Pohã ñana
Pohã ñana (karaiñe'ẽme: planta medicinal) mba'e ka'avo okueráva mba'asýgui, oporomongueráva, ikatu jaipuru hogukue, ipotykue, ipirekue térã hapokue. Ava guarani oguerekova'ekue arandu tuichaitereíva ha oikuaa porãiterei pohã ñana oguerekoha pokatu oporomonguera hag̃ua, oikuaa avei mba'éichapa ombojehe'áva'erã, máva mávapa ikatu oipuru oñondive ha mávapa ndaikatúi ombojehe'a ambue ndive. Yma guivéma voi ñande ypykuéra omomba'e ha oiporu pohã ñana, péicha ha'ekuéra ohapejoko ha omonguera mba'asy.[1]
Pohã ñana jepuru
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ikatu oje'u yguápe, tererépe, ka'aýpe, té (infusión), macerado, enserenado, horchata ha ñandyry.[2]
- Ygua: péva ikatu jajapo pohã rogue, poty, ra'yi, pohã pire, térã, hapokuégui. Pévarã ikatu oñembopupu y, ojepoi ipype pohã, opupu'imi ha ho'ysã ojey'u hag̃ua yguáramo. Ikatúnte avei oñemoĩ y ro'ysãme, upevarã ojejoso porã pohã ha ojeheja michĩme hykuesẽ ha upéi ikatúma oñemboy'u. Pohã y guarã ojejohéi porãva'erã, ikatu oguereko mymbachu'i ñanembohasýva (larvas, bacterias, hongos).
- Terere: ha'e pe ñane retãme oñemboy'uvéva. Ojejapo y ro'ysã rehe, oñemoĩ ipype pohã ro'ysã josopyre. Ikatu guampa-pe, oñemoĩ ka'a ha ojeitykua y ro'ysã oguerekóva pohã rykue.
- Ka'ay: pevarã katu oñembopupu y. Oñemoĩ pype pohã opáichagua, natekotevẽi pohã jejoso, ytaku omohykuesẽ chupe. Oñemoĩ ka'a ka'yguápe, ojeitykua hi'ári ha ikatúma oñemboy'u. Oĩ hoy'úva opaite ára hakuvéramo jepe, ndoka'ay'úiramo ipirevai térã iñakãrasy.
- Té: péva ha'e peteĩ ygua ojapopyréva pohã poty, ra'ỹi, hapo térã hakãgui. Ko'ã pohãoñemoĩ peteĩ mba'yrúpe y rehe, oñembopupu, ojey'u haku rehe, térã ho'ysambyre. Ikatu oñemokamby ha oñemohe'ẽ.
- Macerado: pohã ojejoso ha oñemoĩ y ro'ysãme, opytu'u poteĩ aravo ojey'u hag̃ua.
- Enserenado: péva ojeheja okápe peteĩ mba'yru ári ikatuhag̃uáicha oguapy pohãre ysapy. Hetáichagua pohãre ikatu ojejapo enserenado. Ikatu ojeheja okápe te, yvarykue, macerado térã ambue. Oje'e kóichagua pohã pya'eveha ñanemonguera.
- Horchata: ha'e pohã ojejapóva pohã josopyre oñembopupúva, ojeporu pohã akãnundu guasúpe, mbiru'a térã sarampión osẽ hag̃ua okagotyo, ñande pirére ani ombyai ñande retepy, upéva katuete ñanemoakãnundu. Horchátape: oñemoĩ: sandia, andai ha merõ ra'ỹi, avei semilla de lino, perdudilla blanca ha amba'y rogue, naranja pire ha ikatu oñemohe'ẽ eírape térã asukápe.
- Alcoholaturo: péva ha'e pohã ojejosóva ha oñemoĩ alcohol térã káñape, hykuesẽ rire ojeporu ojeipychy hag̃ua hasyhápe (tetyma, jyva térã ambue hendápe).
- Baño de asiento: ojejapo pohã rykue tuicha porã, ikatu oñembopupu térã y ro'ysãmente, oñemoĩ peteĩ ña'ẽme ojeguapy hag̃ua ipype pa aravo'i, hyeguasúva ndojapóiva'erã.
- Gárgara: oñembopupu pohã ha oñemboro'ysãvy, ojejuruhéi pyharevete térã pyhare ojeke mboyve, hi'ariete ndojekaruvéimava'erã mba'eve. Ikatu oje'u yguápe, tererépe, ka'aýpe, té (infusión), macerado, enserenado, horchata, ñandyry (en forma de aceite, zumo, baño, compresa, gárgara e inhalación).
- Inhalación: oñembopupu pohã, otĩmbo pohã ryakuã. Péva oñehetũva'erã opupu aja. Ikatu ojejaho'i pe máva akã ani hag̃ua pe tĩmbo oho ambue tendápe.
Mandu'apy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ohai Matilde Galeano