Gallišćina
|
Tutón nastawk z temu mortwa rěč je po hesle na druhi nastawk podobny. Druhe hesło Gelišćina ma temu žiwa keltiska rěč. |
|---|
| mortwa | wot 6. lětstotka | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Indoeuropske rěče
| |
| družina pisma | łaćonski alfabet, grjekski alfabet | |
| rěčne kody | ||
| ISO 639-3 (SIL): | ||
Gallišćina[1] bě keltiska rěč, kotraž bu w starowěku w Galliskej[2] rěčana. To su teritorije dźensnišich krajow:
Lepontišćina a galatišćina běštej podobnej rěči, ale so wot někotrych awtorow za narěči matej. Wona je nimo keltiberišćiny hłowne žórło za twjerdźowe keltiske rěče.
Dopokazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać].png)
Dopokazy gallišćiny su znate w dwěmaj alfabetomaj, a to w grjekskim alfabeće (wot 3. lětstotka před našim ličenjom časa hač do spočatka 1. lětstotka našeho ličenja časa) a we łaćonskim alfabeće (wot kónca prěnjeho lětstotka do Chr. hač do kónca štwórteho lětstotka po Chr.).
Najwažnišej dopokazaj rěče stej Kalender wot Coligny (50–80) a grafiti wot Condetomagos (La Graufesenque, 1. lětstotk). Mało dlěšich tekstow su we łaćonskim alfabeće pisane. Při tym wołojowa plata wot Lezoux wobsahuje něhdźe 50 słowow, mjeztym zo plata wot Chamalières wobsahuje wjace hač 50 a plata wot Larzac samo wjace hač 160 słowow. Najwjace napismow je krótke a wobsahuje nimo mjenow jenož někotre stereotypiske rěčne wobroty.
Rěčne přiznamjenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Indoeuropski *kw bu w gallišćinje – kaž w druhich tak mjenowanych p-keltiskich rěčach – do *p přeměnjeny, na př. petor- "štyri" (přir. walizisce pedwar, ale irsce ceathair; tež łaćonsce quatuor). Při tym w słowach kaž na př. Epona „konjowa Bohowka“ gallišćina njeje p do b dale přeměniła, kaž na př. walizisce ebol "žrěbjo". Iršćina je c (z *kw) do ch dale přeměniła, kaž na př. each "kóń" (přir. łaćonske equus "kóń").
Na rozdźěl wot kupokeltiskich rěčow wjele kóncowkow buchu wobchowane, kaž tež stary slěd słowow po SVO-šema. Nimo toho nazwukowa mutacija (němsce Anlautmutation) w gallišćinje hišće njeeksistowaše.
Městne mjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Mnoholičbne městne mjena zapadneje Europy pochadźa z gallišćiny, kaž na přikład Bordeaux z Burdigalia[3], Wien z Vindobona[3], Genf z Genava[3] a Zürich z Turicon[3]. Samo galliske sufiksy namakaja so w městnych mjenach, kaž na př. -ac w formje -ac w Bretanji (St-Briac), w formje -ai abo -y w sewjernej Francoskej (Virtai, Vitry, Argancy z Argentiacum[4], Orly z Aureliacum[4]) a w formje -ac w juhu (Cognac, Vitrac). Ale tež w Němskej so warianće tutoho sufiksa namakatej, a to -ach a -ich, na př. Andernach z Antunnacum.[4]
Słowoskład
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Słowoskład gallišćiny je jenož zdźěla znaty.
- allos[5] „druhi“ (přir. irsce eile)
- ater[5] „nan“ (přir. irsce athair)
- aus[5] „wucho“
- bardos[5] „poet“ (přir. irsce bard)
- beber, bibro-'[5] „bobr“
- bekos[5] „pčołka“ (přir. irsce beach)
- beremi[3] „ja njesu“ (přir. irsce beirim)
- briga[5] "hórka" (přir. irsce brí)
- cambios[5] „wuměna“
- carros[5][3] „wóz“ (přir. irsce carr)
- dumno-[5] „swět“ (přir. irsce domhan)
- dunum[5] „hród“ (přir. irsce dún)
- eimu[5] „dźemy“
- epos, eqwos[5] „kóń“ (přir. irsce each)
- giam-[5] „zyma“ (přir. irsce geimhreadh)
- nemeton[5] „swjatnišćo“
- oinos[5] „jedyn“ (přir. irsce aon)
Přikład
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]| galliski tekst | přełožk | |
|---|---|---|
| ΣΕΓΟΜΑΡΟΣ/ ΟΥΙΛΛΟΝΕΟΣ/ ΤΟΟΥΤΙΟΥΣ/ ΝΑΜΑΥΣΑΤΙΣ/ ΕΙΩΡΟΥ ΒΗΛΗ/ΣΑΜΙ ΣΟΣΙΝ/ ΝΕΜΗΤΟΝ (hl. wobraz) Segomaros Ouilloneos tooutious Namausatis eiōrou Bēlēsami sosin nemēton. |
Segomaros, syn Villu, měšćan Nîmesa, je Belisamje tutu swjatnicu wěnował (abo darował).[6] |
Nóžki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 131, pod hesłom galliski.; Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 131, pod hesłom Galliska. (W słowniku stej jenož słowje za gallisch a Gallien, tak zo tuta forma so analogisce po druhich mjenach rěčow twori.)
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 131, pod hesłom Galliska.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Hlej při Cherpillod
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Hlej Maier, strona 96, pod hesłom Ortsnamen
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 Hlej při Wordgumbo
- ↑ Bernhard Maier: Kleines Lexikon der Namen und Wörter keltischen Ursprungs, Verlag C.H.Beck, München 2003, ISBN 3-406-49470-6, str. 16.
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- André Cherpillod: Monato. Nr. 6, Flandra Esperanto-Ligo, 1998, ISSN 0772-456-X, La galla, ĉu malaperinta?, str. 16 a 17 (http://www.esperanto.be/fel/mon/006035.html). (eo)
- Harald Haarmann: Lexikon der untergegangenen Sprachen. Verlag C.H.Beck, 2002, ISBN 3-406-47596-5, str. 74-75. (němsce)
- Helmut Glück (wud.): Metzler Lexikon Sprache. J.B. Metzler, Stuttgart, Weimar 1993, ISBN 3-476-00937-8, str. 203. (němsce)
- Bernhard Maier: Kleines Lexikon der Namen und Wörter keltischen Ursprungs. Verlag C.H.Beck, München 2003, ISBN 3-406-49570-6. (němsce)
- W.B. Lockwood: Überblick über die indogermanischen Sprachen. Gunter Narr Verlag, Tübingen 1979, ISBN 3-87808-100-6, str. 76-78, 96. (němsce)
Eksterne wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Lisćina galliskich słowow při Wordgumbo (jendź.)
- Nastawk při indoeuro.bizland.com (jendź.)