An Ghailísis
 | Ní mór an t-alt seo a ghlanadh, ionas go mbeidh caighdeán níos fearr ann.
Tar éis duit an t-alt a ghlanadh, is féidir leat an teachtaireacht seo a bhaint de. Féach ar Conas Leathanach a Chur in Eagar agus an Lámhleabhar Stíle le fáil amach faoin dóigh cheart le feabhas a chur ar alt ciclipéide. |
| lingua galega agus galego | |
|---|---|
 | |
| Cineál | teanga agus teanga bheo |
| Úsáid | |
| Cainteoirí dúchais | 2,500,000 |
| Á labhairt | an Ghailís, El Bierzo (en)  , cúige Zamora, Trás-os-Montes e Alto Douro (en) agus Minho (en) |
| Dúchasach do | an Ghailís agus Bragança (en) |
| Stáit | an Spáinn agus an Phortaingéil |
 | |
| Aicmiú teangeolaíoch | |
| teanga dhaonna teangacha Ind-Eorpacha teangacha Iodáilice teangacha Rómánsacha teangacha Rómánsacha Iartharacha teangacha Gall-Ibéaracha teangacha Ibéar-Rómánsacha teangacha Iar-Ibéaracha Galician-Portuguese (en) | |
| Tréithe | |
| Córas scríbhneoireachta | aibítir Laidineach |
| Institiúid caighdeánaithe | Acadamh Ríoga na Gailíse |
| Cóid | |
| ISO 639-1 | gl |
| ISO 639-2 | glg |
| ISO 639-3 | glg |
| Glottolog | gali1258 |
| Linguasphere | 51-AAA-ab |
| Ethnologue | glg |
| IETF | gl |
Teanga Rómánsach is ea an Ghailísis (Gailísis: galego, AIF: [ɡaˈleɣo̝]) a labhraítear sa Ghailís in iarthuaisceart na Spáinne, taobh thuaidh den Phortaingéil. Tá sí an-chosúil leis an bPortaingéilis, agus ó thaobh na staire de, ní raibh sa Phortaingéilis féin, i dtús báire, ach canúint de chuid na Gailísise a chuaigh i bhfairsinge ó dheas, de réir mar a bhí na Múraigh ag cúlú roimh na Críostaithe i ré an Reconquista, nó athghabháil Leithinis na hIbéire.
Tá sé ina chnámh spairne inniu féin, cé acu dhá theanga ghaolmhara nó canúintí aon teanga amháin iad an Ghailísis agus an Phortaingéilis.
Líon na gCainteoirí Dúchais
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá Gailísis ó dhúchas ag breis is trí mhilliún duine. Is léir go bhfuil an mhórchuid acu ina gcónaí sa Ghailís féin, ach is féidir teacht ar dhaoine ón nGailís in áiteanna eile sa Spáinn, i Maidrid agus i mBarcelona mar shampla. Thairis sin, is iomaí Gailíseach a chuaigh ar imirce thar lear i rith na mblianta. Chuir siad fúthu san Airgintín, in Uragua, i gCúba, sa Bhrasaíl, i Veiniséala, i Meicsiceo agus i bPanama. Chuaigh an oiread daoine ón nGailís go dtí an Airgintín is gur éirigh sé coitianta sa tír sin, tráth, galego nó Gailíseach a thabhairt ar gach inimirceoir a thiocfadh ón Spáinn.
Stádas Oifigiúil
[cuir in eagar | athraigh foinse]Fuair an Ghailísis stádas oifigiúil ó stát na Spáinne mar cheann de theangacha na Spáinne, nó lenguas españolas. Is iad teangacha oifigiúla eile na Spáinne ná an Spáinnis féin - nó an Chaistílis, mar a thugtar uirthi fosta -, an Chatalóinis, agus an Bhascais. Bíonn an Ghailísis á múineadh sna bunscoileanna agus sna meánscoileanna, agus baintear úsáid aisti sna hollscoileanna chomh maith. Ní thugann Parlaimint na hEorpa aitheantas oifigiúil don Ghailísis mar Ghailisis, ach caitear léi mar a bheadh Portaingéilis ann. Mar sin, nuair a labhraíonn Feisirí Gailíseacha, ar nós José Posada, Camilo Nogueira nó Xosé Manuel Beiras, a dteanga dhúchais os comhair na Parlaiminte, is é teangaire na Portaingéilise a dhéanann teanga do na Feisirí eile.
Litríocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Go dtí le déanaí, ba nós leis na scríbhneoirí Gailíseacha a gcuid leabhar a bhreacadh síos i Spáinnis. Uaireanta, bhainidís úsáid as an gcorrfhocal Gailísise le blas an réigiúin a chur ar an stíl. Bhí Gailísis ó dhúchas ag a lán scríbhneoirí tábhachtacha Spáinnise, cosúil le Ramón del Valle-Inclán agus Camilo José Cela. Lenár linn féin, áfach, d'éirigh sé faiseanta Gailísis a scríobh. Is é Manuel Rivas an scríbhneoir comhaimseartha is tábhachtaí, agus is é an t-úrscéal O lapis do carpinteiro ("Peann Luaidhe an tSiúinéara") an leabhar is clúití dár scríobh sé. Foilsíodh aistriúcháin ina lán teangacha, an Béarla san áireamh (The Carpenter's Pencil, Jonathan Dunne a d'aistrigh).
Naisc sheachtracha
[cuir in eagar | athraigh foinse]Nuachtáin i nGailísis:
- Luns a Venres Curtha i gcartlann 2008-01-02 ar an Wayback Machine - nuachtán saor in aisce
- Galicia Hoxe Curtha i gcartlann 2010-01-14 ar an Wayback Machine - nuachtán laethúil
- A Nosa Terra Curtha i gcartlann 2005-12-23 ar an Wayback Machine - nuachtán seachtainiúil
- Vieiros
- Gznacion
- Arroutada Noticias Curtha i gcartlann 2020-12-02 ar an Wayback Machine
- Galiza Livre - nuacht ar son neamhspleáchas na Gailíse
Naisc eile a bhaineann le Gailísis:
- Real Academia Galega Curtha i gcartlann 2020-09-15 ar an Wayback Machine
- Instituto da Lingua Galega
- Associaçom Galega da Língua - Portal Galego da Língua
- Biblioteca Virtual Galega
- Xarmenta Curtha i gcartlann 2018-06-07 ar an Wayback Machine - Asociacion Berciana da lingua Xarmenta
- Fala Ceibe Curtha i gcartlann 2021-02-14 ar an Wayback Machine - Asociación Cultural Fala Ceibe do Bierzo
- Taifid fuaime de na canúintí éagsúla a bhfuil sa Ghailísis
- Tuairisc Ethnologue ar an Ghailísis
- Biblioteca Virtual Galega
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse] | Is síol faoi theangacha é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid.
Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh. |