ռուսական աշխարհագրական ընկերություն, Моск. центр; Под общ. ред. акад. В. М. Котлякова. Институт географии РАН. — Екатеринбург: У-Фактория, 2006.
- Ямашкин А. А. Физико-географические условия и ландшафты Мордовии. Учеб. пособие. — Саранск: Изд-во Мордов. ун-та, 1998. — С. 61—62. — 156 с. — 1000 экз. — ISBN 5-7103-0380-1
- Ручин А. Б., Артаев О. Н., Клевакин А. А. и др. Рыбное население бассейна реки Суры: видовое разнообразие, популяции, распределение, охрана. — Саранск: Мордов. ун-та, 2016. — 272 с. — ISBN 978-5-7103-3217-7
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալատիր (գետ)» հոդվածին։ |
| ||||||||||
